غلبه امریکا بر انحصار تولید عناصر نادر حتمی است؟

به گزارش می متالز، این در حالی است که چین مهم‌ترین تولیدکننده این مواد در جهان و امریکا یکی از ۲ مصرف‌کننده بزرگ آن است. حال این پرسش پیش می‌آید که ایالات متحده با تکیه بر چه ابزاری می‌خواهد به رویارویی با چین برود؟

امریکا مصمم‌تر در قطع وابستگی به چین

دولت امریکا در تکاپوست تا انحصار چین بر عرضه مواد معدنی حیاتی را خدشه‌دار کند. این کشور با ایجاد طرحی مبتنی بر توسعه استخراج لیتیوم، کبالت و عناصر نادر در سراسر جهان گام‌های بلندی در این مسیر برداشته است؛ از جمله طرحی نوآورانه به نام مدیریت منابع انرژی که در ژوئن (خرداد - تیر) از آن خبر داده شد. این طرح تاکنون کشورهای استرالیا، بوتسوانا، پرو، آرژانتین، برزیل، جمهوری دموکراتیک کنگو، نامیبیا، فیلیپین و زامبیا را در بر گرفته و به دنبال آن است تا استخراج ۱۵ ماده معدنی را در امریکا رشد دهد؛ موادی که پیش‌بینی می‌شود تقاضا برای آنها بالا باشد و این مواد در تولید طیف وسیعی از ابزار زندگی مدرن کاربرد دارد. خودروهای برقی، فناوری‌های مرتبط با انرژی‌های نو و ابزار نظامی از جمله این ابزارها هستند. در همین راستا مارک پومپِئو، وزیر امور خارجه امریکا در نشستی که چندی پیش در مجمع عمومی سازمان ملل برگزار شده بود، در این باره گفت: ما می‌خواهیم اطمینان پیدا کنیم که این مواد معدنی مهم در کنترل یک یا چند کشور نباشد. او افزود: تامین ذخایر مطمئن انرژی برای هر کشوری ضروری است و این امر ضرورت کاری را که ما به دنبال آن هستیم نشان می‌دهد. پومپِئو همچنین گفت دولت ترامپ در این زمینه با توافق‌های دوجانبه کار خواهد کرد، از جمله توافقی که با کانادا امضا کرده و امید می‌رود به تقویت همکاری در زمینه مواد معدنی حیاتی منجر شود. واشنگتن در این مسیر، موفق به همکاری با استرالیا نیز شده و بر سر یک سرمایه‌گذاری مشترک احتمالی برای ایجاد تجهیزات فرآوری عناصر نادر در استرالیا با این کشور به توافق رسیده است. واشنگتن می‌گوید هر ۲ کشور استرالیا و امریکا می‌خواهند از میزان وابستگی آنها به چین در تامین مواد نام برده کاسته شود. گفتنی است اوایل ماه گذشته میلادی، کانبِرا (پایتخت استرالیا) ۱۵ پروژه عنصر نادر و حیاتی را شناسایی کرد. شرکت استرالیایی لایناس نیز به عنوان بزرگ‌ترین استخراج‌کننده عناصر نادر در خارج از چین در ژوئیه (تیر-مرداد) قراردادی با شرکت بِلولاین در ایالت تگزاس امریکا امضا کرد تا یک واحد تولید عناصر نادر در امریکا بسازد. قرار است این واحد تا سال ۲۰۲۱ میلادی (۱۴۰۰ خورشیدی) فعالیت خود را آغاز کند. امریکا همچنین تفاهمنامه‌ای امضا کرده تا با گرینلند برای اکتشاف و بهره‌برداری از منابع معدنی آن به ویژه عناصر نادر وارد همکاری شود. این تکاپوی امریکا برای تولید عناصر یادشده پس از آن آغاز شد که پکن اظهار کرد از این عناصر به عنوان اهرم فشار در جنگ ۲ اقتصاد بزرگ جهان استفاده می‌کند. چین ۸۰ درصد عرضه جهانی عناصر نادر را در اختیار دارد؛ گروهی هفده‌گانه از عناصر شیمیایی که در ساخت طیفی از بازار از جمله لوازم الکترونیکی با فناوری بالا گرفته تا تجهیزات نظامی استفاده می‌شود. چین پیش‌تر و در سال ۲۰۱۰ میلادی (۱۳۸۹ خورشیدی) نیز از غلبه خود بر تولید عناصر نادر در حفظ موضع برتر در یک تنش سیاسی استفاده کرده بود. در آن سال، پس از یک درگیری دریایی که با این کشور پیدا کرد، مانع صادرات عناصر نادر به ژاپن شد.

امریکا حریف چین می‌شود؟

با این حال اما غلبه چین هم بر تولید عناصر نادر حیاتی مانند لیتیوم، کبالت و نیکل چشمگیر است. این کشور درحال‌حاضر سهام پروژه‌های معدنی گوناگون را در طیفی از کشورها در اختیار دارد. این کشورها در نقاط گوناگون جهان از استرالیا تا امریکای جنوبی و همچنین در گرینلند پراکنده هستند. چین همچنین به طور فعال در تجارت با تولیدکنندگان افریقایی این مواد فعال است. درحال‌حاضر بیشترین کبالت جهان از جمهوری دموکراتیک کنگو و بیشترین بوکسیت از گینه تامین می‌شود. گینه ۳۵ درصد ذخایر بوکسیت جهان را در اختیار دارد و صادرات بوکسیت ۳۴ درصد کل صادرات این کشور را تشکیل می‌دهد. این در حالی است که چین پیش از این در توسعه معدنکاری در گینه با این کشور وارد همکاری شده بود. این کشور در سال ۲۰۱۷ میلادی (۱۳۹۶ خورشیدی) ۲۰ میلیارد دلار وام به گینه داد تا در یک طرح ۲۰ ساله، بخش معدن را توسعه دهد. در همین حال مقصد بیشتر بوکسیتی که از گینه صادر می‌شود، شرق است تا غرب. بنا بر گزارش وب سایت Observatory of Economic Complexity در سال ۲۰۱۷ میلادی مقصد ۴۴ درصد بوکسیت صادراتی گینه به چین بود که ارزش آن به ۱.۲ میلیارد می‌رسید، در حالی که در آن سال ۰.۱۵ درصد بوکسیت صادر شده از گینه به امریکا رفت. در شرایطی که چین در حال توسعه نفوذ خود در بخش معدن افریقاست، به نظر می‌رسد امریکا فرصت چندانی برای نفوذ به ذخایر معدنی از جمله عناصر نادر این قاره ندارد.
با این تفاسیر آیا امریکا می‌تواند آن چنان که ادعا می‌کند، بر وابستگی خود به عناصر نادر چین غلبه کند؟ پیمان افضل، دانشیار دانشکده فنی و مهندسی دانشگاه آزاد تهران جنوب در گفت‌وگو با روزگار معدن در پاسخ به این پرسش می‌گوید: در مقام تمثیل می‌توان نفت را در جایگاه امروز عناصر نادر مثال زد. امریکا پیشتر تولیدکننده نفت بود اما بازار جهانی نفت را در اختیار خاورمیانه، کشورهای عربی و روسیه قرار داد و نزدیک به ۷ دهه نفت خود را از این کشورها وارد می‌کرد. با این حال وقتی در مسیر تبدیل شدن به بزرگ‌ترین تولیدکننده جهان گام برداشت، بر میزان ذخایری که در اختیار داشت، اشراف داشت. در واقع سازمان زمین‌شناسی امریکا وظیفه دارد ذخایر این کشور را شناسایی کند تا در مسیر تولید داخلی ذخایری که پیش از این وارد می‌کرد، گام بر‌دارد و با سرعت بیشتری راه را بپیماید. به این ترتیب تنش کنونی با چین بر سر عناصر نادر نیز با توجه به پیشینه‌ای که چین دارد از سوی امریکا پیش‌بینی شده بود. وی می‌افزاید: از سویی دیگر کشورهای افریقایی، ساختار توسعه‌نیافته و حکومت‌های فاسد، دیکتاتور و مایل به حفظ قدرت دارند و حاکمیت این کشورها به دلیل ترس از تکرار نشدن پدیده استعمار همزمان با چند ابرقدرت قرارداد می‌بندند. برای نمونه می‌بینید معادن بوکسیت گینه در اختیار چندین کشور از جمله امریکا، روسیه، چین، فرانسه و مانند اینها قرار دارند. اینکه چینی‌ها در افریقا سرمایه‌گذاری‌های سنگین انجام داده‌اند درست است اما این واقعیت هم وجود دارد که افکار عمومی افریقا به دلیل آسیب‌های معدنکاری بر زیست‌بوم کشورها دل خوشی از حضور چینی‌ها در افریقا ندارند. در واقع امروز افریقا عرصه جنگ امریکا و چین شده است. افضل در ادامه درباره روابط چین و استرالیا توضیح می‌دهد: هر چند بین ۲ کشور استرالیا و چین توافق شده اما در نهایت استرالیا یک کشور غربی است و روابط او با جهان غرب بر روابطش با کشورهای شرقی مانند ژاپن و چین ارجحیت دارد. در همین حال ترامپ از تصمیم خود برای خرید گرینلند می‌گوید؛ تصمیمی که هر چند از سوی برخی چندان جدی تلقی نشد اما این سرزمین با توجه به نزدیکی با قاره امریکا می‌تواند جایگزین خوبی برای آنچه از عناصر نادر و از چین به امریکا می‌آید، باشد. او ادامه می‌دهد: از سویی دیگر مالزی، اندونزی، تایلند و کشورهای جنوب شرق آسیا هم در حال ورود به عرصه تولید عناصر نادر هستند و همگی از توسعه‌طلبی چین می‌ترسند. وی در نهایت اضافه می‌کند: امریکا از منبع عناصر نادر به نام زباله‌های الکترونیکی برخوردار است که می‌تواند در تامین موارد یادشده استفاده شود.