به گزارش می متالز، معدنکاری به علت نقش مهم آن در تأمین مواد اولیه و نیازهای جامعه، بهصورت گسترده در کشورهای مختلف جهان مورد توجه است. استخراج مواد معدنی در قرن اخیر منجر به رشد اقتصادی و صنعتی کشورهایی نظیر استرالیا، کانادا، شیلی، آفریقای جنوبی و امریکا شده است. با این حال در دو دهه گذشته پذیرش پروژههای معدنی ازسوی جوامع نزدیک به معادن کاهش یافته و با چالشهای متعددی همراه شده است.
در طول دهه 1990 میلادی، نفوذ مواد شیمیایی به محیطزیست، شکستن سدهای باطله و افزایش مناقشات محلی اطراف پروژهها اکتشافی و در حال توسعه باعث شد صنعت معدنکاری زیر ذرهبین نظارت عمومی قرار گیرد. در سال 1996 بر اساس نظرسنجی انجام شده در امریکا، معدنکاری بیستوچهارمین صنعت محبوب بود و پس از صنعت دخانیات قرارگرفته بود. پس از آن در جوامع جهانی معدنکاری به عنوان صنعتی مشکلساز شناخته شد که منجر به آلودگیها و مسائل اجتماعی ناخواسته میشود. درنتیجه اعتبار صنعت معدنکاری در جوامع عمومی به خطر افتاد.
در جلسه اعضای بانک جهانی در اوایل سال 1997 میلادی در واشنگتن، پیشنهاد شد صنعت معدنکاری بهمنظور بازیابی اعتبار خود، برای انجام عملیات معدنی از ابتدا تا انتهای پروژه «مجوز اجتماعی برای عملیات» (Social license to operate) کسب کند. این مجوز باید در طول عمر پروژه حفظ شود. مجوز اجتماعی برای عملیات منجر به ایجاد فرهنگ جدیدی برای صنعت در دنیا شد. مفهوم و اصطلاحات این موضوع در کنفرانس «معدنکاری و جامعه» که توسط بانک جهانی در ماه می سال 1997 در اکوادور برگزار شد مورد بررسی قرار گرفت و وارد دایره لغات صنعت، جامعه مدنی و جوامعی که میزبان معادن و پروژههای معدنی هستند، شد.
اما «مسئولیت اجتماعی شرکتی» (Corporate Social Responsibility- CSR) که مفهومی تازهتر است، اشاره به اقدامات داوطلبانه شرکتهای معدنی بهمنظور توسعه شرایط زندگی (اقتصادی، اجتماعی و محیطزیستی) جوامع محلی با هدف کاهش آثار منفی معدنکاری بر آنها دارد. بنابراین، بر اساس تعریف ارائه شده، این اقدامات داوطلبانه فراتر از تعهدات، قراردها و تفاهمنامههای قانونی هستند.
برنامههای CSR معمولا روی زیرساختها (آب، برق، مدرسه، جاده، بیمارستان، تجهیزات بیمارستانی و...)، ساخت سرمایه اجتماعی (ایجاد امکانات تحصیل دبیرستان و دانشگاه، جلوگیری از بیماریهای خطرناک، کارگاههای آموزشی خانوادگی، فراهم کردن امکانات بهداشتی و...) و ساخت سرمایه انسانی (آموزش افراد محلی برای استخدام در معادن یا فعالیتهای دیگر، توسعه و ایجاد مهارتهای مناسب برای کسبوکارهای کوچک، کشاوزی، آبخیزداری، پرورش حیوانات، تولیدات نساجی و...) سرمایهگذاری میکنند.
هر برنامه CSR بر اساس نیازهای جوامع محلی تحتتأثیر معدنکاری، طراحی و بهصورت پیوسته ارزیابی میشود. در حقیقت ایجاد یک پروژه موفق CSR بر اساس سعی و خطاست. اکثر پروژههای CSR بر محوریت سه موضوع محیطزیست، جامعه و اقتصاد متمرکز هستند.
دولت کانادا برای شرکتهای معدنی کانادایی راهنماهای CSR متعددی فراهم کرده است. این راهنماها در رابطه با توسعه پایدار اجتماعی و محیطزیستی، اصول داوطلبانه در زمینه حقوق انسانی و امنیتی و گزارشدهی جهانی با هدف افزایش شفافیت فعالیت شرکتهاست.
دیگر راهنماهایی نیز در زمینه بررسی مسئولیت اجتماعی شرکتی در صنعت معدنکاری وجود دارند. در این زمینه میتوان به راهنمای سازمان ملل برای ارزیابی و گزارشدهی عملکرد شرکتها بر اساس 10 اصل اشاره کرد. این 10 اصل بر اساس حقوق بشر، نیروی کار، محیطزیست و عملیات ضدفساد ارائه شدهاند. کمیسیون اروپا نیز استراتژی 14-2011 را بهمنظور ارزیابی مسئولیت اجتماعی شرکتی و سیاستهای توسعه پایدار ارائه کرده است. شورای بینالمللی معادن و فلزات نیز که توسط بزرگترین شرکتهای معدنی دنیا اداره میشود نیز برنامههای مختلفی برای افزایش توسعه پایدار معدنکاری ارائه کرده است. این شورا اعضا خود را موظف به اجرای 10 اصل توسعه پایدار کرده است. همچنین شرکتهای معدنی سعی در دریافت گواهینامههایی مانند ISO14000 (گواهینامه محیطزیست)، SA8000 (گواهینامه شرایط کار) و AA1000 (گواهینامه مسئولیت) میکنند.
دلایل متعددی برای مشارکت شرکتهای معدنی در پروژههای CSR وجود دارند. از دید جوامع محلی، برنامههای CSR شرکتهای معدنی، مکانیزمی برای جبران هزینههای اجتماعی و محیطزیستی است. این هزینهها معمولا بهصورت تأثیرات محیطزیستی، هزینههای بالاتر مسکن، خوراک و تأثیرات اجتماعی در اثر افزایش تعداد نیروی کاری بومی اتفاق میافتند. بهعلاوه، برنامه CSR کمک به مشارکت جوامع محلی و بومی در پروژه معدنی است. از آنجایی که جوامع محلی بسیاری از مزایای مستقیم معدنکاری را درک نخواهند کرد، برنامههای CSR درک بهتری از مزایای معدنکاری فراهم میکنند.
از طرف دیگر، شرکتهای معدنی نیز با اجرای برنامههای CSR، از مزایای متعددی برخوردار میشوند. در درجه اول، این شرکتها رابطه بهتری با جوامع نزدیک به خود میسازند. ریسکهای اقتصادی روابط ضعیف با جوامع محلی و بومی باعث به وجود آمدن معارض محلی میشود. درنتیجه عملیات معدنکاری دچار تأخیر یا حتی توقف میشود. تأخیرهای قابل توجه در عملیات، میتواند تا دوسوم هزینه اولیه پروژه خسارت ایجاد کند. با توجه به گزارش بانک جهانی، صنعت معدنکاری از لحاظ تکنولوژی، بسیار پیچیده است که منجر به اشتغال نفرات کمتری نسبت به گذشته شده است. درنتیجه، بهمنظور دریافت مجوز اجتماعی معدنکاری از طرف جوامع محلی، نیازمند فراهم آوردن مزایای دیگری برای این جوامع بومی است.
دولت کانادا برای ترغیب شرکتهای معدنی به اجرای پروژههای CSR، طرحهای تشویقی متعددی در نظر گرفته است. در سال 2003 دولت کانادا از توسعه برنامه آنلاینی برای گزارشهای مرتبط با توسعه پایدار و همچنین برگزاری دورههای آموزشی متعددی در زمینه CSR برای شرکتهای معدنی حمایت کرد. در سال 2007 دولت کانادا با عضویت در برنامه «شفافیت صنایع استخراجی»، مکانیزمی برای اعلام و شفافسازی پرداختهای شرکتها و درآمد دولت از صنایع نفت و گاز و معدن ارائه کرد.
در سال 2009، دولت کانادا با ارائه گزارش «ساخت مزیت کانادا: استراتژی مسئولیت اجتماعی شرکتی برای بخش بینالمللی شرکتهای استخراجی»، به تشویق شرکتهای معدنی بهمنظور استفاده از راهنمای CSR برای پروژههای خارجی شرکتها پرداخت. برخی از پروژههای مشترک شرکتهای معدنی کانادایی و آژانس توسعه بینالملل کانادا در پیادهسازی پروژههای CSR در کشورهای درحالتوسعه بهصورت زیر است:
شرکت Barrick Gold بزرگترین تولیدکننده طلا و مس در دنیاست. این شرکت در سال 2016 حدود 5.5 میلیون انس طلا و 415 میلیون پوند مس تولید کرد. دفتر مرکزی این شرکت در تورنتوی کاناداست و در کشورهای کانادا، امریکا، استرالیا، شیلی، آرژانتین، پرو، عربستان و چند کشور دیگر پروژههای معدنکاری دارد. این شرکت در بهکارگیری تکنولوژیهای روز معدنکاری و بهبود شرایط کار همواره جزو پیشروترین شرکتهای دنیا بوده است.
شرکت Barrick همواره سعی بر توسعه پایدار و بهبود شرایط زندگی و محیطزیست در مناطق فعالیت خود داشته است. باتوجه به اهداف برنامه توسعه پایدار سازمان ملل متحد و براساس عملکرد این شرکت در زمینه مسئولیت اجتماعی شرکتی، فعالیتهای این شرکت در زمینه توسعه پایدار به قسمتها مختلفی تقسیم میشوند. در اینجا بهصورت مختصر اقدامات شرکت Barrick در راستای مسئولیت اجتماعیاش در سال 2016 را بررسی کردهایم:
فعالیتهای Barrick در کشورهای مختلف کمک شایانی به کاهش فقر داشته است. این شرکت با استخدام افراد بومی، خرید تجهیزات، مایحتاج و سرویسهای مورد نیاز از کسبوکارهای محلی، پرداخت مالیات و مشارکت با جوامع محلی در توسعه پروژههای اقتصادی محلی در این راستا فعالیت کرده است. جوامع محلی و دولتهای میزبان شرکتهای معدنکاری همواره انتظار برخورداری از مزایای فعالیتهای معدنی را دارند. زمانی که شرکت معدنی انتظارات آنها را درک کند، در واقع در توسعه نیازهای آنها شریک شده و کمک به ایجاد جامعهای پایدار و موفق میکند که منجر به تضمین مجوز اجتماعی معدنکاری نیز میشود. بخشی از فعالیتهای Barrick در سال 2016 در راستای این هدف عبارتند از:
حذف گرسنگی، بهبود تغذیه و تولید مواد غذایی و گسترش کشاورزی پایدار از اهداف این برنامه هستند. برخی از معادن شرکت Barrick در مناطق خشک، نیمهخشک یا مناطقی که به تکنولوژی کشاورزی محدودی دسترسی دارند، قرار دارند. مشارکت با جوامع محلی در بهبود روشها و ظرفیت کشاورزی منجر به حمایت کشاورزی پایدار در منطقه شده است. کشاورزی پایدار باعث بهبود تولید و رفاه و سلامتی جوامع میشود. بخشی از فعالیتهای Barrick در این راستا عبارتند از:
هدف اصلی این برنامه، ارتقای سلامت و رفاه اجتماعی برای تمامی سنین است. آرمان ایمنی شرکت Barrick این است که «هر شخص هر روز با سلامت و ایمنی کامل به خانه برود». این شرکت سیستم مدیریت سلامت و ایمنی دارد که از هرگونه خطرات احتمالی پیش از رخداد آن جلوگیری میکند و برنامههای سلامت و سلامتی کارکنان را تقویت میکنند. همچنین این شرکت با جوامع محلی بهمنظور توسعه برنامههای ایمنی جوامع همکاری میکند. این برنامهها به مدیریت ریسکهای مرتبط با ایمنی کمک میکنند. بخشی از برنامههای انجام گرفته توسط شرکت Barrick عبارتند از:
هدف اصلی این برنامه اطمینان از آموزش جامع و عادلانه با کیفیت و ترویج فرصتهای آموزش مادامالعمر برای همه است. Barrick اعتقاد دارد که آموزش با کیفیت زیربنای جامعهی سالم و موفق است. در تمامی پروژههای این شرکت آموزش اولیت اصلی جامعه و دولت است. در 25 سال گذشته، این شرکت با مؤسسات آموزشی مختلف در زمینههای آموزش توسعه مهارتهای مدیریت کسبوکار، سرمایهگذاری در زمینه زیرساخت مدارس محلی و آموزش و گسترش فرصت برای کارکنان خود همکاری داشته است. بخشی از فعالیتهای این شرکت در زمینه آموزش عبارتند از:
هدف از این برنامه تساوی جنسیت و تقویت جایگاه دختران و زنان در جوامع است. Barrick سعی بر ایجاد فرصتهای برابر و به دور از تبعیض برای تمامی کارکنان خود دارد. تنوع در محیط کار منجر به ایجاد دیدگاههای بیشتر، خلاقیت بیشتر و ارائه راهحلهای کاربردی برای مشکلات موجود میشود. همچنین این موضوع باعث کاهش شکاف مهارتی شده، تولید را بهبود داده و سودآوری را افزایش میدهد. این شرکت علاوه بر محل کار، سعی بر همکاری با جوامع محلی بهمنظور تقویت جایگاه دختران و زنان و بهبود رشد و توسعه اقتصادی دارد. بخشی از فعالیتهای این شرکت در توسعه تساوی جنسیت عبارتند از:
هدف از این برنامه اطمینان از دسترسی و مدیریت پایدار آب و بهداشت برای همه است. آب منبع مشترک، حیاتی و در بعضی موارد محدود است. از آنجایی که معدنکاری صنعت آببری است، اگر فعالیتها بهصورت صحیح مدیریت نشوند، پتانسیل تأثیر منفی بر کیفیت و میزان آب برای دیگر کاربران وجود دارد. بنابراین، یکی از اولویتهای شرکت Barrick مدیریت آب مورد استفاده بهصورت مسئولیتپذیر در تمامی مراحل عمر معدن است. همچنین، با سرمایهگذاری در زیرساخت و تجهیزات نگهداری و محافظت آب، این شرکت به افزایش دسترسی و مدیریت بهتر آب در جوامع نزدیک به پروژههای خود کمک میکند. بخشی از فعالیتهای این شرکت در زمینه آب و بهداشت به شرح زیر است:
هدف از این برنامه دسترسی به انرژی مدرن، پایدار و مقرونبصرفه برای همه است. معدنکاری نیازمند مصرف انرژی زیادی است. با مدیریت مؤثر انرژی، گازهای گلخانهای ایجاد شده را میتوان کاهش داد، تولید کارآمد داشت، هزینههای انرژی از شبکههای انرژی محلی را کاهش داد و درنتیجه کاهش هزینههای مستقیم معدن را به دست آورد. بنابراین، مدیریت مصرف انرژی یک ضرورت اقتصادی است. از اقدامات شرکت Barrick در این زمینه میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
اهداف این برنامه ترویج رشد اقتصادی پایدار و جامع، اشتغال کامل، سازنده و مناسب برای همه افراد است. فعالیتهای شرکت Barrick درآمد قابل توجه اقتصادی و اجتماعی برای جوامع و کشورهای میزبان داشته است. این امر با ایجاد مشاغل محلی، خرید کالاها و خدمات از مشاغل محلی، پرداخت حقوق دولتی و مالیات و همکاری با دولتها و جوامع مدنی در مورد اولویتهای محلی مانند آموزشوپرورش و تنوع اقتصاد به دست آمده است. بخشی از فعالیتهای این شرکت در زمینه رشد اقتصادی عبارتند از:
ایجاد زیرساخت، ترویج صنعتی شدن، توسعه پایدار و نوآوری از اهداف این بخش هستند. شرکت Barrick همواره از نوآوری به عنوان یک فرصت برای توسعه فعالیتهای معدنی خود استفاده کرده است. این شرکت با استفاده از تکنولوژیهای نوین دیجیتال، ارزش کسبوکار خود را از برنامهریزی و مدلسازی مالی تا پایش و مدیریت معادن افزایش داده است. همچنین نوآوری منجر به کاهش اثرات منفی زیستمحیطی و اجتماعی عملیات این شرکت و باعث شده عملیات معدنکاری برای جوامع و کشورهای میزبان شفافتر باشد. برخی از فعالیتهای این شرکت در این راستا عبارتند از:
کاهش نابرابریها از اهداف این بخش است. معدنکاری میتواند نقش مؤثری در کاهش نابرابریها در جوامع بازی کند. این امر با استخدام افراد بومی و خرید از کسبوکارهای محلی با هدف حمایت از اقتصاد آنها، مشارکت در کسبوکارهای محلی با هدف تقویت اقتصاد و مشارکت با دولتها و جوامع نزدیک به معدن با هدف بهبود زیرساخت و دستیابی به خدماتی مانند سلامت و آموزش محقق میشود. بخشی از اقدامات شرکت Barrick در کاهش نابرابریها عبارتند از:
علی سیامکی: محقق معدن در دانشگاه تورنتوی کانادا