فرآوری مواد معدنی تا ۱۴۰۴ چقدر آب می‌خورد؟

به گزارش می متالز، در این همایش که مدیران ارشد سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، مسئولان خانه معدن ایران و نمایندگانی از نهاد ریاست جمهوری، وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت نیرو، وزارت کشاورزی، سازمان مدیریت، سازمان محیط‌زیست، سازمان نظام مهندسی معدن، اتاق بازرگانی و سازمان‌های صنعت، معدن و تجارت استان‌ها حضور داشتند، چالش‌های موجود در زمینه تامین نیاز آب واحدهای فرآوری صنایع معدنی بررسی شد. نظر مشترک تمام سخنرانی‌های انجام شده در این همایش این بود که کمبود آب مهم‌ترین چالش کشور به‌ویژه در صنعت است. در این میان تهیه اطلاعات و داده‌های آماری از منابع آبی کشور و همچنین نیاز واحدهای فرآوری به آب برای رسیدن به اهداف تعریف شده در افق ۱۴۰۴ مهم‌ترین راهکاری بود که از سوی رئیس سازمان زمین‌شناسی کشور مطرح شد و برای دستیابی به آن ایجاد پایگاه داده‌ها به عنوان یکی از برنامه‌های این سازمان اجراشدنی است.

توسعه بخش معدن، راهکار شکوفایی کشور

احمد امینی، مدیر کل کانه‌آرایی و فرآوری مواد معدنی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور در همایش مدیریت آب در صنایع فرآوری مواد معدنی درباره اهمیت منابع آبی گفت: به منظور کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی، توسعه بخش معدن و صنایع معدنی به عنوان یکی از حوزه‌های موثر در شکوفایی اقتصادی و اشتغالزایی، به‌ویژه در مناطق کمتر توسعه‌یافته کشور مطرح است. به گفته وی، آمارها نشان می‌دهد درحال‌حاضر از ۴هزار و ۵۰۰میلیارد مترمکعب آب مصرفی کشور، حدود ۳هزار و ۱۰۰میلیارد مترمکعب در کشاورزی و ۸۰۰میلیارد متر مکعب در صنعت استفاده می‌شود و حدود ۶۰۰میلیارد متر مکعب نیز مصرف عمومی داریم. همچنین پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که مصرف آب در سال ۲۰۳۰ میلادی (۱۴۰۸شمسی) به حدود ۶هزار و ۹۰۰میلیارد مترمکعب خواهد رسید. با توجه به منابع در دسترس شامل آب‌های زیرزمینی به میزان ۷۰۰میلیارد مکعب و آب‌های سطحی حدود ۳هزار و ۵۰۰میلیارد متر مکعب به نظر می‌رسد در سال ۲۰۳۰ میلادی(۱۴۰۸ شمسی) با کمبود ۴۰درصدی آب روبه‌رو باشیم. امینی افزود: بر اساس آمار جهانی، متوسط مصرف آب در جهان شامل حدود ۷۰درصد در بخش کشاورزی، ۲۰درصد در صنایع و انرژی و بقیه مصارف عمومی است و سهم معدن حدود۰/۲ درصد دیده شده است. متاسفانه بر اساس آمارها مصرف آب در بخش کشاورزی در ایران به مراتب بیشتر از استاندارد جهانی است. برداشت آب نیز بر اساس نوع فعالیت‌ها در کشورهای مختلف متفاوت است. مدیر کل کانه‌آرایی و فرآوری مواد معدنی سازمان زمین‌شناسی ادامه داد: ۳۳کشور در جهان با بحران آب روبه‌رو هستند که ۱۴ کشور در خاورمیانه قرار دارند در حالی که با افزایش رشد جمعیت و توسعه شهرها و زیرساخت‌ها برای محصولات فلزی، افزایش تقاضا در بازار وجود خواهد داشت و به دنبال آن نیز افزایش مصرف و تقاضای آب مطرح می‌شود. وی در ادامه به افزایش ظرفیت تولید مس تا سال ۱۴۰۴ اشاره کرد و گفت: چین پیشتاز مصرف مس در جهان بوده است. پیش‌بینی می‌شود مصرف مس در ۲ سال آینده از ۲۳ میلیون تن کنونی به ۲۵میلیون تن برسد و این کشور، پیشتاز مصرف‌کنندگان مس در جهان خواهد بود. وی درباره میزان مصرف آب برای هر تن بار ورودی آب به کارخانه مس گفت: در سال ۱۳۹۵، ۴۶میلیون تن بار ورودی به کارخانه‌ها داشتیم که ۲۳میلیون متر مکعب مصرف آب داشته است. در سال ۹۷ این رقم به ۷۷میلیون تن بار ورودی می‌رسد که مصرف آب افزون بر ۳۸/۵میلیون مترمکعب را در پی خواهد داشت. همچنین پیش‌بینی می‌شود در سال ۱۴۰۴ میزان بار ورودی به ۱۴۲ میلیون تن برسد که مصرف آب مورد نیاز آن ۷۱میلیون مترمکعب خواهد بود.
 وی این روند افزایشی مصرف را برای فولاد نیز مطرح کرد و گفت: بر اساس آمارها در سال گذشته میلادی حدود ۱/۶ میلیارد تن فولاد در جهان تولید شده و پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد این مقدار برای سال ۲۰۳۴ میلادی(۱۴۱۲ شمسی) به بیش از ۲میلیارد تن برسد. به گفته امینی، بر اساس چشم‌انداز ۱۴۰۴ که برای تولید برخی محصولات همچون فولاد و مس برنامه‌ریزی‌هایی شده، نیاز مبرم به مواد اولیه و آب وجود دارد و این در حالی است که ما با کمبود آب روبه‌رو هستیم. درحال‌حاضر و با توجه به آمارهای موجود، ظرفیت تولید کنسانتره حدود ۳۷میلیون تن، گندله حدود ۲۲میلیون تن، آهن اسفنجی حدود ۱۶میلیون تن و فولاد حدود ۱۴ میلیون تن است که این اعداد برای ۱۴۰۴ باید تغییر کند و کنسانتره به حدود ۶۶ میلیون تن، گندله ۸۳ میلیون تن، آهن اسفنجی به ۴۶میلیون تن و فولاد به ۵۵میلیون تن برسد.

به گفته وی، راهکار کاهش و تامین آب تازه مصرفی در واحدهای فرآوری مواد معدنی به دو بخش تقسیم می‌شود. کنترل و بازیابی، یکی از این موارد است و بکارگیری شبکه کنترل و اندازه‌گیری آب ورود به کارخانه، استفاده از تینکرها با کارآیی مناسب و استفاده از آب برگشتی و بازیابی آب از باطله‌ها و سدهای باطله را شامل می‌شود. استفاده از منابع دیگر همچون فاضلاب شهری، بکارگیری کارخانه‌های آب شیرین کن و استفاده مستقیم از آب دریا نیز جزو مواردی است که می‌توان به آن توجه کرد. امینی با بیان اینکه یکی از ملزومات توسعه و شکل‌گیری کارخانه‌های فرآوری مواد معدنی، امکان دسترسی و همچنین استفاده اصولی از منابع آب کشور است، افزود: این موضوع با دسترسی به اطلاعات کافی از میزان مصرف آب در معادن و صنایع معدنی و تدوین آیین‌نامه‌ها و ضوابط و برنامه‌های مدیریتی درباره مدیریت منابع آب و شناسایی و آگاهی از دانش و فناوری روز میسر خواهد بود. به گفته وی، به همین منظور ارائه روش مناسب مانند استفاده از روش‌های خشک در فرآوری بهینه‌سازی و مصرف دوباره، بازیافت آب، ذخیره‌سازی آب کافی برای فصول خشک و نیز مدیریت آب در فصول پر بارش می‌توانند از جمله راهکارهای حل مشکلات در حوزه معدن و صنایع معدنی باشند.

پراکندگی کارخانه‌های فرآوری در کشور

راضیه لک، رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور نیز به عنوان یکی دیگر از سخنرانان همایش مدیریت آب در صنایع فرآوری مواد معدنی اظهار کرد: امید است با برنامه‌ریزی درست بتوانیم در صنایع فرآوری مواد معدنی کشور به اهداف تعریف شده خود برسیم. برگزاری این همایش‌ها نیز می‌تواند در این راستا مفید باشد. وی ادامه داد: اکنون موقعیت معادن در سطح کشور و کارخانه‌های فرآوری، هر کدام پراکندگی‌های خود را دارند. برای نمونه کارخانه‌های فرآوری، بیشتر در استان‌های میانی کشور همچون کرمان، خراسان رضوی و جنوبی، یزد و بخش‌هایی از تهران و استان‌های مرکزی قرار گرفته‌اند. این در حالی است که کسری در مخزن آب‌های کشور وجود داشته و اکنون نیز بیشتر شده و باید به آن توجه کرد. لک ادامه داد: بخش عمده‌ای از کارخانه‌های فرآوری نیز در جایی قرار گرفته که افت مخازن آب‌های زیرزمینی در آنها دیده می‌شود. از طرفی بیشتر مناطق ایران بحران آب دارد که در حوزه آب‌های زیرزمینی نیز این موضوع دیده می‌شود و همواره مسئولان و مدیران کشوری به دنبال رفع کردن این مشکل هستند. معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت ادامه داد: همه می‌دانند که کارخانه‌های فرآوری، اشتغالزایی فراوانی دارند و نگاه ویژه‌ای نسبت به آنها وجود دارد اما اینکه چگونه می‌توان آب مورد نیاز این کارخانه‌ها را فراهم کرد موضوعی است که ما در این همایش به آن پرداخته‌ایم. لک افزود: اکنون در جهان، ریسایکلینگ آب و گاهی هم آب‌های شور که می‌تواند مورد مصرف کارخانه‌های فرآوری قرار گیرد را بررسی کرده‌اند اما موضوعی که سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور برای آن برنامه دارد و باید به آن ورود کند این است که ابتدا باید پایگاه داده‌ها از وضعیت کارخانه‌های فرآوری و میزان نیاز آب در این کارخانه‌ها بررسی شود. همچنین باید اطلاعات کامل و دقیقی از وضعیت آب در کشور داشته باشیم تا در نهایت بتوانیم برنامه‌ریزی درستی در این زمینه انجام دهیم و میزان آب مورد نیاز واحدهای فرآوری در افق ۱۴۰۴ را مشخص کنیم زیرا در غیر این صورت نمی‌توانیم سیاست درستی در این زمینه در پیش بگیریم. وی افزود: سازمان زمین‌شناسی، شناسایی آب‌های کارستی را آغاز کرده است. این آب‌ها بیشتر در سازندهای سخت که عمده آنها آهکی هستند قرار دارند. آب‌های زیرزمینی موجود در کشور نیز آب‌های آبرفتی هستند که برای برداشت آنها چاه‌هایی حفر شده و توجهی به آب‌های کارستی نشده است. وی افزود: این در حالی است که در جهان توجه بسیاری به آب‌های کارستی شده و ۱۷درصد آب‌های شرب آنها از این منبع تامین می‌شود. البته به این معنا نیست که آب‌های کارستی به عنوان یک ظرفیت برای کشور مطرح باشد و موجب شود کمتر به بحران آب توجه کنند. در واقع این آب‌ها ذخایری هستند که می‌توانند به کمک منابع آبی کشور بیایند و فشار برداشت را از آبخوان‌ها بردارند. همچنین می‌توان با کمک این آب‌ها نرخ فرونشست را کنترل کرد یا از آنها برای شرب استفاده کرد و حتی در صنعت، آنها را به کار برد.

آب، عامل اصلی و تعیین‌کننده روش کانه‌آرایی

غلامرضا حمیدی انارکی، دبیر خانه معدن ایران نیز در همایش «مدیریت آب در صنایع فرآوری مواد معدنی» گفت: بهره‌برداری از معادن، ابتدا در قسمت‌های پرعیارتر کانسارها آغاز شد، اما به‌تدریج با کاهش ذخایر پرعیار و استفاده از مواد معدنی کم عیار مورد توجه قرار گرفت و معدنکاران مجبور به استفاده از روش‌های مختلف کانه‌آرایی شدند. در بیشتر روش‌های کانه‌آرایی، آب عامل اصلی و تعیین‌کننده است. به گفته وی، بحران آب، امروز از اصلی‌ترین دغدغه‌ها در جهان به‌ویژه کشورهای واقع در مناطق خشک و بی‌آب از جمله ایران است. در چند سال گذشته، این دغدغه به‌صورت برگزاری نشست‌ها، جلسه‌ها و ارائه مقاله‌ها از سوی کارشناسان، سروصدای زیادی ایجاد کرده و اعلام هشدارهای مصرف آب هم برای این است که مردم دنیا بدانند، جنگ آینده بر سر آب خواهد بود. در کشور ما منابع آب محدود است و در پاره‌ای موارد در نزدیکی معادن وجود ندارد در نتیجه باید از فواصل دور حمل شود. تامین آب و هزینه آن از عوامل اصلی است و بهره‌برداران معادن برای کانه‌آرایی و تهیه مواد قابل عرضه به بازار، مجبور به استفاده بهینه از آب می‌شوند. باید به مسئله بازیابی آب و روش‌هایی که آب کمتری مصرف می‌شود توجه کنند و به روش‌های کانه‌آرایی خشک متوسل شوند. وی ادامه داد: در واقع بخش‌های مختلف اقتصادی از جمله صنعت و معدن باید از امروز به دنبال مدیریت منابع آبی باشند زیرا در تولیدات خود از آن استفاده می‌کنند. بنا به درخواست وزارت نیرو در مهر سال گذشته، کمیسیون معادن اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران با همکاری خانه معدن ایران، نشست «نقش آب در توسعه معدنکاری» را با حضور داریوش اسماعیلی، نایب اول رئیس کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی و شرکت‌های بزرگ صنایع معدنی، نمایندگان وزارت نیرو و دکتر حسنی پاک، استاد دانشگاه به‌عنوان مشاور طرح برای یافتن راهکاری به منظور حل بحران آب و مدیریت منابع آب در بخش معدن برگزار کردند و پس از آن جلسه‌های متعددی نیز در خانه معدن ایران هماهنگ شد. در گزارش ارائه شده در جلسه اعلام شد که سرانه مصرف آب در ایران ۲برابر جهان است. به گفته حمیدی انارکی، این موضوع نشان می‌دهد مشکل آب در تمام دنیا وجود دارد اما این وضعیت در ایران بحرانی‌تر است. در کنار مشکل موجود در وضعیت آب، مشکل دیگری به نام «مدیریت منابع آب» وجود دارد. این در حالی است که مدیریت آب در تامین نیاز بخش صنعت بسیار مهم و تاثیرگذار است. بر اساس اقلیمی که کشور در آن قرار گرفته، ۶درصد از مساحت کشور را مناطق بیابانی تشکیل داده‌اند. از سوی دیگر آمارها نشان از بحران میزان دخایر آب موجود دارند و این تهدیدی جدی برای بخش‌های مختلف اقتصاد تلقی می‌شود. با وجود چنین مشکلی، میزان مصرف سرانه ما در مقایسه با جهان ۲برابر است در حالی که تنها ۲۵درصد از بارندگی‌های جهان به ایران اختصاص دارد. با توجه به سهم بالای بخش کشاورزی در میزان مصرف آب باید توجه بیشتری به این حوزه شود. در واقع بخش کشاورزی با مصرف ۹۲درصدی آب در کشور سهم اندکی در اشتغالزایی دارد. وی ادامه داد: از سوی دیگر سهم این بخش در تولید ناخالص ملی نیز نسبت به دیگر بخش‌های اقتصادی کمتر است. متاسفانه یکی از موضوع‌های اصلی، تدوین نشدن استراتژی آب به صورت کارشناسی است. ایران رتبه ۱۱۷جهان را در مدیریت آب در اختیار دارد به همین دلیل باید در این حوزه، استراتژی تعریف شود. با نگاهی به کشورهای تولیدکننده فولاد همچون چین و هند می‌بینیم که تمامی صنایع فولاد خود را در نزدیکی آب‌ها برقرار کرده‌اند تا هم آب مورد نیاز خود را تامین کنند و هم به بازارهای صادراتی دسترسی داشته باشند. به عقیده دبیر خانه معدن ایران، درحال‌حاضر سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور می‌تواند یک بار دیگر این رسالت را عهده‌دار شود و در بخش‌های مختلف در زمینه بازیابی آب، مصرف بهینه آب و روش‌های کانه‌آرایی که به آب کمتر نیاز داشته یا بدون آب باشد، اقدامات موثری انجام دهد.

کمبود آب، مهم‌ترین چالش کشور

معاون آموزش، پژوهش و فناوری وزارت صنعت، معدن و تجارت که از دیگر سخنرانان همایش مدیریت آب در صنایع فرآوری مواد معدنی بود گفت: سیاست‌های نادرست توسعه و تاکید بر بخش کشاورزی به عنوان محور توسعه در برنامه دوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور و تغییر غیر هدفمند این رویکرد در سال‌های بعد، ریشه اصلی بحران آب در کشور است.
برات قبادیان، مسئله کمبود آب را یکی از مهم‌ترین مشکلات و چالش‌های کشور یاد کرد و افزود: سفره‌های زیرزمینی به دلیل پایین آمدن بیش از حد به میزان قابل ملاحظه‌ای خالی شده‌اند و از دیدگاه کمیسیون توسعه پایدار سازمان ملل، ایران اکنون در وضعیت بحران شدید آبی قرار دارد. وی با بیان اینکه مصرف آب در بخش کشاورزی ایران حدود ۹۲درصد از کل منابع مصرف آب کشور را شامل می‌شود، تصریح کرد: برای عبور از بحران آب باید تغییراتی در سیاست‌گذاری و مدیریت توسعه انجام شود و ظرفیت تولید و اشتغال منطقی باشد. معاون آموزش، پژوهش و فناوری وزارت صنعت، معدن و تجارت با بیان اینکه بازتعریف سیاست‌های توسعه در بخش‌های مختلف اقتصادی به منظور افزایش بهره‌وری و استفاده از آب اجتناب‌ناپذیر است، خاطرنشان کرد: به نظر می‌رسد کلید توسعه پایدار اقتصادی ایران در بخش صنعت و گردشگری است. به گفته معاون آموزش، پژوهش و فناوری وزارت صنعت، معدن و تجارت، کارگروه شورای بین‌المللی معادن و فلزات( ICMM)در سال ۲۰۱۰ میلادی (۱۳۸۸شمسی) در گزارش خود به اهمیت موضوع آب در معادن پرداخت و استفاده از روش‌های خوب در فرآوری، به حداقل رساندن میزان مصرف آب با در نظر گرفتن بهینه‌سازی مصرف انرژی و استفاده دوباره و بازیافت آب را به عنوان ۳ رویکرد موثر معرفی کرده است. این گزارش می‌افزاید: همایش مدیریت آب در صنایع فرآوری موادمعدنی با محورهای کمیت و کیفیت آب در مدارهای فرآوری، بازیابی آب و استفاده دوباره در مدارهای فرآوری، فناوری‌های نوین آبگیری در کارخانه‌های فرآوری مواد معدنی، مسائل و چالش‌های انتقال آب کارخانه‌های فرآوری، بکارگیری روش‌های خشک به عنوان جایگزین روش‌های تَر و و مسائل زیست‌محیطی کارخانه‌های فرآوری مربوط به آب، برگزارشد.