گریز خودروسازان از بازار سرمایه

به گزارش می متالز، موضع وزیر اقتصاد به نوعی ریشه در کمبود منابع مالی بانک‌ها و البته مشکلات ارزی کشور دارد، چه آنکه به نظر می‌رسد دولت و سیستم بانکی از توان لازم برای تامین نقدینگی موردنیاز خودروسازان (و قطعه سازان) چه در بخش ارزی و چه در حوزه ریالی برخوردار نیستند. آن طور که فرهاد دژپسند در جلسه اخیر هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران عنوان کرده، وزارت اقتصاد آماده همکاری با خودروسازان داخلی برای تامین مالی آنها از بازار سرمایه است. وی تاکید کرده که اگر مدیران عامل خودروسازی به بانک مراجعه و درخواست تامین مالی کنند، در واقع حق بنگاه‌های کوچک و متوسط را خواهند خورد. وزیر امور اقتصاد و دارایی با بیان اینکه این حق‌خوری چند سال وجود داشته، عنوان کرده «خودروسازان (ایران خودرو) به تازگی عزم شان را جزم کرده‌اند تا اشتباهات گذشته را (از طریق ورود به بازار سرمایه) ادامه ندهند. دژپسند این را هم گفته که در بازار سرمایه، فقط یک ابزار برای تامین مالی وجود ندارد، بلکه می‌توان از ابزار مختلف استفاده کرد. وی در نهایت تاکید کرده که قرار نیست بازار سرمایه جایگزین بازار پولی شود.

وقتی پول دولتی نیست

با توجه به اظهارات وزیر امور اقتصاد و دارایی، به نظر می‌رسد بحث رشد تامین مالی خودروسازان از بازار سرمایه، جدی تر از گذشته شده است. اینکه چرا چنین شده، به نظر می‌رسد ریشه در مشکلات اقتصادی کشور و کمبود ارز دارد. خودروسازان قرار است طی سال جاری تیراژ را با رشدی ۴۰ درصدی به یک میلیون و ۲۰۰ هزار دستگاه برسانند و این در حالی است که تحقق این هدف، منابع ریالی و ارزی می‌خواهد. در واقع بهبود تولید خودرو در کشور وابستگی مستقیم به تامین قطعات از داخل و خارج دارد و اولی ریال می‌خواهد و دومی ارز. دولت اما با توجه به شرایط تحریمی به ویژه بلوکه شدن پول صادرات کالا به ویژه نفت در کشورهای مختلف (از جمله کره جنوبی که بحث بر سر آن بالا گرفته بود) توان لازم را برای تامین مالی خودروسازان ندارد. از همین رو، تحقق هدف تولید ۲/ ۱ میلیون دستگاه خودرو طی سال جاری، در هاله‌ای از ابهام قرار دارد، چه آنکه اگر پول نرسد، تیراژ موردنظر حاصل نخواهد شد. بنابراین در چنین شرایطی، نقش بازار سرمایه در تامین مالی خودروسازان، پررنگ‌تر از قبل شده و همین است که وزیر اقتصاد نیز بر حضور پر رنگ تر ایران خودرو و سایپا در این بازار تاکید می‌کند. این البته در حالی است که کارشناسان کماکان بهترین و اصلی‌ترین روش تامین مالی خودروسازان را «فروش» می‌دانند، فروشی البته به دور از سایه سنگین قیمت‌گذاری دستوری. به اعتقاد آنها، اگر قیمت‌گذاری دستوری در کار نباشد، نیاز خودروسازان به پول‌های دولتی و همچنین بازار سرمایه به حداقل خواهد رسید.

چرایی دوری خودروسازان از بازار سرمایه

هرچند بحث تامین مالی خودروسازان از بازار سرمایه، از مدت‌ها قبل مطرح بوده و شرکت‌های خودروساز نیز کم و بیش از این روش بهره برده‌اند، اما به دلایلی که در طول گزارش به آنها خواهیم پرداخت، ترجیح آنها استفاده از سیستم بانکی بوده است. در واقع جدا از موضوع فروش (شامل پیش‌فروش و فروش فوری) که در خودروسازی جهان به‌عنوان منبع اصلی تامین نقدینگی در نظر گرفته می‌شود، دریافت تسهیلات بانکی، دیگر منبع مهم برای تامین پول موردنیاز خودروسازان بوده و هست. به‌عبارت بهتر، در این سال‌ها منهای موضوع «فروش» به‌عنوان منبع اصلی جذب نقدینگی خودروسازان، همواره بخشی از منابع مالی موردنیاز صنعت خودرو از ناحیه سیستم بانکی حاصل شده که حواشی خاص خود را به دنبال داشته است. در این بین، «سختی دریافت تسهیلات» و «معوق شدن بازپرداخت اقساط» دو چالش اصلی خودروسازان و سیستم بانکی بوده که سبب شده روابط این دو بخش معمولا حسنه نباشد. در یک سوی ماجرا، خودروسازان هستند که می‌گویند سیستم بانکی باید هوای آنها را در تولید داشته باشد و تسهیلات موردنیازشان را همواره تامین کند. خودروسازان همچنین نسبت به دریافت سودهای هنگفت سیستم بانکی از آنها در قبال پرداخت تسهیلات، گلایه دارند و این موضوع را یکی از دلایل بالا بودن هزینه تولید خود می‌دانند. از آن سو اما بانک مرکزی و وزارت اقتصاد معتقدند پرداخت تسهیلات به خودروسازان به نوعی خوردن حق بنگاه‌های کوچک‌تر است، ضمن آنکه ایران خودرو و سایپا معمولا در بازپرداخت اقساط دچار تاخیر می‌شوند. این تاخیر البته هم خودروسازان را زیر بار جریمه‌های سنگین برده و هم بانک‌ها را با چالش مواجه کرده است. بنابراین، ترجیح سیستم بانکی و خودروسازان این است که پرداخت و دریافت تسهیلات بانکی به حداقل برسد، با این حال شرایط صنعت خودرو با توجه به سیاست‌های دولتی مانند «قیمت‌گذاری دستوری» به شکلی است که همواره در این سال‌ها دست خودروسازان جلوی بانک دراز بوده و هست. هرچند خودروسازان در این سال‌ها گاهی به سمت بازار سرمایه نیز رفته و با استفاده از روش‌های مرسوم، بخشی از نقدینگی موردنیاز خود را تامین کرده‌اند، اما حضور آنها در این بازار، چندان پر رنگ نبوده است. کارشناسان مدت‌هاست بر حضور بیشتر خودروسازان در بازار سرمایه تاکید و عنوان می‌کنند این بازار جایگزین مناسبی برای روش اخذ تسهیلات از سیستم بانکی یا حداقل پوشش بخشی از این تسهیلات است. در واقع کارشناسان معتقدند خودروسازان می‌توانند در بازار سرمایه حضور پررنگ‌تری داشته باشند و تمام یا بخشی از نقدینگی موردنیاز خود را که از سیستم بانکی تامین می‌کنند، از این مسیر به دست بیاورند. علاوه‌بر کارشناسان، حالا وزیر امور اقتصاد و دارایی نیز معتقد است خودروسازان بهتر است به جای تامین مالی از سیستم بانکی، حضور در بازار سرمایه را پررنگ‌تر کنند.

با وجود تاکید کارشناسان و وزیر اقتصاد، شرکت‌های بزرگ خودروسازی کشور معمولا میل چندانی به تامین مالی از بازار سرمایه ندارند و تسهیلات بانکی را با وجود همه حواشی و دردسرهایش ترجیح می‌دهند. در باب اینکه چرا خودروسازان میل چندانی به حضور پر رنگ در بازار سرمایه ندارند، کارشناسان دلایل مختلفی را عنوان می‌کنند. به اعتقاد آنها، خودروسازان به دلایلی از جمله زمان نقدشوندگی، میزان شفافیت و همچنین نرخ بهره، ترجیح می‌دهند بیشتر از بازار مالی (و البته روش فروش) تامین نقدینگی کنند تا بازار سرمایه. به گفته آنها، خودروسازان می‌توانند ظرف مدت کوتاهی تسهیلات بانکی دریافت کنند و در روش فروش نیز نقدینگی در اندک زمانی به حساب آنها واریز می‌شود، بنابراین نقدشوندگی سریع، یکی از دلایل اصلی استفاده خودروسازان از تسهیلات بانکی و فروش است. مساله دیگری که کارشناسان از آن به‌عنوان دلایل اصلی ضعف حضور خودروسازان در بازار سرمایه یاد می‌کنند، شفافیت بیشتر در این بازار است. در واقع چون در بازار سرمایه، شفافیت بیشتر است، این موضوع سبب شده خودروسازان دریافت تسهیلات بانکی را در اولویت قرار دهند.

جدا از اینها اما دیگر موضوعی که این کارشناس بر آن تاکید می‌کند، بحث تفاوت نرخ بهره در بازار سرمایه و سیستم بانکی است. به گفته آنها، خودروسازان معتقدند نرخ بهره در بازار مالی نهایتا به ۲۴ درصد می‌رسد، اما در بازار سرمایه این نرخ بین ۲۳ تا ۳۰ درصد است، بنابراین ترجیح می‌دهند از بازار اول استفاده کنند؛ البته بحث سررسید نیز هست، چه آنکه در بازار سرمایه باید سر وقت مقرر نسبت به سررسید اوراق اقدام شود، اما در موضوع تسهیلات (و البته فروش)، امکان چانه‌زنی برای خودروسازان وجود دارد. خودروسازان معمولا با دولت وارد چانه‌زنی می‌شوند و این قدرت را دارند که پرداخت بدهی‌شان را به تعویق بیندازند، اما در بازار سرمایه این امکان وجود ندارد، بنابراین ترجیح می‌دهند بیشتر از بازار مالی استفاده کنند. در نهایت اینکه حجم بازار سرمایه در مقایسه با بازار مالی کوچک‌تر است و این موضوع نیز دلیل دیگری برای ترجیح دادن دومی به اولی محسوب می‌شود.

جذابیت‌های بازار سرمایه

به دلایلی که شرح آنها رفت، خودروسازان تامین مالی از سیستم بانکی را به بازار سرمایه ترجیح می‌دهند، با این حال کارشناسان معتقدند این بازار جذابیت‌هایی دارد که می‌تواند شرکت‌های خودروساز را در تامین منابع مالی موردنیازشان کمک کند. به اعتقاد کارشناسان، مسائلی که خودروسازان مطرح می‌کنند، نافی ظرفیت‌های موجود در بازار سرمایه نیست، چه آنکه آنها می‌توانند از روش‌هایی مانند انتشار اوراق مرابحه و اجاره استفاده و به سمت اوراق تبعی نیز بروند. به‌عنوان مثال، خودروسازان یکسری اموال و دارایی دارند که می‌توانند آنها را در قالب اوراق تبعی اجاره بدهند. در مجموع ۱۷ روش مختلف در بازار سرمایه برای تامین نقدینگی وجود دارد که ۱۰ مورد آنها به کار خودروسازان می‌آید، با این حال ایران خودرو و سایپا در مجموع از نصف این موارد استفاده کرده‌اند. «اوراق مرابحه»، «اجاره»، «مشارکت»، «سلف موازی» و «اوراق رهنی»، روش‌های مورد استفاده خودروسازان در بازار سرمایه بوده و این در حالی است که استفاده از روش‌هایی مانند «اوراق سفارش ساخت»، «اوراق خرید دین»، «صندوق جسورانه»، «صندوق پروژه» ، «افزایش سرمایه» و «طرح گام» (گواهی اعتبار مولد)، دیگر ابزار جدید و قابل استفاده برای تامین مالی در صنعت خودرو به شمار می‌روند.