سرنوشت نامعلوم صادرات گاز

به گزارش می متالز، بویژه آن که به یاد بیاوریم این تولید قراراست تنها به مصرف داخل برسد و از آن ارزش افزوده ای در خور خلق نشود. بی نصیب بودن کشور ما از بازار صادراتی گاز در سال های اخیر یکی از موضوعاتی است که کام اهل فن را بشدت تلخ کرده است.

در حالی که مراودات اقتصادی جهانی بر پایه گاز و انتقال و صادرات و فروش آن شکلی بسیار جدی به خود گرفته است. کشور ما به عنوان یکی دارندگان بزرگ منابع گازی از این بازار ناکام مانده و عملا هیچ نقشی را بر خود مترتب ندانسته است. این شوربختی در حالی است که کشورهای منطقه مدت هاست مولفه اصلی خود در حوزه صادرات مواد هیدروکربوری را بر محور گاز قرار داده اند. کارشناسان و صاحبنظران در این خصوص تاکنون بسیار سخن گفته اند و معایب کار را برشمرده اند. یکی از موضوعاتی که توسعه نیافتگی در بخش صادرات گاز ایران را پررنگ تر کرده است عدم توجه به بازیابی و توسعه مخازن و چاه های گازی کشور و نبود سرمایه گذاری برای بازیابی آنهاست.

در شرایطی که گفته می شود حوزه نفت و گاز به طور اعم به سرمایه گذاری و مخازن گازی کشور به طور اخص نیازی مبرم به برنامه های توسعه ای و تجهیزات و سکوهای فشار افزا دارد، اما عملا اتفاقی درخور در این بخش به وقوع نپیوسته است.سهم ناچیز تقریبا دو درصدی صادرات گاز ایران در بازار جهانی در سال های اخیر حتی نسیمی از بهبود را تجربه نکرده و همچنان که گفته شد دیگر کشورها با سرعتی گاه اعجاب آور این راه را می پیمایند در حالیکه ما کماکان عرض خود می بریم. آگاهان بر این باورند که این رویکرد که معتقد است بالا رفتن تولید گاز در ایران چاره حل این مشکل است، باوری خطاست.

دکتر نادعلی بای کارشناس حوزه انرژی در این خصوص گفت: باید توجه داشت که بی نصیب بودن ایران از بازار جهانی گاز، فقط با افزایش تولید به دست نمی آید بلکه مسائل فنی و حقوقی نیز دخیل است. تحریمهای ایران باعث شده تا در جذب سرمایه و فناوری محروم بماند و نتواند پتانسیل خود را به عنوان یک تولیدکننده و صادرکننده عمده گاز به بالفعل تبدیل کند. در کنار آن، نوع رویکرد و مدیریت حاکم بر صادرات گاز را هم باید افزود که مانع از جذب مشتریان گازی شده است.

وی افزود: با تکمیل تمام فازهای پارس جنوبی، صنعت گاز ایران یک انقلاب عظیم را شاهد خواهد بود. وزیر نفت در نقشه راه خود از افزایش 100 میلیون متر مکعبی گاز در روز، خبر داده به گونه ای که تولید گاز در سال 2021 به 1.3 میلیارد متر مکعب در روز رسیده و کشورهای همسایه به عنوان مقاصد صادراتی با صادرات گاز از سالانه ۱۰ میلیارد مترمکعب کنونی به ۴۰ میلیارد متر مکعب در سال، در چشم انداز 2021 هدف گذاری شده است. در همین راستا، با بهره برداری از پروژه "ایران ال ان جی" (با ظرفیت 18 میلیارد متر مکعب در سال)، ایران می تواند صادرات گاز خود را تا 2021 به 70 میلیارد متر مکعب در سال برساند. میزان تولید گاز غنی ایران هم اکنون به 750 میلیون متر مکعب در روز افزایش یافته، و در سال 2020 به 920 میلیون متر مکعب و در سال 2040 به 1150 میلیون متر مکعب در روز خواهد رسید. از آنجا که تا سال 2023، مخزن پارس جنوبی به نقطه شبنم خواهد رسید و با افت فشار مواجه خواهد شد، لذا به سکوهای 20000 تنی فشار افزا و کمپرسورهای قوی نیاز دارد. هم اکنون افت فشار در فاز 12 آغاز شده است.

بای ادامه داد: وزیر نفت اعلام کرده که توتال فرانسه در فاز ۱۱ باید سکوی ازدیاد فشار احداث کند و این روال برای بقیه فازها به تدریج انجام شود و در این زمینه به ۴۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری نیاز است. حمید رضا عراقی مدیرعامل شرکت ملی گاز هم اعلام کرده که در برنامه ششم توسعه کشور، تولید و انتقال گاز ایران به روزانه 1 میلیارد متر مکعب خواهد رسید و در این راستا، ساخت خطوط لوله سراسری نهم و یازدهم در دستورکار قرار دارد که روزانه 200 میلیون متر مکعب آن به صادرات گاز اختصاص دارد.

این کارشناس حوزه نفت و گاز اضافه کرد: ایران با 34 تریلیون متر مکعب، دارنده بیشترین ذخایر گاز طبیعی جهان، با 8 درصد تولید جهانی، سومین تولید کننده بزرگ گاز طبیعی در جهان است، اما تنها 1 درصد تجارت جهانی گاز آنهم تنها از طریق خط لوله را به خود اختصاص داده است. بیشتر تولید گاز ایران، صرف تقاضای داخلی می شود و بر اساس برآوردهای مراجع بین المللی، در سال 2040، مصرف گاز طبیعی برای تولید برق و گرمایش خانگی، به ترتیب به 280 و 220 میلیون متر مکعب در روز خواهد رسید. پیش بینی می شود کل تولیدات سالانه پتروشیمی ایران در سال 2021 به 105 میلیون تن برسد و مصرف خوراک گاز طبیعی نیز به 130 میلیون متر مکعب در روز افزایش یابد.

بای در خصوص موضوع هدر رفت گازهای همراه میادین نیز گفت: بر اساس آمارهای غیر رسمی، میزان فلرینگ ایران هم اکنون 16.4 میلیارد متر مکعب در سال است. آمار رسمی می گوید حدود 33 میلیون متر مکعب گاز در روز سوزانده می شود، که معادل 120 % ظرفیت تولید یک فاز استاندارد از میدان گازی پارس جنوبی است. هزینه های کاهش فلرینگ در ایران حدود 60 تا 80 هزار دلار به ازای هر یک میلیون متر مکعب، برآورد شده، در حالیکه تزریق دوباره گاز به میادین نفتی، درآمد 200 هزار دلاری را دربر خواهد داشت و پتانسیل قابل توجهی در این زمینه وجود دارد.

وی افزود: اگرچه صادرات گاز ایران به ترکیه، عراق، عمان، و ارمنستان، تا سال 2021، ممکن است به 100 میلیون متر مکعب در روز برسد، اما گسترش بیشتر ظرفیت صادرات، غیر ممکن به نظر می رسد. در بازار داخلی، بزرگترین رشد در تقاضای گاز طبیعی در صنایع پتروشیمی و سایر صنایع و بخش تولید نیروی برق، خواهد بود. ایران با توجه به رشد تقاضای بالای خود و پایین بودن قیمت گاز در اروپا، نمی تواند سود مناسبی از فروش گاز خود ببرد، فلذا مجبور است بازار گاز اروپا را از دست بدهد. در حالیکه آذربایجان قصد دارد تا سالانه 16 میلیارد متر مکعب گاز خود را به اتحادیه اروپایی صادر کند. در همین زمینه کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر می تواند راه را برای ساخت خط لوله ترانس کاسپین هموار کند و با توجه به مخالفت روسیه و ایران، تنها راه صادرات گاز ترکمنستان و قزاقستان به اروپا از طریق تبدیل گاز به ال ان جی و سی ان جی و حمل آن توسط کشتی به باکو و سپس وارد کردن آن به کریدور جنوبی است که در صورت تکمیل، این خط می تواند سالانه 31 میلیارد متر مکعب گاز به اروپا صادر کند.

در حالیکه ایران اعلام کرده صادرات گاز از طریق خط لوله یا ال ان جی به اروپا با توجه به فاصله 5000 کیلومتری پارس جنوبی از اروپا به صرفه نیست، باید گفت که این فاصله نصف مسیر دریایی از قطر تا ژاپن یا از نیجریه تا ترکیه است. دلیل واقعی، کمبود مستمر گاز و عدم سرمایه گذاری در پروژه های ایران است. زنگنه اخیرا در مجلس اعلام کرده که کل سرمایه گذاری در بخش بالادستی و پایین دستی نفت و گاز در 9 ماهه اول سال 96، 1.5 میلیارد دلار بوده، در صورتی که جذب سرمایه برای سالهای 2021-2016، 20 میلیارد دلار برنامه ریزی شده است. اگر پروژه تاپی را هم در نظر بگیریم، ایران عملاً نتوانسته از فرصت ژئوپلتیک و ژئواکونومیک خود استفاده کند. باید توجه داشت که بی نصیب بودن ایران از بازار جهانی گاز، فقط با افزایش تولید به دست نمی آید بلکه مسائل فنی و حقوقی نیز دخیل است. تحریمهای ایران باعث شده تا در جذب سرمایه و فناوری محروم بماند و نتواند پتانسیل خود را به عنوان یک تولیدکننده و صادرکننده عمده گاز به بالفعل تبدیل کند. در کنار آن، نوع رویکرد و مدیریت حاکم بر صادرات گاز را هم باید افزود که مانع از جذب مشتریان گازی شده است.

اینک همچنان موضوع صادرات مغفول مانده گاز می تواند به عنوان یکی از مباحث اساسی در حوزه اقتصاد ارزش آفرین مد نظر باقی بماند. به عبارت دیگر باید دست از این کاهلی برداشت و با هر ابزار ممکن به سوی فعال کردن صادرات گاز کشور گام برداشت. این موضوع وقتی اهمیتی دوچندان پیدا می کند که به یاد داشته باشیم بخش عمده ای از منابع گازی کشور در میادین مشترک قرار دارند و بر این اساس هرگونه بی توجهی و یا سستی در آن ضرر و زیان جبران ناپذیری برای کشور به دنبال خواهد داشت. سرنوشت نامعلوم گاز باید از این فضای مبهم بیرون بیاید چرا که در غیر این صورت ایران نه تنها صادر کننده نخواهد شد بلکه می توان چشم انداز خوف انگیز واردات گاز را هم برای کشور متصور بود.