کاهش نرخ فرونشست با برداشت سنجیده از آبخوان‌های"کارستی"

به گزارش می متالز، مدیر پروژه آب‌های کارستی در سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور می‌گوید: پتانسیل بالایی از آبخوان‌های کارستی در ایران وجود دارد و مطالعات نیز برای مشخص شدن میزان ذخایر از این آب با کیفیت در حال انجام است. به گفته مسعود مرسلی، برداشت هدفمند از آبخوان‌های "کارستی" ضمن اینکه می‌تواند به ذخایر آبی کشور بیافزاید، منجر به کاهش برداشت از آبخوان‌های آبرفتی شده و همین مسئله باعث کاهش نرخ فرونشست در آبخوان‌های آبرفتی خواهد شد. در ادامه گفت وگو با مدیر پروژه آب‌های "کارستی" سازمان زمین‌شناسی را بخوانید تا در جریان چگونگی اجرای این پروژه قرار بگیرید:

میزان ذخیره آب‌های "کارستیک" در ایران چقدر است؟

در رابطه با میزان ذخایر "کارستیک" در کشور در حال‌ حاضر نمی‌توان عدد دقیقی ارائه داد؛ زیرا بیلانی برای محدوده‌های کارستی در دست نیست. این ضعفی در بحث منابع آب است که ورودی‌ها، خروجی‌ها و تغییرات ذخیره در محدوده سازندهای سخت کشور مشخص نیست. یکی از اهداف مطالعات منابع "کارستی" در ایران همین مسئله خواهد بود.

در کدام مناطق ایران می‌توان به ذخایر آبی "کارستیک" دست یافت؟

حدود 180هزارکیلومترمربع از ایران را پتانسیل آبخوان‌های "کارستی" تشکیل داده‌اند. منابع آب‌های "کارستیک" در بسیاری از محدوده‌های کشور پراکنده است. به طور مشخص، رشته کوه‌های زاگرس بیشترین رخنمون‌های "کارستی" را دارند. بخش‌هایی از رشته کوه‌های البرز نیز رخنمون‌های "کارستیک" دارند. نیمه شرقی کشور و نواحی مرکزی از تمرکز کمتری برخوردار است. همچنین کوه‌های هزار مسجد در شمال شرق کشور رخنمون‌های "کارستی" بسیار زیادی دارد. نواحی مرزی ایران نیز در شمال شرق در استان‌های خراسان رضوی، خراسان شمالی و همچنین در غرب کشور در استان‌های کردستان و کرمانشاه آب‌های "کارستی" مشترک با سایر کشورها وجود دارد.

تاکنون چه اندازه از ذخایر "کارستیک" استفاده شده است؟

آب‌های "کارستی" در برخی نواحی کشور در حال حاضر استفاده می‌شود. این برداشت به صورت چشمه بوده یا از طریق حفر چاه از این منابع آبی بهره برده می‌شود. اکنون بیش ار 2000 حلقه چاه در کشور از آبخوان‌های "کارستی" کشور برداشت می‌کنند. استان فارس بیشترین سهم را در برداشت از آب‌های "کارستی" دارد. استان کرمانشاه نیز از استان‌های برداشت کننده آب‌های "کارستی" است.

آیا برداشت این نوع از آب‌ها بر فرونشست‌ها اثرگذار است؟

بحث فرونشست در منابع "کارستی" بسیار متفاوت از منابع آبرفتی است. در "کارست‌ها" با فروچاله مواجهیم که مکانیزم‌های آن نیز متفاوت است. بسیاری از آنها در اثر عوامل تکتونیکی هستند و بسیاری از آنها نیز ریزشی که این مسائل نشانه "کارست" پیشرفته است، اما در آبخوان‌های آبرفتی برداشت بیش از حد آب منجر به فرونشست در بسیاری از مناطق کشور شده که هم اکنون حدود 300 آبخوان آبرفتی ما درگیر همین موضوع است. این مسائل مرتبط با آب‌های "کارستی" نیست. بلکه صحبت از برداشت آب در آبخوان‌های آبرفتی است. برداشت هدفمند از آبخوان‌های "کارستی" خود می‌تواند منجر به کاهش برداشت از آبخوان‌های آبرفتی شود. همین مسئله منجر به کاهش نرخ فرونشست در آبخوان‌های آبرفتی می‌شود. این موضوع باید به شکل هدفمند باشد و شرایط همه جانبه سنجیده شود.

سازمان زمین شناسی تاکنون چه اقدامانی در این زمینه انجام داده است؟

سازمان زمین شناسی کشور از حدود 3 سال پیش مطالعات آبخوان‌های "کارستی" را آغاز کرد. ابتدا تمامی عوامل مرتبط با ایجاد آبخوان‌های "کارستی" در کشور مانند عوامل تکتونیکی، هیدروژئولوژی، اقلیم، ژئومرفولوژی و سنگ‌شناسی بررسی شد و بیش از 30 لایه اطلاعاتی تهیه و مورد استفاده قرار گرفت و در نهایت شرایط کلی "کارست" در کشور تهیه شد. بعد از این مرحله طبقه‌بندی شرایط "کارستی" اولویت بندی شد. بازدیدهای صحرایی زیادی از مناطق مستعد "کارستی" صورت گرفته و برداشت‌های زمین شناسی انجام و سپس از آن مطالعات بر روی کوه‌های هزار مسجد متمرکز شد. در ادامه این مسیر، نمونه‌برداری‌های شیمیایی و ایزوتوپی از منطقه انجام و نتایج بسیار مطلوبی اخذ و مطالعات ژئوفیزیکی در این منطقه انجام شد. همچنین در سه نقطه حفاری اکتشافی و آزمایش‌های صحرایی انجام شد. هدف از انتخاب این محدوده نیازهای آبی موجود در شمال شرق و بحث خروج آب زیرزمینی "کارستی" به سمت کشور ترکمنستان بود. در حال حاضر نیز با تکمیل مطالعات منطقه فوق، استان کرمانشاه نیز مورد توجه جدی قرار گرفته است. چرا که در این استان نیز بحث خروج آب زیرزمینی از کشور به سمت عراق کاملا جدی است. در همین راستا سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور با وزارت نیرو به عنوان متولی بحث آب جلسات کارشناسی و هماهنگی دارد.

سرمایه‌گذاری روی این موضوع چقدر بوده است؟

متاسفانه سرمایه‌گذاری خاصی برای این موضوع انجام نشده است. در واقع این مبحث با وجود تمام توانایی‌ها و پتانسیل‌هایی که در کشور دارد، مجهول مانده است. در یکی دو سال اخیر بحث‌هایی آغاز شده که امیدواریم مورد توجه جدی قرار گیرد.

آیا از لحاظ کیفیت آب‌های "کارستی" می‌تواند جایگزین آب شیرین شود؟

کیفیت آب‌های کارستی بهترین کیفیت موجود است؛ بسیاری از این آب‌ها شوری کمتر از 500 میکروموس بر سانتیمتر دارند و این موضوع یعنی آب بسیار با کیفیتی است. چراکه این آبها در بالا دست قرار داشته و ماندگاری کمتری دارد. سنگ‌های "کارستی" از آهک و دولومیت تشکیل شده‌اند که منجر به تشکیل آب‌هایی با تیپ و رخساره بی‌کربناته کلسیک می‌شود. این بهترین تیپ آب برای شرب است. در کشورهای دارای آب‌های "کارستی" نیز از این آب برای آب شرب و بعضا صنعت استفاده می‌شود. در واقع استفاده از آب‌های کارستی برای کشاوری به نوعی هدر دادن این آب است.