اثرات حضور پروژه‌های معدنی در جوار مناطق محروم/ آیا توزیع عواید حاصل از توسعه معادن در مناطق دورافتاده عادلانه است؟ /مسوولیت اجتماعی یک الزام برای شرکت‌های معدنی

به گزارش می‌متالز، شرکت‌های معدن و صنایع معدنی به‌واسطه شرایط تولید و نیاز به قرابت به معادن برای فرآوری، در مناطق محروم و دورافتاده فعالیت دارند بخش عمده این شرکت‌ها در استان کرمان، خراسان و یزد متمرکز هستند.

این شرکت‌ها علاوه بر استخراج منابع استان، آلودگی‌های صوتی و آلودگی آب ایجاد کرده و بخشی از گونه‌های گیاهی و حیات‌وحش منطقه را تحت تأثیر قرار می‌دهند، حمل مواد اولیه و تولیدات شرکت‌ها از طریق حمل جاده‌ای، خطر تصادفات جاده‌ای را افزایش می‌دهد، این موارد بخشی از اثرات منفی حضور صنعت و معدن در محیط بکر و دور از خدمات شهری است.

با توجه به اینکه شرکت‌های معدنی تمام این خسارات را برای افزایش تولید و اشتغال به ساکنین این مناطق تحمیل می‌کنند پس باید در سود و اشتغال این شرکت‌ها نیز سهیم نمایند. موضوعی که در برخی شرکت‌ها باقدرت پیگیری می‌شود و برخی این موضوع را جدی نمی‌گیرند. البته این را در نظر داشته باشیم که حتی اشتغال‌زایی برای افراد بومی یک انتخاب برد-برد است.

ازآنجاکه مناطق پیرامونی طرح‌ها و پروژه‌های معدنی کشور عموماً بکر و از شهر‌های بزرگ دور بوده و به مناطق محروم و حاشیه‌ای استان‌ها نزدیک است، متقاضیان شغل و درآمد هرچند اندک در آنجا فراوان هستند. چه‌بسا با ایجاد یک شغل معدنی با حداقل حقوق و دستمزد، یک خانواده روستایی تشکیل و توسعه یابد و یک خانواده شهری از فقر و محرومیت نجات یابد.

اکثریت معادن کشور هم‌جوار مناطق محروم روستایی هستند. این مناطق به هر میزانی که مستعد رشد و بالندگی باشند به همان میزان و به دلیل فقر و بیکاری در معرض فساد و آسیب‌های اقتصادی و اجتماعی قرار دارند.

وجه تمایز این دو حالت فقط در وجود و عدم وجود کافی شغل است. معادن این قابلیت را دارا هستند که اشتغال را به معنای حقیقی رونق بخشند و اگر با نگاه حمایت از مناطق محروم از این مناطق استفاده شود، کشف معدن مزایای زیادی ازجمله ایجاد فرصت‌های شغلی پایدار و تربیت نیروی متخصص از بین روستاییان، ایجاد و تکمیل زیرساخت‌ها نظیر حمل‌ونقل، توسعه شبکه‌های انتقال انرژی، آب و اضافه شدن بخش مولد معدن در کنار بخش کشاورزی و دامداری به‌عنوان مؤلفه‌های اصلی اقتصاد مناطق غیرشهری را به دنبال دارد.

برای نمونه در حال حاضر ذخایر معدنی شناخته‌شده در شرق ایران بیش از ۵/۲ میلیارد تن است که مهم‌ترین آن‌ها شامل کرومیت، سنگ‌آهن، سنگ مس، اکسید منیزیم، کائولین، سیلیس، سرب، زغال‌سنگ، خاک‌های نسوز، فیروزه، طلا و نقره است و با توجه به ذخایر عظیم معادن سنگ‌آهن سنگان خواف ۱۴ طرح مهم فولادسازی در استان در دست اجرا است. علاوه بر آن وجود ذخایر غنی و سرشار معادن سیلیس و مس در شرق کشور می‌تواند تأثیر چشمگیری در توسعه اقتصادی منطقه داشته باشد و توجه به این پتانسیل بالقوه درصورتی‌که برنامه‌ریزی، راهبرد و نظارت منطقه‌ای برای فعال کردن این معادن صورت بگیرد، حاصل آن به‌طورقطع برای مردم این مناطق توسعه صنایع معدنی، اشتغال و درآمد پایدار، خودکفایی و امنیت خواهد بود.

البته اثرات اجتماعی پروژه‌های معدنی بزرگ‌مقیاسی همچون سنگان خواف، پیچیده و بحث‌برانگیز است. توسعه علیرغم اینکه باعث تولید ثروت می‌شود می‌تواند به اختلالات عمده‌ای نیز منجر شود. باوجود اینکه پروژه‌های معدنی موجب توسعه جاده‌ها، مدارس و افزایش تقاضای کالا و خدمات در مناطق دورافتاده و محروم می‌گردد، اما ممکن است از یک‌سو هزینه‌های تحمیلی و از سوی دیگر عواید حاصل از این پروژه‌ها به‌طور ناعادلانه‌ای توزیع گردد.

توزیع ناعادلانه عواید حاصل از توسعه معادن در مناطق دورافتاده

هنگامی‌که ساکنین جوامع مجاور فعالیت‌های معدنی، احساس کنند که با آن‌ها برخورد ناعادلانه و غیرمنصفانه‌ای صورت گرفته است، پروژه‌های معدنی می‌تواند به تنش‌های اجتماعی و درگیری‌های خشونت‌آمیز در آن مناطق منجر شود.

در ارزیابی‌های زیست‌محیطی و اجتماعی نمی‌توان اثرات پروژه‌های معدنی را بر مردم و جوامع محلی نادیده یا دست‌کم گرفت. این جوامع در زمان‌هایی که ارتباط و تعاملشان با متولیان امور و بخش‌های اقتصادی معدنی ضعیف باشد یا هنگامی‌که اثرات زیست‌محیطی از قبیل آلودگی آب، هوا و خاک، حیات و معیشت ساکنان این مناطق را تحت تأثیر قرار دهد شدیداً احساس زیان و آسیب‌پذیری خواهند کرد لذا باید مکانیسمی اعمال گردد تا این جوامع نقش مؤثری در تصمیم‌گیری‌ها داشته باشند و صاحبان فعالیت‌های معدنی نیز باید این اطمینان خاطر را بدهند که حقوق اساسی افراد و جوامع تحت تأثیر را پذیرفته، حمایت کرده و نقض نمی‌نمایند.

این حقوق باید شامل حق کنترل و استفاده از زمین‌ها، آب سالم، محیط‌زیست ایمن و حق معیشت مناسب همچنین شامل رهایی از حس ارعاب و خشونت و نیز تأمین حقوق جبرانی در قبال آنچه از دست می‌دهند باشد. برخی اثرات ناشی از این پروژه‌ها شامل جابجایی و اسکان مجدد ساکنین، اثرات مهاجرت، کاهش دسترسی به آب سالم، تأثیرات معیشتی و محیط زندگی، اثرات وارده بر سلامت عمومی ساکنین، اثرات وارده بر فرهنگ و منابع زیبا‌شناسی است.

این مشکلات با تغییر در مناظر و منابع طبیعی از طریق اختلال در سطح زمین و گودبرداری‌ها، تخریب ساختار هیدرولوژیکی و توپوگرافی، افزایش دسترسی به مناطق بکر و دست‌نخورده و اختلال در زیبایی منظر از طریق تخریب پوشش گیاهی و حفریات بزرگ، تولید گردوغبار و حضور ماشین‌آلات عظیم روی می‌دهد.

اقدامات شرکت گل گهر در منطقه سیرجان

باوجود تمام این تأثیرات مشخصا در ایران و نگاهی به اقدامات شرکت‌های معدنی و صنعتی نباید اقدامات مثبت و ماندگار این شرکت‌ها را نادیده گرفت. اجرای طرح فاضلاب شهری سیرجان، ساخت بیمارستان تخصصی گل گهر که برای تمامی شهروندان سیرجانی قابل‌استفاده است، حمایت از ورزش و تیم داری در لیگ برتر فوتبال کشور، مشارکت در طرح‌های خیرخواهانه، احداث خط راه‌آهن سیرجان به کرمان، توسعه و ایجاد کمربند سبز، طرح احداث بندر خشک، بهسازی و تأمین روشنایی محور فرودگاه سیرجان، اجرای طرح زنجیره گردشگری هوشمند در سیرجان باهدف معرفی جاذبه‌های گردشگری، اخذ مجوز احداث پارک جنگلی در منطقه گل گهر و ... تنها بخشی از طرح‌ها و برنامه‌هایی است که شرکت گل گهر در استان کرمان انجام داده است.

اقدامات شرکت ملی مس در استان کرمان و آذربایجان شرقی

شناسایی ۶ نقطه محروم در استان کرمان و اجرای طرحی جهادی برای ارائه خدماتی ارزنده به‌خصوص در بخش خدمات درمانی، فرهنگی، توانمندسازی افراد بی‌بضاعت و ...، ایجاد تیم‌های ورزشی در فوتبال و فوتسال موفق به حضور در لیگ دسته یک و لیگ برتر، وام‌های قرض‌الحسنه‌ای با حداقل بهره، یعنی احداث جاده‌های مختلف ارتباطی پیرامون مجتمع (جاده ورزقان به سونگون و جاده خواجه به ورزقان)؛ احداث اماکن ورزشی، انعقاد تفاهم‌نامه همکاری با سازمان نوسازی و تجهیز مدارس استان جهت ساخت ۲۰ مدرسه و ... از اقدامات شرکت ملی مس در استان کرمان و آذربایجان شرقی است.

اقدامات چادرملو در استان یزد

بیش از ۲۲۲ میلیارد و ۷۰۰ میلیون ریال کمک نقدی و غیر نقدی برای مقابله با کرونا به مراکز نظارتی و پزشکی استان یزد و شهرستان اردکان، بالغ‌بر ۲۴۰ میلیارد ریال حمایت مالی چادرملو به شهرستان اردکان، در راستای مسوولیت اجتماعی در زمینه‌های علمی آموزشی- بهداشتی- فرهنگی در سال گذشته، ساخت نیروگاه ۵۰۰ مگاواتی سیکل ترکیبی در شهرستان اردکان، پروژه احداث تصفیه‌خانه فاضلاب شهر اردکان و ... نیز از اقدامات چادرملو در استان یزد است.

از این قبیل حمایت‌ها بسیار بوده که بار بزرگی به‌واسطه شرکت‌های معدنی از دوش دولت برداشته شده است البته انسجام و برنامه‌ریزی بیشتر و عدم موازی کاری در این خدمات، حضور دولت را می‌طلبد که مسوولیت اجتماعی را یک الزام در شرکت‌ها تعریف نماید.

منبع: تیتر ۲۰