تهدید معدن‌کاران مازندران زیر سایه ضعف‌های ایمنی

به گزارش می‌متالز، وقوع حوادث معدنی معمولا در هر کشوری و با هر تعدادی که باشد به دلیل دشواری‌های شغل کارگران معدن و کم­ توجهی به این قشر به سرعت مورد توجه رسانه­‌ها قرار می­ گیرد. اما این توجه ­ها معمولا وابسته به زمان رخ دادن حادثه هستند و با وجود مستمر بودن احتمال وقوع خطر در معادن به دلیل کم‌توجهی به نکات ایمنی، تاز زمان وقوع حادثه بعدی توجه چندانی به آن­ها نمی‌شود.

یکی از تلخ‌ترین حوادث معدنی ایران حادثه تلخ زمستان یورت استان گلستان بود که ۱۳ اردیبهشت ۱۳۹۶ رخ داد و منجر به جان باختن ۴۳ کارگر معدن شد. اما به جز این واقعه دردناک همواره حوادث معدنی دیگری در کشور رخ می‌دهند که به دلیل کم بودن تعداد مصدومان و قربانیان کمتر به چشم می‌آیند. آخرین حادثه معدنی رخ داده در ایران مربوط به تونل شماره ۴۲ معدن بزرگ طزره در استان سمنان بود که ۱۱ اردیبهشت رخ داد و جان دو کارگر معدن را گرفت. مازندران هم یکی از استان‌هایی است که حوادث معدنی متعددی در آن رخ می‌دهد و طی چند سال اخیر قربانیان و مصدومانی هم داشت.

۲۲ حادثه معدنی در پنج سال

بر اساس آمار‌های ثبت شده در نظام مهندسی معدن مازندران، از سال ۱۳۹۵ تا پایان سال ۱۳۹۹ در این استان دست‌کم ۲۲ حادثه در معادن این استان رخ داد که حاصل آن‌ها جان باختن ۱۲ کارگر معدن و مصدوم شدن ۲۵ نفر بود. به استناد این آمار‌ها، سال ۱۳۹۵ فقط یک حادثه در معادن این استان رخ داد که منجر به فوت یک کارگر معدن شد. سال ۱۳۹۶ هم دو حادثه اتفاق افتاد که دو فوتی و یک مصدوم داشت. سهم سال ۱۳۹۷ چهار حادثه با دو فوتی و چهار مصدوم بود، اما بیشترین تعداد حوادث معدنی مازندران طی سال‌های اخیر مربوط به سال ۱۳۹۸ است که ۱۱ حادثه رخ داد که هفت قربانی و ۱۶ مصدوم در پی داشت. پارسال نیز چهار حادثه در معادن مازندران رخ داد که چهار مصدوم بر جای گذاشت.

نگاهی به جزئیات این حوادث معدنی مازندران طی پنج سال اخیر نشان می‌دهد که عمده حوادث مربوط به معادن زغال‌سنگ بودند. از ۲۲ حادثه معدنی در مازندران که طی سال­‌های ۱۳۹۵ تا پایان ۱۳۹۹ رخ داد ۱۲ حادثه مربوط به معادن زغال‌سنگ بود که ۱۶ مصدوم و هشت قربانی بر جای گذاشت.

از نظر توزیع زمانی حوادث معدنی مازندران نیز مانند بسیاری از نقاط کشور بیشترین حوادث طی پنج سال اخیر در بهار و تابستان رخ داده است؛ به طوری که در هر کدام از فصل‌های بهار و تابستان ۶ حادثه و در فصول پاییز و زمستان نیز پنج حادثه رخ داد. به عبارتی دیگر ۱۲ حادثه در نیمه نخست سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۹ و ۱۰ حادثه هم در نیمه دوم این سال‌ها در معادن مازندران ثبت شد.

پیشتازی معادن زیرزمینی در بروز حوادث

طبق آمار‌های نظام مهندسی معدن، از حدود ۲۵۰ معدن ثبت شده در مازندران نزدیک به ۱۰۰ معدن فعالند که بیشتر آن‌ها معادن روباز شن و ماسه هستند و سهم معادن زغال‌سنگ ۲۰ معدن است. با این حساب اگر سهم بالای مصدومان و قربانیان حوادث معدنی مربوط به معادن زغال‌سنگ مازندران طی پنج سال اخیر را در مقابل پایین‌تر بودن این معادن نسبت به معادن روباز قرار دهیم، ناایمن بودن این معادن بیشتر به چشم می‌آید، چرا که ۱۲ حادثه از ۲۲ حادثه معدنی در مازندران و ۲۴ کشته و مصدوم از ۳۷ قربانی و مجروح حوادث معدنی مازندران طی بازه زمانی یاد شده، مربوط به ۲۰ معدن از ۱۰۰ معدن فعال استان است.

کارشناسان حوزه معدن معتقدند کمبود تجهیزات ایمنی و کم‌توجهی به پروتکل‌های حرفه‌ای ایمنی معادن در کنار ضعف آموزش کارگران و بهره‌برداران برای فعالیت در معدن و همچنین استفاده از کارگران ناآشنا به کار معدن و فعالیت برخی معادن به صورت غیرمجاز از عوامل اصلی بروز حوادث معدنی در مازندران هستند و به همین دلیل از نگاه آن‌ها وضعیت ایمنی معادن مازندران چندان مناسب و مورد تایید نیست.

رئیس نظام مهندسی معدن مازندران در گفتگو با خبرنگار ایرنا ضمن تأیید پایین بودن ضریب ایمنی معادن این استان می‌گوید: هر چند که پارسال تعداد حوادث، مصدومان و قربانیان حوادث معدنی مازندران کمتر از سال ۱۳۹۸ بود، اما این به معنای بالا رفتن ضریب ایمنی معادن مازندران نیست. به جز دو یا سه معدن در استان که بهره‌برداران آن برای افزایش ضریب ایمنی گام‌هایی برداشتند، در سایر معادن اتفاق چندان قابل ملاحظه‌ای رخ نداده است.

سید مجتبی مرتضوی با بیان این که معادن روباز و زیرزمین پروتکل‌های متفاوتی از نظر ضوابط ایمنی دارند، اظهار می‌کند: با توجه به شرایط فیزیکی معادن روباز احتمال بروز حادثه در این معادن کمتر است. به هر حال تلفاتی در این معادن هم به دلایل مختلف داشتیم. اما در معادن زغال احتمال بروز خطر بیشتر و جدی‌تر است. چون هم تعداد کارگران بیشتر است و هم مسائلی مانند بسته ­بودن و گازخیز بودن محیط مطرح است.

غیرمجاز‌ها در معادن

بر اساس آمار‌های موجود در حال حاضر حدود سه هزار و ۵۰۰ کارگر معدن در مازندران فعالیت می‌کنند که حدود یکهزار و ۵۰۰ نفر آن­ها در معادن زغال‌سنگ استان فعال هستند. اما به گفته رئیس نظام مهندسی معدن مازندران کارگرانی هم در برخی معادن استان فعالیت می‌کنند که نام‌شان به طور رسمی در آمار‌ها ثبت نشده است.

مرتضوی وجود برخی معادن زغال غیرمجاز در استان را نیز تأیید می‌کند و می‌افزاید: متأسفانه این موضوع صحت دارد. ضمن این که تعداد کارگران معادن در استان هم به دلیل فعالیت این معادن و ثبت نشدن نام کارگران فعال در معادن غیرمجاز یا حتی استفاده از کارگرانی بدون قرارداد و لیست بیمه در برخی معادن به طور دقیق در دسترس نیست. ­­‌

وی درباره عوامل اصلی پایین بودن ایمنی معادن مازندران می‌گوید: یک بخش این ضعف به تجهیزات ایمنی ارتباط دارد. به هر حال بهره‌بردار باید بخشی از درآمد را به ایمن‌سازی و افزایش تجهیزات اختصاص دهد که کمتر شاهد این موضوع هستیم. البته دولت هم می‌تواند با پرداخت وام کم‌بهره بلندمدت برای ایمن‌سازی و افزایش تجهیزات به بخش خصوصی کمک کند.

ضعف مفرط آموزش

رئیس نظام مهندسی معدن مازندران درباره تجهیزات ایمنی معادن زیرزمینی مازندران تصریح می‌کند: برای نمونه وجود خودنجات یک الزام در این معادن است، اما معادن ما یا خودنجات ندارند یا اگر هم داشته باشند تاریخ مصرف‌شان گذشته است. بسیاری از معادن ما گازسنج ندارند و دستگاه‌های تهویه نیز که نقش بسیار مهمی در معادن زیرزمینی دارند در این معادن استاندارد نیستند. در معادن مازندران برخی تجهیزات ایمنی سال‌هاست که تعویض نشده‌اند. حتی بسیاری از کارگران کار با خودنجات را بلد نیستند. متأسفانه ضعف تجهیزات ایمنی را از کفش و کلاه ایمنی تا تجهیزات فنی معدن شاهد هستیم.

مرتضوی یکی دیگر از چالش‌های حوزه معدن در مازندران را ضعف آموزش بیان می‌کند و می‌افزاید: جای خالی آموزش برای مدیران، بهره‌برداران و کارگران در معادن مازندران کاملا احساس می‌شود. نظام مهندسی معدن می‌تواند برای برگزاری دوره‌های آموزشی کمک کند و برنامه‌ریزی داشته باشد، اما متأسفانه تا زمانی که بهره‌بردار بخش خصوصی مجبور نشود برای آموزش اقدام نمی‌کند، در حالی که کارگر معدن پیش از ورود به معدن باید آموزش‌های حرفه‌ای لازم را ببیند و بعد برای استخراج وارد تونل شود.

این مسوول با تأکید بر ضرورت ورود جدی ادارات کار و صمت برای مجاب کردن بهره‌برداران معادن به منظور جدی گرفتن آموزش کارگران، خاطرنشان می‌کند: تجربه ثابت کرده تا زمانی که از مرکز به بهره‌برداران فشار وارد نشود برای حضور در دوره‌های آموزشی استقبال نمی‌کنند، در حالی که با آموزش دادن کارگران و مدیران می‌توان تا ۴۰ درصد خطر‌های معادن را در استان کاهش داد.

رئیس نظام مهندسی مازندران با بیان این که زنگ خطر معادن مازندران به صدا در آمده و معادن این استان مستعد بروز حوادث متعددی هستند، می‌گوید: معدن‌کاری یک فن و تخصص است و ایمنی معادن سرفصل ­های مشخصی دارد که بهره‌بردار باید رعایت کند. در غیر این صورت باید برخورد قانونی و اثرگذار انجام شود.

مرتضوی می‌افزاید: البته با تعطیلی موقت معادن مخالف هستم. تعطیلی موقت برای جریمه بهره‌برداران خروجی مناسبی نداشت و باید راهکار‌های مناسب‌تری در نظر گرفت. زیرا تعمیر و نگهداری معادن بعد از تعطیلی موقت هزینه زیادی دارد که در نهایت منجر به بروز مشکل در پرداخت حقوق کارگران همان معدن می‌شود.

این مسوول استقلال نداشتن مسوولان ایمنی معادن را نیز عاملی در ضعف ایمنی معادن می‌داند و تصریح می‌کند: در معادن زغال مسوول ایمنی داریم، اما با توجه به این که حقوق خود را باید از بهره‌بردار دریافت کنند طبیعتا مستقل نیستند و نمی‌توانند رسالت نظارتی خود را به درستی اجرا کنند. این استقلال نداشتن مسوولان فنی از نظر مالی روند نظارتی بر معادن را با چالش مواجه می‌کند.

فعالیت‌های معدنی در مازندران سال‌هاست که به واسطه وجود معادن زغال‌سنگ انجام می‌شود و با افزایش تعداد معادن شن و ماسه در این استان بر میزان فعالیت‌های معدنی مازندران افزوده شد. اما به نظر می‌رسد از زمان آغاز برداشت ذخایر معدنی در این استان که به چند دهه پیش برمی‌گردد تا امروز، میزان توجه به روزآمدی فعالیت‌های معدنی نسبت به رشد تعداد معادن در این استان سرعت بسیار کمتری داشته و حتی در بسیاری از موارد به دلیل کم‌توجهی بهره‌برداران به نکات ایمنی در حال در جا زدن است.

منبع: خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) مازندران