هواشناسی زغال‌سنگی‏‏‌های بازار سهام

به گزارش می‌متالز، تاریخچه استفاده از معادن زغال‌سنگ به هزاران سال قبل برمی گردد و با اختراع موتور بخار در قرن ۱۹ همزمان با انقلاب صنعتی رشد بسیار زیادی کرد. پس از گذشت ادوار مختلف زغال‌سنگ همچنان جزو منابع اصلی تامین انرژی و تولید فولاد باقی مانده است، به طوری که ۷۲درصد از فولاد دنیا به صورت کوره بلند و حدودا ۲۰درصد از انرژی الکتریسته در دنیا توسط زغال‌سنگ تولید می‌شود.

اتکای تامین انرژی جهان به زغال‌سنگ در حدی است که فقط تامین انرژی دو اقتصاد بزرگ جهانی یعنی چین و هند به ترتیب ۶۱ درصد و ۷۰ درصد از سمت این کانی سیاه رنگ تامین می‌شود. از جمله ریسک‌های این صنعت می‌توان به الزامات کربن زدایی اشاره کرد. زغال‌سنگ اصلی‌ترین منبع تولید گاز‌های گلخانه‌ای (دی اکسیدکربن) و تغییرات اقلیمی ناشی از آن محسوب می‌شود و کشور چین بزرگ‌ترین تولیدکننده زغال‌سنگ است. تعهد بیش از ۴۰ کشور جهان برای خنثی سازی انتشار گاز دی اکسیدکربن تا سال ۲۰۵۰ می‌تواند یکی از مهم‌ترین دستاورد‌های کنفرانس تغییرات اقلیمی سازمان ملل باشد و نمایندگان این کشور‌ها متعهد شده اند هر نوع سرمایه‌گذاری برای ساخت نیروگاه‌های تازه زغال‌سنگ را در داخل و خارج از کشور‌های خود متوقف کنند. البته در نهایت با تمامی این چالش‌ها آژانس بین‌المللی انرژی معتقد است حداقل تا ۳ دهه آینده همچنان سوخت‌های فسیلی از جمله زغال‌سنگ استفاده خواهد شد و آنتراسیت همچنان جزو منابع اصلی تامین انرژی در جهان باقی خواهد ماند.

ایران دارای ذخایر عظیم زغال‌سنگ‌های کک شو و حرارتی به خصوص در دو حوزه طبس و البرز است؛ ناحیه پروده طبس دارای بزرگ‌ترین ذخیره زغال‌سنگ کک شوی کشور با ذخیره قطعی ۸۳۵‌میلیون تن است. توسعه معادن زغال‌سنگ کشور همزمان با راه اندازی شرکت ذوب‌آهن اصفهان در دهه ۴۰ شمسی آغاز شد، چراکه روش تولید فولاد در کوره بلند ذوب‌آهن اصفهان با استفاده از کک صورت می‌گیرد. درصد بالای گوگرد، خاکستر و اکسید‌های قلیایی سه مشکل اصلی ذخایر زغال‌سنگ پروده برای ورود به بازار‌های خارجی است و موجب عدم‌توسعه این صنعت در کشور و عدم‌ارتباط نرخ داخلی با نرخ‌های جهانی و صادرات بسیار محدود شده است.

در حال حاضر، شرکت ذوب‌آهن اصفهان مصرف‌کننده عمده زغال‌سنگ‌های کک شو در کشور است. این شرکت با هدف دستیابی به کیفیت مناسب در خوراک واحد کک سازی از اواسط دهه ۷۰ میلادی اقدام به اختلاط زغال‌سنگ معادن داخلی با ۳۰-۲۰‌درصد زغال‌سنگ باکیفیت خارجی کرده است.

تقاضای جهانی زغال‌سنگ

حدود ۷۲‌درصد فولاد جهان با روش کوره بلند تولید می‌شود. به طور متوسط برای تولید هر تن فولاد به روش کوره بلند به ۵۰۰ تا ۵۵۰ کیلوگرم کک نیاز است.

چین با ۷۱۴‌میلیون تن بزرگ‌ترین مصرف‌کننده زغال‌سنگ متالورژی (حدود‌۶۵ درصد) در جهان است.

برای سال ۲۰۲۱، صندوق بین‌المللی پول انتظار دارد اقتصاد هند با رشد تولید ناخالص داخلی سالانه ۸/ ۸ درصد گسترش یابد. با افزایش تقاضای برق و همچنین افزایش تولید صنعتی، پیش‌بینی می‌شود مصرف زغال‌سنگ ۸/ ۳ درصد یعنی ۳۵‌میلیون تن افزایش یابد. در میان مدت (تا سال ۲۰۲۵)، هند یکی از بالاترین پتانسیل‌ها برای افزایش مصرف زغال‌سنگ را دارد، زیرا تقاضای برق صنایع افزایش می‌یابد و از طرفی فولاد و سیمان برای پروژه‌های زیربنایی موردنیاز است. علاوه بر این، تولید متانول (با چهار پروژه زغال‌سنگ به متانول) از پروژه‌های موردنظر دولت هند است که می‌تواند بر نرخ زغال‌سنگ اثرگذار باشد.

عرضه جهانی زغال‌سنگ

تولید زغال‌سنگ در سرتاسر جهان با کاهش ۸/ ۴ درصدی به ۷۵۶۰‌میلیون تن در سال ۲۰۲۰ رسید. ایالات متحده (۲۴ درصد/ ۱۵۶‌میلیون تن) و اتحادیه اروپا (۱۹ درصد/ ۷۲‌میلیون تن) مجبور به کاهش تولید شدند، زیرا تقاضای داخلی آن‌ها به شدت کاهش یافت. در سال ۲۰۲۱، عرضه جهانی زغال‌سنگ به دنبال افزایش تقاضای جهانی، قرار است با ۵/ ۴ درصد افزایش به ۷۸۸۹‌میلیون تن (درست کمتر از سطح قبل از همه‌گیری سال ۲۰۱۹) برسد. با این حال، افزایش تولید در سال ۲۰۲۱ به دلیل شرایط نامساعد آب و هوایی، اختلالات زنجیره تامین و اقدامات مهار کرونا با مانع مواجه شد. با افزایش سریع تقاضا نسبت به تولید، ذخایر تولید شده در سال ۲۰۲۰ در سال ۲۰۲۱ تخلیه شده است. در پاسخ به کمبود زغال‌سنگ، انتظار می‌رود کشور‌های بزرگ تولیدکننده زغال‌سنگ مانند چین، هند، اندونزی و روسیه تلاش برای افزایش تولید را در دستور کار قرار دهند؛ بنابراین پیش‌بینی می‌شود که عرضه جهانی زغال‌سنگ در سال ۲۰۲۴، ۱۲۵‌میلیون تن بیشتر باشد که در مجموع به ۸۰۱۴‌میلیون تن می‌رسد. بیشترین افزایش در هند (۱۶۳‌میلیون تن)، چین (۵۷‌میلیون تن)، روسیه (۱۶‌میلیون تن) و پاکستان (۱۲‌میلیون تن) انتظار می‌رود، در حالی که تولید در ایالات متحده (۴۴‌میلیون تن) و اتحادیه اروپا (۸۲‌میلیون تن) کاهش می‌یابد.

بر اساس سیزدهمین برنامه پنج ساله چین (۲۰۲۰-۲۰۱۵)، تعداد ۵۵۰۰ معدن زغال‌سنگ با ظرفیت کل تولید ۱۰۰۰‌میلیون تن در سال بسته شده اند. معادن جدید مدرن، در مقیاس روباز و زیرزمینی جهت جایگزینی این ظرفیت، در حال تصویب هستند. در سال ۲۰۲۰، تولید زغال‌سنگ ۱/ ۱ درصد در چین افزایش یافت و به بالاترین حد خود یعنی ۳۷۶۴‌میلیون تن رسید که از رکورد قبلی ثبت شده در سال ۲۰۱۳ فراتر رفت، اگرچه همه‌گیری کرونا تولید زغال‌سنگ چین را در ۳ ماه اول سال ۲۰۲۰ مختل کرد. از اتفاقات عمده این سال می‌توان به تشدید محدودیت‌های وارداتی توسط دولت چین برای حمایت و کمک به تولیدکنندگان داخلی زغال‌سنگ و ممنوعیت واردات زغال‌سنگ استرالیا که ناشی از اختلافات سیاسی بود، اشاره کرد. تولید زغال‌سنگ متالوژی در سال ۲۰۲۰ با ۴‌درصد افزایش به ۶۷۵‌میلیون تن رسید. دولت چین در حال تغییر سیاست خود مبنی بر کاهش استخراج زغال‌سنگ از معادن کوچک و غیرمتمرکز به معادن بزرگ در مناطق اصلی است.

نرخ جهانی زغال‌سنگ

در سال ۲۰۲۱ به دنبال مناقشات سیاسی، چین واردات زغال‌سنگ از استرالیا را محدود کرد، از طرف دیگر اعلام الزامات کربن زدایی توسط دولت چین باعث کاهش عرضه داخلی و در نتیجه افزاش قیمت زغال‌سنگ شد.

طبق برآورد fitch ratings (موسسه رتبه بندی آمریکایی) انتظار می‌رود قیمت زغال‌سنگ به طور متوسط در سال‌های ۲۰۲۵-۲۰۲۲ در محدوده ۲۴۰ دلار در هر تن باقی بماند و پس از سال ۲۰۲۵ با افزایش عرضه و وضع مالیات سنگین بر تولید کربن کاهش خواهد یافت.

رئیس جمهور چین در نشست مجازی سران جهان درباره تغییرات آب و هوایی که به میزبانی آمریکا برگزار شد، بار دیگر تعهدات چین برای محدود کردن مصرف زغال‌سنگ و دستیابی به خنثی سازی کربن تا سال ۲۰۶۰ را تایید کرد. اتخاذ تصمیمات سخت گیرانه در واحد‌های کوره بلند و همچنین نیروگاه‌های برق می‌تواند بر نرخ زغال‌سنگ اثرگذار باشد.

به صورت بلندمدت نسبت قیمت زغال‌سنگ کک شو به شمش فولاد در جنوب شرق آسیا در محدوده ۵۰ درصد (در سه سال گذشته ۴۳ درصد) بوده در بازه‌ای از زمان این نسبت به ۹۰‌درصد نیز رسید که متاثر از برهم خوردن عرضه و تقاضا به دلیل پاندمی کرونا، الزامات کنترل انتشار کربن و محدودیت در واردات از استرالیا توسط چین بوده است. این در شرایطی است که قیمت زغال‌سنگ کک شو به شمش فولاد خوزستان در محدوده ۵/ ۲۶ درصد تثبیت شده است (که البته قسمتی از آن نیز مربوط به کیفیت آن است)، که اختلاف فاحشی با نرخ‌های جهانی دارد.

پهنه جغرافیایی زغال‌سنگ ایران

ذخایر زمین شناسی زغال‌سنگ در کشور ۱۱ تا ۱۴‌میلیارد تن و ذخایر قطعی آن حدود ۱/ ۱‌میلیارد تن است که بیش از ۷۶‌درصد آن در استان خراسان جنوبی (شهرستان طبس) متمرکز است. گوگرد نسبتا زیاد این ذخایر، ضعف عمده زغال‌سنگ‌های تولیدی از معادن ناحیه طبس است.

‌درصد بالای گوگرد، خاکستر و اکسید‌های قلیایی سه مشکل اصلی ذخایر زغال‌سنگ پروده برای ورود به بازار‌های خارجی است (معمولا بیش از ۷/ ۱ درصد) پیش‌بینی می‌شود که در صورت کاهش میزان گوگرد به زیر ۳/ ۱ درصد با استفاده از فرآیند‌های نوین فرآوری زغال‌سنگ، ارزش قیمتی کنسانتره زغال‌سنگ تولیدی در ناحیه پروده طبس تا ۵۰‌درصد افزایش یابد.

عدم‌رغبت فولادسازان بزرگ دنیا به مصرف زغال ‎سنگ‌های پُرگوگرد و فراهم نبودن امکان صادرات زغال‌سنگ کک شوی ایران، موجب شده است که اساسا نظام قیمت‌گذاری مشخصی برای زغال‌سنگ ایران وجود نداشته باشد.

طرح‌های توسعه

طرح‌های توسعه معادن زغال‌سنگ و کارخانه‌ها زغال‌شویی کشور بر اساس هدف گذاری تولید ۲۵/ ۵ میلیون تن چدن در کوره بلند در چشم انداز ۱۴۰۴ تهیه شده اند؛ احیای سنگ آهن در کوره بلند با استفاده از کک زغال‌سنگ صورت می‌گیرد. زغال‌سنگ استخراج شده از معدن، پس از فرآوری به واحد‌های کک سازی انتقال می‌یابد.

تولید ۱/ ۵ میلیون تن فولاد خام در ذوب آهن اصفهان و بخش خصوصی در چشم انداز ۱۴۰۴ همراه با تولید ۲۵/ ۵ میلیون تن چدن خواهد بود. حدود ۲۵/ ۳ میلیون تن کک و ۳۷/ ۴ میلیون تن کنسانتره زغال‌سنگ برای تولید این میزان چدن موردنیاز است که حتی در صورت ادامه تامین ۲۵‌درصد نیاز کشور از محل واردات، حدود ۵/ ۳ میلیون تن کنسانتره باید از محل واحد‌های زغال‌شویی داخلی تامین شود. به این منظور، ظرفیت تولید معادن زغال‌سنگ کشور در سال ۱۴۰۴ باید به حدود ۷‌میلیون تن برسد. (مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی)

بنابر اعلام مدیر مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی ایران (وابسته به ایمیدرو) مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی ایران با همکاری دانشگاه تهران، طرح امکان‌سنجی شناسایی و حذف گوگرد با هدف افزایش بازیابی و کاهش خاکستر محصول نهایی در ناحیه زغال‌سنگ پروده طبس را اجرا کرد. در صورت عملیاتی شدن این طرح امکان استحصال تولید کنسانتره زغال‌سنگ با میزان خاکستر و گوگرد کم میسر خواهد شد و نیاز کارخانه‌های تولید فولاد به روش کوره بلند در کشور مرتفع می‌شود و مهم‌ترین مانع صادرات برطرف خواهد شد.

شرکت‌های جذاب

در بازار سرمایه کشور ۴ شرکت استخراج زغال‌سنگ فعال هستند. این شرکت‌ها با نماد‌های «کشرق»، «کطبس»، «کپرور» و «کزغال» در بازار سرمایه ایران پذیرفته و معامله می‌شوند. در این تحلیل سعی شده است با توجه به استراتژیک بودن این صنعت، ۴ شرکت پذیرش شده در بازار سرمایه ایران مورد تحلیل و بررسی قرار گیرند. در نهایت با مفروضات بیان شده P/ E سه شرکت (کطبس، کپرور وکزغال) برای سال ۱۴۰۱ در محدوده ۵ تا ۶ واحدی قرار دارد و جهت سرمایه‌گذاری مناسب و کم‌ریسک ارزیابی می‌شود.

منبع: دنیای اقتصاد