نگاهی‏‏ به صنعت آلومینیوم

فرآیند تولید

به گزارش می‌متالز، تولید آلومینیوم فلزی از سنگ معدن خام بوکسیت فرآیند دومرحله‌ای است. مرحله اول؛ تبدیل بوکسیت به آلومینا: این مرحله از پنج گام تشکیل شده است. در گام اول سنگ معدن بوکسیت در آسیاب ریخته شده و با محلول سود سوز‌آور مخلوط و در نتیجه با چرخش آسیاب سنگ‌معدن به ذرات ریز با اندازه یکنواخت تبدیل می‌شود که خروجی این فرآیند را دوغاب می‌نامند. در گام بعدی دوغاب به قسمت هضم کننده وارد می‌شود و واکنش شیمیایی برای حل کردن آلومینا رخ می‌دهد. فرآیند هضم، تولید محلول سدیم آلومینات می‌کند. در گام سوم ته نشین سازی انجام می‌شود؛ به این صورت که به کمک نیروی گرانش و البته افزودن برخی مواد شیمیایی ناخالصی‌های دوغاب که می‌تواند شامل ماسه، آهن و دیگر عناصر نامحلول باشد به‌تدریج در ته ظرف ته نشین می‌شود. در گام چهارم سدیم آلومینات خالص از عملیات ته نشین سازی و فیلتراسیون وارد ته نشین کننده‌ها می‌شود. در این فرآیند با اضافه کردن ذرات نرم آلومینا کریستال‌های آلومینا شروع به رشد در اطراف این ذرات نرم کرده و ته نشین می‌شوند. ماده به دست آمده به کمک نوار نقاله به کوره‌های کلسینه کردن انتقال داده می‌شود. در گام نهایی ماده رسوب‌یافته به کمک نوار نقاله از داخل کوره عبور داده می‌شود تا رطوبت آن از طریق حرارت کوره حذف شود و در نهایت ماده پودری سفید رنگی حاصل شود که پودر آلومیناست. در این نقطه، آلومینا برای تبدیل به آلومینیوم در کوره ذوب آماده است. خود آلومینا همچنین در تولید مواد شیمیایی و سرامیک‌ها مصرف می‌شود.

مرحله دوم؛ تبدیل آلومینا به آلومینیوم: در این مرحله از فرآیند هال-هروت تحت یک واکنش شیمیایی استفاده می‌شود که در آن جریان الکتریکی از مخلوط کریولیت مذاب (ماده معدنی فلورید آلومینیوم سدیم) و آلومینا عبور داده می‌شود که محصول این مرحله فلز آلومینیوم است. اکنون فلز آماده آهنگری، تبدیل به آلیاژ و اکسترود شدن (با فشار بیرون داده شدن) در اشکال و فرم‌هایی است تا برای دستگاه‌های الکترونیکی، خانگی، وسایل نقلیه، هواپیما‌ها و صد‌ها مورد مصرفی دیگر به کار برود.

آلومینیوم دارای مقاومت مکانیکی بالا، مقاوم در برابر اکسیداسیون، چکش‌خوار، قابل‌انعطاف، شکل‌پذیر، ضدزنگ، هادی جریان الکتریسیته و رسانای خوبی برای گرماست و به عنوان دومین فلز چکش‌خوار و ششمین فلز شکل‌پذیر شناخته می‌شود. وزن آلومینیوم تقریبا یک‌سوم وزن فولاد، مس و برنج و مقاومت آن در برابر اسید و عوامل جوی از فلزات آهن و مس بیشتر است. همچنین بسیار بادوام و در برابر خوردگی مقاوم است. به‌علاوه، این عنصر غیر‌مغناطیسی، بدون جرقه، دومین فلز چکش‌خوار و ششمین فلز انعطاف پذیر است. با اینکه آلومینیوم جزو جدید‌ترین فلزات معمول و متداول به‌شمار می‌آید، یکی از پرمصرف‌ترین فلز غیرآهنی است. چین بزرگ‌ترین تولیدکننده و مصرف‌کننده آلومینیوم در جهان است.

همه ویژگی‌های یادشده، آلومینیوم را به گزینه مناسبی برای کاربرد در شرایط خاص تبدیل کرده است. موارد استفاده آلومینیوم در حمل‌ونقل، بسته‌بندی، ساخت‌وساز، برق و... است.

بهای تمام شده و فروش

با توجه به بالا بودن سهم هزینه مواد مصرفی از بهای تمام‌شده تولید، وارداتی بودن بخش عمده‌ای از مواد مصرفی از قبیل پودر آلومینا، آند، پترولیوم کک (برای ساخت آند) و سایر مواد شامل کریولیت و آلومینیوم فلوراید که همگی به‌طور مستقیم تحت تاثیر تغییرات نرخ ارز و نرخ‌های جهانی هستند، بهای تولیدات شرکت‌های آلومینیوم‌سازی را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. علاوه بر آن نرخ موادی مثل پودر آلومینا که معمولا نسبتی بین ۱۸ تا ۲۰‌درصد نرخ آلومینیوم در بورس فلزات لندن (LME) است، در شرایط خاص (مانند شهریورماه سال ۱۳۹۷ به‌نسبتی حدود ۳۱‌درصد افزایش یافت که به نظر می‌رسد ناشی از کاهش تولید شرکت‌های چینی تولیدکننده پودر آلومینا به دلیل محدودیت‌های زیست‌محیطی بوده است) نوسانات شدیدی پیدا می‌کند؛ بنابراین شرکت‌ها اغلب به منظور تامین ارز مواد اولیه وارداتی موردنیاز خود، ناگزیر به صادرات مقداری از محصولات تولیدی خود هستند. اصلی‌ترین مرجع نرخ جهانی شمش بورس لندن است.

نرخ شمش آلومینیوم آذرماه امسال در بورس فلزات لندن به ۲ هزار و ۶۵۲ دلار رسید. قیمت آلومینیوم در پنج‌سال گذشته در روند خنثی و در محدوده هزار و ۵۰۰ تا ۲ هزار و ۵۰۰ دلاری بوده و میانگین پنج‌ساله هزار و ۸۸۰ دلاری داشته است. میانگین نرخ فروش آلومینیوم در آوریل سال گذشته میلادی و با همه‌گیری کرونا هزار و ۴۵۷ دلار به ازای هر تن گزارش شده که این رقم پایین‌ترین میانگین نرخ از سال ۲۰۱۵ تاکنون بوده است؛ اما اکنون نرخ فروش آلومینیوم بالای ۳ هزاردلار گزارش می‌شود. نرخ شمش آلومینیوم در بورس فلزات لندن برای سه‌ماه پایانی سال ۱۴۰۰ بین ۲ هزار و ۷۰۰ تا ۲ هزار و ۸۰۰ دلار در هر تن برآورد شده است. در خصوص فروش داخلی هم شرکت‌ها محصولات تولیدی خود را در چارچوب دستورالعمل تنظیم بازار محصولات آلومینیومی سال ۹۷ وزیر صنعت، معدن و تجارت (صمت) با نرخ ارز (دلار) سامانه نیما (به عنوان مبنای تعیین نرخ فروش محصولات شرکت در داخل و خارج از کشور) به فروش می‌رسانند و در صورتی که تغییراتی در سیاست‌ها و برنامه‌های دولت در زمینه نرخ ارز صورت گیرد، پیش‌بینی مبالغ فروش داخلی و صادراتی نیز تغییر خواهد کرد.

به طور کلی، سه متغیر اصلی در سوددهی شرکت‌های تولیدکننده شمش فولاد، نرخ ارز، نرخ خرید مواد اولیه و نرخ جهانی شمش است.

شرکت‌ها

در بازار سرمایه چهار شرکت در گروه فلزات اساسی، در حوزه آلومینیوم فعال هستند. علاوه بر این چهار شرکت‌های مهم دیگری مانند آلومینیوم المهدی با ظرفیت ۱۱۰‌هزار تن و آلومینیوم هرمزگان با ظرفیت ۱۴۷‌هزار تن در سال جزو تولیدکنندگان آلومینیوم اولیه (فاقد امکان تولید شمش‌های آلیاژی در اشکال مختلف) هستند. ضمن آنکه پروژه‌های تولید شمش آلومینیوم شرکت‌های آلومینای ایران (که فاز اول آن با ظرفیت ۴۰‌هزار تن تولید سالانه در اسفندماه ۹۷ راه اندازی شد) و آلومینیوم جنوب (سالکو که فاز اول آن با ظرفیت ۳۰۰‌هزار تن تولید سالانه اوایل دی‌ماه سال ۹۸ راه اندازی شد) در حال تولید هستند. ماده اولیه و اصلی تولید آلومینیوم، اکسید آلومینیوم با درصد خلوص بالاست و تنها تولیدکننده پودر آلومینا در کشور، شرکت آلومینای ایران (مجتمع جاجرم) است. معرفی این شرکت‌ها تنها با هدف بستر‌ها و وضعیت رقابتی شرکت‌ها بوده و در اینجا قصد ما ارائه تصویری کوتاه از شرکت‌های بورسی و وضعیت مالی آنهاست.

آلومینیوم ایران

شرکت آلومینیوم ایران که به‌اختصار «ایرالکو» نیز نامیده می‌شود، اولین تولیدکننده شمش آلومینیوم در ایران و منطقه خاورمیانه محسوب می‌شود. تاسیس ایرالکو در سال ۱۳۴۶ با مشارکت سه کشور ایران، پاکستان و آمریکا در هیات‌دولت وقت به تصویب رسید و اقدامات مربوط به احداث ساختمان و نصب تاسیسات در سال ۱۳۴۸ آغاز شد و در سال ۱۳۵۱ با دو خط تولید به ظرفیت ۴۵‌هزار تن در سال مورد بهره برداری قرار گرفت. بعد از انقلاب و خروج کارشناسان آمریکایی و افزایش مصرف آلومینیوم در ایران، خطوط تولید کارگاه احیا از دو خط به پنج خط در سال ۱۳۷۰ افزایش یافت و ظرفیت تولید آلومینیوم نیز به ۱۲۰‌هزار تن در سال رسید. با توجه به اهمیت مصرف انرژی در صنعت آلومینیوم، در سال ۱۳۸۱ کلنگ احداث یک‌واحد ۱۱۰‌هزار تنی با تکنولوژی جدید ۲۰۰ کیلو آمپر در جوار کارخانه فعلی به زمین زده شد و فاز اول آن اواسط سال ۱۳۸۶ راه‌اندازی شد و فاز‌های ۲ و ۳ آن تا پایان سال ۱۳۸۷ به بهره برداری و ظرفیت کامل رسید و به واسطه آن، دو خط از خطوط قدیم از مدار تولید خارج شدند.

در حال حاضر شرکت آلومینیوم ایران دارای دو تکنولوژی ۷۰ و ۲۰۰ کیلوآمپر و با مجموع ظرفیت تولید ۱۷۷‌هزار تن در سال با تولید انواع شمش در آلیاژ‌های متنوع از محل مذاب تولیدشده در کارگاه‌های احیای جدید و قدیم فعالیت می‌کند.

محصولات تولیدی شرکت آلومینیوم ایران شامل پنج‌نوع شمش به شرح ذیل است:

شمش بیلت: این شمش‌ها اغلب در صنایع اکستروژن کاربرد دارند و بر اساس سفارش مشتریان در انواع گروه‌های آلیاژی طبق استاندارد بین‌المللی AA و در قطر‌های مختلف تولید می‌شوند.

شمش تیبار: این محصول بر حسب نیاز کارخانه‌های مصرف‌کننده به‌صورت آلیاژ EC و خالص تولید می‌شود و بیشتر برای مصرف در تولید هدایت‌کننده‌های الکتریکی، کابل‌ها، وسایل خانگی و... مورد استفاده قرار می‌گیرد.

شمش اسلب یا تختال: این نوع شمش در صنایع نورد و تولید انواع ورق، تسمه و... مورد استفاده قرار می‌گیرد.

شمش هزار پوندی: این شمش اغلب به‌صورت آلومینیوم خالص تولید می‌شود و در آلیاژ‌سازی و قطعه‌سازی و موارد دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد. درجه خلوص شمش تولیدی در کارخانه قدیم ۷/ ۹۹‌درصد و در کارخانه جدید ۸/ ۹۹‌درصد آلومینیوم خالص است و بیشتر در صنایع ذوب مجدد کاربرد دارد.

شمش ۵۰ پوندی: این شمش بیشتر به صورت آلومینیوم آلیاژی و در صنایع خودروسازی و تولید قطعات ریخته گری مورد استفاده قرار می‌گیرد.

شرکت آلومینیوم ایران در ۹ ماه سال ۱۴۰۰ با تولید بیش از ۱۳۳‌هزار تن انواع شمش آلومینیوم نسبت به کل مقدار شمش آلومینیوم تولیدشده در داخل کشور به میزان ۳۹۷‌هزار تن، سهم ۳۴ درصدی از تولید داخل را به خود اختصاص داده است. این شرکت با عرضه و معامله بیش از ۸۱‌هزار تن از مجموع تولیدات خود در ۹ ماه سال ۱۴۰۰ در بازار داخلی و از طریق شرکت بورس کالای ایران، سهم ۳۵ درصدی از تامین نیاز بازار مصرف آلومینیوم در داخل کشور (با توجه به ۳۱۰‌هزار تن نیاز سالانه) داشته است. «فایرا» طی سال مورد گزارش، ۱۳۳‌هزار و ۳۳۴ تن تولید و ۸۰‌هزار و ۷۲۰ تن از محصولات تولیدی خود را در بازار داخل و مقدار ۴۸‌هزار و ۳۰۹ تن آن را در خارج از کشور (صادرات) به فروش رسانده است.

آلومینیوم ایران با نماد فایرا ۲/ ۲‌هزار میلیارد تومان سود خالص در ۹ ماه سال‌جاری شناسایی کرده (۲ هزار و ۲۹۴ ریال در ازای هر سهم) که نسبت به دوره مشابه سال قبل ۷۲‌درصد رشد داشته است.

فروش شرکت در این مدت بیش از ۷/ ۷‌هزار میلیارد تومان بوده که از رشد ۶۵ درصدی نسبت به فروش ۷/ ۴‌هزار میلیارد تومانی دوره مشابه سال قبل حکایت دارد. حاشیه سود ناخالص شرکت در این مدت در محدوده ۳۴‌درصد ثابت بوده است.

شرکت در فصل پاییز ۲ هزار و ۹۱۸ میلیارد تومان فروش داشته که ۲۵‌درصد نسبت به تابستان و ۱۹‌درصد نسبت به بهار رشد داشته است. سود خالص شرکت در بهار ۶۳۸ میلیارد تومان و در تابستان ۸۱۰ میلیارد تومان بوده که در پاییز با افت ۶ درصدی نسبت به تابستان، به ۷۶۱ میلیارد تومان (۷۹۰ ریال در ازای هر سهم) رسید.

کارشناسان این شرکت برآورد کرده‌اند که در سه‌ماه زمستان هم سودی به میزان هر سهم ۸۹۷ ریالی برای سهامداران بسازند. این رقم بر مبنای دلار نیمایی ۲۴‌هزار تومانی و شمش ۲۷۰۰ دلاری صورت گرفته است.

گروه آلومتک و آلومراد

این گروه شامل شرکت آلومتک (شرکت اصلی) و شرکت آلومراد (شرکت فرعی) است. شرکت آلومتک در سال ۱۳۴۶ به صورت سهامی تاسیس شد. این شرکت در حوزه تولید و تهیه انواع محصولات آلومینیومی و سایر فلزات غیر‌آهنی فعالیت می‌کند. شرکت آلومراد هم به صورت سهامی عام در سال ۱۳۸۲ تاسیس و در بوس اوراق بهادار تهران در گروه فلزات اساسی با نماد «فمراد» درج شد و سهام آن برای اولین بار در سال ۱۳۸۴ مورد معامله قرار گرفت. موضوع فعالیت این شرکت طبق اساسنامه تولید و فروش انواع محصولات میلگرد آلومینیومی و سایر فلزات غیر‌آهنی است. در حال حاضر محصولات تولیدی این شرکت مشتمل بر تولید و فروش عادی و تولید و درآمد کارمزدی راد (۵/ ۹ میلی‌متر عادی، آلیاژی و تیتانیوم دار) و بیلت و بر اساس نیاز‌های مشتریان است. قیمت‌های فروش بر اساس قیمت‌های روز بازار و مذاکره با مشتریان و رقابت با رقبا در جذب و حفظ مشتری تعیین می‌شود، ضمن اینکه تامین نیاز‌های شرکت آلومتک (سهامدار عمده) نسبت به تامین نیاز سایر مشتریان داخلی در باز اقدام می‌شود. شرکت آلومراد در دوره ۹ ماه منتهی به تاریخ ۳۰ آذرماه ۱۴۰۰ به ازای هر سهم ۲۸۰ ریال سود محقق کرده که نسبت به دوره مشابه سال قبل ۶۸/ ۹۰‌درصد کاهش داشته است. سود خالص این شرکت ۶/ ۵ میلیارد تومان بوده که ۳۸/ ۶۲‌درصد افت داشته است (با توجه به تغییر در سرمایه شرکت، تغییرات سود (زیان) خالص از اهمیت بیشتری نسبت به تغییرات سود (زیان) خالص هر سهم برخوردار است.)

گروه کارخانه‌های تولیدی نورد آلومینیوم

شرکت گروه کارخانه‌های تولیدی نورد آلومینیوم (فنوال) در سال ۱۳۵۱ به صورت شرکت (سهامی خاص) در اداره ثبت شرکت‌ها و مالکیت صنعتی تهران به ثبت رسید و در ۱۳۶۳ شروع به بهره‌برداری کرد. این شرکت در سال ۱۳۷۰ به موجب تصمیم مجمع عمومی فوقالعاده صاحبان سهام به شرکت سهامی عام تبدیل و در سال ۱۳۷۱ در بورس اوراق بهادار تهران پذیرفته شده است.

موضوع فعالیت شرکت طبق ماده «۲» اساسنامه شرکت که بر اساس تصمیم مجمع عمومی فوق‌العاده صاحبان سهام در تیرماه ۱۳۹۵ اصلاح شده، تاسیس کارخانه‌ها تولیدی و صنعتی به منظور ساخت ورق آلومینیوم و هر نوع فرآورده دیگر آلومینیومی است.

تفاوت این شرکت با سه شرکت قبلی در این است که ماده مصرفی «فنوال» آلومینیوم که با آن محصولاتی مانند تسمه و امثالهم تولید می‌کند، ولی شرکت‌های قبلی فولاد را به عنوان محصول نهایی خود به فروش می‌رسانند. بنابرین افزایش یا کاهش قیمت شمش فولاد تاثیرات متضادی بر این شرکت‌ها باقی می‌گذارد.

در ۹ ماه سال‌جاری نسبت به مدت مشابه سال گذشته مقدار وزنی فروش کلیه محصولات این شرکت اعم از کویل، ورق و تسمه آلومینیومی ۱۲‌درصد افزایش یافته است. از سوی دیگر «فنوال» در ۹ ماه منتهی به آذر سال‌جاری به مبلغ فروش حدود ۶۱۰ میلیارد تومانی رسیده است که از رشد ۴۵ درصدی نسبت به دوره مشابه سال گذشته حکایت دارد. شرکت گروه کارخانه‌های تولیدی نورد آلومینیوم در دوره ۹ ماه منتهی به تاریخ ۳۰ آذرماه ۱۴۰۰ به ازای هر سهم ۲ هزار و ۱۲۳ ریال سود محقق کرده که نسبت به دوره مشابه سال قبل (۹۷/ ۲۰ درصد) افزایش داشته است.

منبع: دنیای اقتصاد