تولید دانش بنیان، راهکار قطعی مردمی کردن اقتصاد

به گزارش می‌متالز، جعفر علیان نژاد: کارگفتی که مقام معظم رهبری در فرمان تولید دانش بنیان و اشتغال آفرین بیان داشتند، در بردارنده یک ایده مهم و کارساز است: "مخاطب فرمان سال ۱۴۰۱ قوه مجریه و کارگزار آن مردم هستند". دولت سیاستگذار فرمان تولید دانش بنیان و مردم به نحوی واقعی مجری آن سیاست هستند. این برداشت به معنی خلأ ید از وظیفه اجرایی دولت نیست بلکه به معنای عمومی و مردمی کردن کارویژه دولت مردمی است. دولتی که بر خلاف ریل گذاری دولت اعتدال به مردم بازگشته است و بر خلاف دولت ماقبل اعتدال، این بازگشت صرفا ماهیتی مردم انگیزانه ندارد. مردم به استمداد طلبیده شده اند نه برای حکومت شدن بلکه برای حکومت کردن.

نگارنده در این یادداشت قصد دارد نشان دهد، فرمان تولید دانش بنیان، مهم‌ترین راهکار عملی مردمی کردن اقتصاد در وهله اول و سپس سیاست رانی در مرحله بعدی است. چرا دانش بنیان کردن اقتصاد و به تبع آن تولید، ایده‌ای اجتماعی است؟ اگر روشن شود این فرمان ذاتا بستری اجتماعی دارد و نه صرفا آثار اجتماعی، قصد نگارنده تامین شده است. بر این اساس صرف نظر از پاسخ بدیهی برخورداری عموم مردم از مواهب اقتصاد دانش بنیان و تولید اشتغال آفرین، باید نشان داده شود چگونه یک امر دانش بنیان که علی الظاهر تخصص محور بوده و نخبگان را مخاطب قرار می‌دهد، ذاتا بستری اجتماعی دارد.

تولید دانش بنیان، راهبردی پایبند به مسیر و دارای بازخورد مثبت، فرآیندی متوالی و ترتب پذیر، رویکردی بطئی و بلند مدت دارد. [۱]توضیح این سه ویژگی، در کنار تبیین چرایی ضرورت و حیاتی بودن فرمان مقام معظم رهبری، نشان می‌دهد که چرا مدعی شدیم این کارگفت، راهکاری مردمی (اجتماعی) است.

تولید دانش بنیان، راهبردی مسیرآفرین و خودتقویت کننده است

مسیرآفرینی به معنای ایجاد پویایی‌های خود تقویت کننده‌ای است که تولید دانش بنیان حائز آن است. یعنی به محض آن که مسیری تثبیت شد، فرآیند‌های تقویت کننده بازگشت از آن مسیر را دشوار می‌سازند. به بیان دیگر در تولید دانش بنیان، پتانسیلی آزاد می‌شود که یک مسیر مداوم تقویت شونده را ایجاد می‌کند. بدین معنا که احتمال موفقیت و رشد تولید را نسبت به مدل‌های مشابه چند برابر می‌کند.

چهارویژگی تولید دانش بنیان، بدلیل بستر اجتماعی خود مولد برگشت سرمایه فزآینده است. نکته مهم در دانش بنیان شدن تولید، ابتناء به یک نقطه شروع یا انتخاب یک نقطه شروع مناسب است. تولید دانش بنیان از یک نقطه شروع می‌شود. اقتصاد دانش بنیان یک نقطه برای شروع انتخاب می‌شود. به هر ترتیب در هر حالت.

الف. ناگزیز از هزینه‌های اولیه یا هزینه ثابت زیاد هستیم. این الزام اقتصادی باعث می‌شود از میان ایده‌های مختلف دانش بنیان در هر حوزه، لاجرم سرمایه گذاری برای تبدیل ایده به تکنولوژی، محدود به یک یا دو گزینه ممکن شود. بر همین اساس تمرکز تولید روی یک تکنولوژی، سبب سرشکن شدن هزینه‌های ثابت و کاهش هزینه واحد تولیدی شود. این یک امر طبیعی است که وقتی هزینه اولیه یا هزینه‌های ثابت بالا باشد، افراد و سازمان‌ها تمایل دارند، یک گزینه را شناسایی و به آن بچسبند. با این حال ایده پنهان "دولت سیاستگزار، مردم کارگزار" در کارگفت رهبری، می‌تواند ترسیم گر الزامی برای دولت باشد که در سیاست گزاری خود، دامنه فرصت‌های ممکن برای تبدیل ایده به تکنولوژی را موسع‌تر کرده و دست مردم را در برابر جبر هزینه اولیه، بازتر سازد.

ب. آثار یادگیری فزآینده‌ای دارد. از کارکردن سیستم‌های پیچیده دانشی حاصل می‌شود که موجب ارتقا نظام تولید می‌شود. یعنی افراد با کارکردن یاد می‌گیرند چگونه منابع را به شکل کارآمدتری به کار بگیرند و محتمل است که تجربه ایشان سبب ابداعات بیشتر در عرصه تولید یا فعالیت‌های مرتبط شود. همچنین بسط موفقیت یک تکنولوژی دانش بنیان، میل اجتماعی به یادگیری از آن ایده تولیدی را تحریک کرده و همزمان با برخورداری جمعیت‌هایی از مواهب این نحوه تولید، میل یادگیری فراگیرتر می‌شود.

ج. آثار هماهنگی فزآینده‌ای دارد. تولید دانش بنیان در ذات خود انحصارگریز و اجتماعی-شبکه‌ای است. اثر هماهنگی وقتی حادث می‌شود که منابع حاصل از انجام فعالیتی خاص برای یک فرد، وقتی دیگران نیز همین گزینه را اختیار می‌کنند، افزایش یابد. تولید دانش بنیان دارای خصیصه مثبت شبکه‌ای است، اگر کاربران بیشتری به آن دست بزنند، جذاب‌تر می‌شود. اثر هماهنگی وقتی بیشتر می‌شود که یک تولید دانش بنیان با زیرساخت‌های مرتبط با خود سازگار شود. مثلا ارتباط نرم افزار با سخت افزار یا اتومبیل‌ها با شبکه جاده ها، یا تولید بسنده مواد غذایی با تکنولوژی‌های نگهداری و توزیع. در واقع استفاده بیشتر از یک تکنولوژی سبب تشویق سرمایه گذاری بیشتر در زیرساخت‌های مرتبط می‌شود و در نتیجه، جذابیت آن را افزایش می‌دهد؛ بنابراین تولید دانش بنیان می‌تواند یک پدیده پیشران نیز باشد. پدیده‌ای که می‌تواند موتور محرک‌های بخش‌های ایستای اقتصادی بوده و ضرورت دانش بنیان شدن ساختاری اقتصاد کشور را ایجاب نماید.

د. ماهیت اجتماعی تولید دانش بنیان، مقبولیت اجتماعی یک تکنولوژی تولیدی را ضروری می‌سازد. کارآمدی تولید دانش بنیان دقیقا ارتباط مستقیمی با مقبولیت اجتماعی آن تکنولوژی دارد و این شاخص، تنظیم گر پیشرفت‌ها و اصلاح خطا‌های احتمالی آن خواهد بود؛ بنابراین منافع تولیدکننده دانش بنیان، علی الاصول از طریق هماهنگی و جور شدن با انتظارات جامعه بیشتر می‌شود. تولید دانش بنیان یک ایده کاملا اجتماعی و مفتوح به سمت مردم است.

تولید دانش بنیان، ایده‌ای مقاوم ساز است

فرآیند‌های خود تقویت کننده تولید دانش بنیان، توالی‌ها و ترتب‌های پیشرفت خود را تا حدود زیادی تضمین می‌کند. همانطور که گفته شد، مسیرآفرینی و تقویت شوندگی تولید دانش بنیان موجب می‌شود در ادامه برخی انتخاب‌ها از فهرست احتمالات اولیه خارج شوند. بدین معنا که موفقیت یک ایده در تبدیل شدن به تکنولوژی و مقبولیت عام آن راه را برای مسیر‌های بدیل سخت‌تر می‌کند، مسیر‌های بعضا انحرافی که در سال‌های گذشته، موجب ضربه پذیری و کاهش امنیت اقتصادی در برخی حوزه‌ها شده بود؛ بنابراین این راهبرد در ذات خود مقاومت آفرین است. یعنی می‌تواند پیامد‌های رخداد‌های پیش بینی نشده‌ای که در آینده اقتصادی کشور، رخ می‌دهند، کاهش داده و امنیت اقتصادی مردم را موجب شود.

تولید دانش بنیان، رویکردی بلند مدت و اساسی دارد

عموما دولت‌های گذشته، متاثر از رخداد‌های عاجل صحنه اقتصادی کشور، راه حل‌های مقطعی و کوتاه مدت را می‌آزمودند. این مساله موجب شده بود، فاهمه تحلیلگران اقتصادی دولت‌ها متوجه تغییرات بنیانی که در خلال زمان‌های طولانی رخ می‌دهند نشوند و به دنبال نسخه‌های کوتاه مدت، نظیر پولپاشی و وام به واحد‌های تولیدی زودبازده یا تمرکز صرف بر رفع مساله تحریم، باشند. فرصت ایجاد شده در دولت جدید برای تغییر ریل سیاست گذاری از حکومت به مردم، زمینه مناسبی برای راهکار‌های قطعی و اساسی را فراهم می‌کند تا ضمن تدبیر مناسب معیشت روزآمدمردم، فرصت حاصل از افزایش درآمد‌های نفتی را صرف ایجاد زیرساخت‌های اقتصاد مقاومتی، نظیر تولید دانش بنیان کند. دولت با حصول درآمد‌های پیش بینی نشده، می‌تواند، از طریق سیاست گذاری دانش بنیان، ساختار اقتصادی کشور را مردمی کرده و ایده مردم کارگزار، دولت سیاستگذار را پیاده سازی کند.

[۱]- با اینکه نگارنده ایده این یادداشت را از کتاب سیاست در بستر زمان پل پیرسون، ترجمه محمدفاضلی، اخذ کرده، اما چارچوب نظری پیرسون که معطوف به تحیلی نهادگرایانه از اهمیت مقوله زمان در سیاست است، به کلی متفاوت از برداشت نگارنده است. این ایده تا حدود زیادی دستخوش، تغییر ماهوی شده و سعی بر بهره برداری و برداشتی بومی از آن بوده است.

منبع: خبرگزاری تسنیم