تاراج کوهستان کرکس، مهمترین منبع آب شیرین مرکز اصفهان

به گزارش می‌متالز، فعالان و کارشناسان محیط زیست با اشاره به فعالیت ده‌ها معدن در منطقه کوهستانی کرکس در شهرستان نطنز از توابع استان اصفهان نسبت به برداشت‌های بی رویه از سنگ‌های این کوهستان هشدار داده اند.

آن‌ها کرکس را بدلیل تولیدکننده آب شیرین در مجاورت مناطق کویری و خشک مرکز استان اصفهان حائز اهمیت دانستند و تاکید کردند که در شرایطی که کم آبی به بزرگترین چالش این خطه تبدیل شده و بحران فرونشست زمین به شدت تحت تاثیر آن است، چشم بستن بر تاراج میراث غنی و پایدار تولید آب شیرین در منطقه مرکزی استان، بر پیچیده شدن این شرایط بحرانی در آینده نه چندان دور می‌افزاید.

گفته می‌شود، کوهستان کرکس سالانه ۲ میلیارد مترمکعب آب شیرین تولید می‌کند. ارتفاعات کرکس در جنوب غرب شهرستان نطنز و در جوار منطقه کویری موجب تعدیل آب و هوا و ایجاد چشمه‌ها و روان آب‌های پایداری شده که حالا به گفته فعالان محیط زیست نطنز، آب این چشمه‌ها و جوی‌ها به شدت تحت تاثیر فعالیت معادن کاهش یافته است.

روستای تاریخی و مشهور ابیانه، باغشهر نطنز و روستا‌های اطراف آن، همه در دامن کوهستان کرکس در سالیان دراز شکل گرفته اند و اکنون به گفته فعالان محیط زیست این حجم از کوهخواری معادن، زیست بوم منطقه را به شدت با مولفه‌های مختلف از جمله تاثیر در کمیت و کیفیت آب، آلودگی هوا با ایجاد گرد و غبار، تهدید امنیت منطقه حفاظت شده کرکس، تخریب و کاهش آبدهی قنات‌ها، تهدید باغ‌ها و مزارع تحت شعاع قرار داده است.

کنشگران محیط‌زیست و سازمان‌های مردم نهاد تاکید کردند که در سال‌های گذشته، اعتراض و پیگیری‌های آن‌ها در این زمینه راه به جایی نبرده و صدای آن‌ها شنیده نشده است، اما حالا با شرایط تنش آبی استان و آنچه با تغییر اقلیم موجب افزایش دما و کاهش بارش‌ها شده، فعالان سازمان‌های مردم نهاد بر این باورند که مسوولان استان اصفهان باید برای حفظ میراث طبیعی کوهستان کرکس که به شدت در حال تخریب و کوه‌خواری معادن است، قدم پیش بگذارند چراکه با این روند شتابنده فعالیت معادن، چیز دیگری از کرکس، جز یک کوهستان مخوف باقی نمی‌ماند.

فعالیت ۳۹ معدن در یک منطقه حفاظت شده

۳۹ معدن در منطقه حفاظت شده کرکس که حدود ۱۱۴ هزار و ۵۰۰ هکتار از مساحت حدود ۳۰۰ هزار هکتاری این کوهستان را تشکیل می‌دهد، فعالیت می‌کند؛ این معادن شامل ۱۶ معدن در اوره، چهار معدن در کُمجان و ۱۹ معدن در طرق‌رود است که به گفته فعالان محیط‌زیست، فعالیت این معادن با حجم برداشت‌های بی‌رویه و انفجارها، ایجاد جاده ارتباطی و حرکت ماشین‌آلات سنگین در منطقه حفاظت شده‌ای که برای حیات وحش ذخیره ژنتیکی به شمار می‌رود، تامل برانگیز به نظر می‌رسد.

پیشتر با پیگیری‌های سازمان‌های مردم نهاد و همراهی سازمان حفاظت محیط زیست، شورای عالی معادن، رای به عدم تمدید دوباره پنج معدن در کرکس داد، اما به فاصله چند ماه با شکایت بهره برداران معادن به دیوان عدالت اداری، شورای عالی معادن در رای پیشین خود بازنگری کرد و به این ترتیب معادن مذکور توانستند پروانه بهره برداری خود را تمدید کنند. این تنها موفقیت سازمان‌های مردم نهاد در سالیان گذشته بود که لغو شد.

وقتی اصفهان قدر منابع آبی خود را نمی‌داند

محمد درویش رییس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو در گفتگو با ، کرکس را مهمترین و راهبردی‌ترین کوهستان استان اصفهان دانست که با حدود ۲ میلیارد متر مکعب آب در سال بیش از ۲ برابر رودخانه زاینده رود آب تولید می‌کند.

این کنشگر محیط زیست و منابع طبیعی کشور با بیان اینکه اصفهانی‌ها باید قدر کوهستان کرکس را بدانند و به هیچ عنوان اجازه ندهند که پوشش گیاهی و منابع آبی آن لطمه ببیند، گفت: به هیچ عنوان نباید عملیاتی که منجر به کوه‌خواری و کاهش ارتفاع کوه می‌شود در کوهستان کرکس اتفاق بیفتد چراکه اصفهان به شدت با کمبود آب روبه رو است و باید بیشتر از هرجای دیگری قدر منابع آبی خود را بداند.

وی افزود: کوهستان کرکس یکی از بالاترین میزان تخریب معدن را شاهد است و به گفته مسوولان، مردم و نمایندگان مجلس روزانه به طور متوسط ۴۰۰ تریلر ۱۸ چرخ، سنگ از کوهستان کرکس خالی می‌شود که با چنین روندی چیزی از کرکس و منابع آبی آن باقی نخواهد ماند.

از نگاه درویش، با پدیده جهان گرمایی باید انتظار داشته باشیم که میزان بارندگی‌ها کمتر و هوا گرم‌تر شود و در نتیجه در این منطقه باید بیشتر قدر کرکس را دانست و به هیچ عنوان نباید تَن به چنین تاراج آشکاری داده شود.

عبور آسان از منابع طبیعی و محیط زیست

این کنشگر محیط زیست و منابع طبیعی کشور، گفت: گویا محیط زیست و منابع طبیعی بیشتر به شوخی می‌ماند؛ تابلو زده اند "منطقه حفاظت شده کرکس" و پشت تابلو مقدار زیادی سنگ ریخته اند، کدام منطقه حفاظت شده‌ای که باید محدودیت داشته باشد، به این شکل است، به هر کسی بگویید جایی که انفجار و دینامیت، ساخت و ساز‌های وحشتناک و آن همه حرکت تریلر وجود دارد، منطقه حفاظت شده است به ما می‌خندند، اگر کسی بخواهد چاه نفت بزند، می‌گویند متعلق به همه مردم است پس چگونه یک نفر می‌تواند بصورت حقیقی برود و یک قسمت از سرمایه ملی این کشور را برای خود بردارد و ببرد.

کوهستان کرکس، مهمترین حوزه آبخیز استان اصفهان در حال نابودی

در این پیوند محمدرضا باقری عضو انجمن احیای کرکس (سماک) و وکیل پایه یک دادگستری، در تشریح کلاف سر درگم برداشت سنگ از کوهستان کرکس گفت: برای پی بردن به اهمیت این رشته کوه برای منطقه نطنز و استان اصفهان همین بس که رشته کوه کرکس، مهمترین و بزرگترین حوزه آبخیز استان اصفهان است و حدود ۲ میلیارد مترمکعب آب شیرین در آن استحصال می‌شود، کرکس نقش مهمی در آب و هوای منطقه دارد و به همین دلیل شهرستان نطنز به نگینی در حاشیه کویر شهرت دارد، اما سال‌هاست که حدود ۷۰ مجوز بهره برداری از معادن سنگ این رشته کوه به افراد متعدد واگذار و موجب نگرانی فعالان محیط زیست در سطح شهرستان و کشور شده است.

به گفته این فعال محیط زیست، میراث طبیعی کرکس که امانت نسل آینده و محل زیست گونه‌های مختلف جانوری و رشد گونه‌های گیاهی بشمار می‌آید در حال نابودی است و در همین زمینه با دادستان کل کشور با موضوع حقوق عامه با تفکیک موارد قصور و تقصیر هر یک از دستگاه‌های اجریی مکاتبه و تقاضای رسیدگی شده است.

ابعاد حقوقی تخلفات بخش معدن و مستندات قانونی موارد، مصادیق قصور و تقصیر هریک از دستگاه‌های اجرایی و نهاد‌های متولی، دلایل غیر قانونی بودن تمدید و ادامه فعالیت معادن منطقه حفاظت شده کرکس، دلایل غیر قانونی بودن صورت جلسه تنظیمی بین سازمان‌های مربوطه درباره ادامه فعالیت معادن واقع در منطقه حفاظت شده کرکس، ابعاد حقوقی و کیفری عدم اجری آرای قطعی سال‌های ۹۴ و ۹۸ شورای عالی معادن که وفق تبصره ۴ ماده ۱۲ قانون اصلاحی معادن لازم الاجراست و لزوم طرح و پیگیری شکایت تجاوز به عرصه منابع طبیعی که خارج از حدود مذکور در پروانه بهره برداری ممنوع است، همه از مواردی است که به گفته باقری قابلیت پرداخت، تشریح و ارائه مستندات را در مراجع قانونی دارد.

به گفته وی، فعالیت و بهره برداری در روز‌های تعطیل و ساعات غیرمجاز و عدم نصب باسکول که منجر به تضییع حقوق بیت المال از حیث محاسبه مبنای حقوق دولت می‌شود، بخشی از تخلفات معادن در کوهستان کرکس است.

شاهدان خشکی تدریجی کرکس

همچنین به گفته فاطمه قاسمی کُمجانی، از فعالان محیط زیست شهرستان نطنز و عضو "کانون مردمی جوانان آینده نگر کُمجان"، سازمان‌های مردم نهاد به هر کجایی که لازم بوده، نامه نوشته اند و شکایت کرده‌اند، اما هیچ کجا ترتیب اثری داده نشده است. به گفته وی، آن‌ها از وضعیتی که به وجود آمده ناراضی هستند و شکایت آن‌ها هم به دیوان عدالت اداری بی‌نتیجه بوده است.

قاسمی با اشاره به اینکه شاهد خشکی تدریجی منطقه کوهستانی کرکس هستند، افزود: این منطقه حفاظت شده است، اما کاش با این شرایط، حداقل این اسم را بردارند، اگر منطقه حفاظت شده است چرا کوه هایش را می‌برند، اگر این کوه‌ها از بین برود، پس آب شیرین اینجا از کجا تامین شود، ما در اینجا کمبود آب را حس می‌کنیم، در روستای ما (کمجان) ۱۲ ماه سال همیشه آب بود، اما حالا سطح آن بسیار پایین آمده است که دلیل آن معادن است، در معادن، سنگ را هفت تا هشت طبقه بریده اند و آمده‌اند پایین.

قاسمی با بیان اینکه معادن بسیار بیشتر از مجوز خود برداشت می‌کنند و همه قنات‌های نطنز تحت تاثیر فعالیت معادن قرار گرفته است، ادامه داد: معادن از روی قنات ما رد می‌شوند و باطله سنگ‌ها را روی قنات‌ها می‌ریزند.

در این پیوند، جهانگیر عابدی کوپایی، کارشناس منابع آبی در گفتگو با ، یکی از منابع آلاینده آب‌های سطحی و زیر زمینی را فعالیت معادن دانست و گفت: آلودگی ایجاد شده از سوی معادن می‌تواند با فلزات سنگین نیز همراه باشد و در این صورت آلایندگی منابع آب در محدوده این معادن بسیار بیشتر و خطرناکتر خواهد بود.

به گفته این استاد دانشگاه صنعتی اصفهان، چنانچه در اطراف معادن، چشمه‌ها یا قنات‌هایی باشد، به حفاظت خاص نیاز دارند.

عابدی با بیان اینکه نهاد‌های مربوط باید این مساله را جدی بگیرند و منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی را بطور مرتب پایش کنند، اظهار داشت: وضعیت آب‌های زیرزمینی استان و کشور مطلوب نیست بطوریکه یک چهارم آبخوان‌ها تخلیه شده اند.

این کارشناس با تاکید بر اینکه باید میزان پسماند معادن فعال در منطقه کرکس، مکان تخلیه و میزان آلودگی آن بررسی و آزمایش شود، هشدار داد: سرریز شدن این پسماند‌ها در زمین‌ها و چشمه‌های اطراف خطرناک است و آثار زیست محیطی آن به تدریج ظاهر می‌شود.

دستگاه‌های اجرایی، بر اساس دیدگاه کارشناسی اقدام کنند

همچنین رحمت اله فیروزی پور، نماینده مردم شهرستان نطنز در مجلس شورای اسلامی با تاکید بر اینکه آنچه به محیط زیست و به آب منطقه لطمه بزند، مورد موافقت نخواهد بود، گفت: دستگاه‌هایی اجرایی بعنوان متولی وظیفه دارند بر اساس دیدگاه‌های کارشناسی اقدامات لازم را انجام دهند.

وی افزود: اعتراض‌های مردم را در جلسه شورای عالی معادن استان مطرح کرده ایم، کمیسیون محیط زیست مجلس هم منطقه کرکس را بررسی کرده و نتایج بازدید‌ها در شورای عالی معادن مطرح شده و قرار است موارد اعتراضی فعالان محیط زیست مورد بررسی قرار گیرد.

مشکلات قانونی، دست و بال محیط زیست را بسته است

از سوی دیگر، بهروز ستایش، رییس اداره حفاظت و مدیریت زیستگاه‌ها و امور اراضی اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان درباره آنچه در منطقه حفاظت شده کرکس می‌گذرد به گفت: در کرکس مشکلات قانونی داریم بطوریکه ضوابط قانونی دست و بال محیط زیست و منابع طبیعی را بسته است.

وی با بیان اینکه ضوابط باید به روز شود و تا این کار انجام نشود، ورود ما بیهوده است، افزود: چهار تا پنج سال کوشیدیم تا رای شورای عالی معادن را برای عدم تمدید مجوز چند معدن بگیریم، اما در عرض چند ماه با شکایت بهره برداران معدن به دیوان عدالت اداری، رای شکسته شد، زیرا قوانین و مقررات ناقص است و می‌تواند به نفع بهره برداران معدن تمام شود.

وی تصریح کرد: ما ایرادات و پیشنهادات را گفته‌ایم که اگر این اقدامات انجام شود، دست و بال محیط زیست هم برای برخورد قانونی بیشتر می‌شود.

از نگاه ستایش، موارد قانونی که باید به پیشنهاد آن‌ها اصلاح شود، ماده ۲۴ قانون معادن و تبصره‌های آن است، بر اساس ماده ۲۴ قانون معادن، فقط برای اکتشاف معادن در مناطق چهارگانه باید از سازمان حفاظت محیط زیست استعلام شود در حالی که در مناطق حفاظت شده موافقتی صورت نمی‌گیرد که بخواهند استعلام کنند.

وی خاطرنشان کرد: اعتراض ما این است که باید هم برای اکتشاف و هم برای بهره برداری و تمدید آن از محیط زیست استعلام شود.

به گفته وی، پیشنهاداتی که اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان مطرح کرده این است که استعلام از این اداره برای تمدید پروانه بهره برداری انجام و مدت زمان بهره برداری محدود و حداکثر پنج ساله و تبصره ۵ ماده ۲۴ قانون معادن حذف شود.

طبق تبصره ۵ ماده ۲۴ قانون معادن در صورتی‌که سازمان صنعت، معدن و تجارت استان به پاسخ‌های استعلام از دستگاه‌های اجرایی مربوطه اعتراض داشته باشد، موضوع به هیات حل اختلاف موضوع ماده ارجاع می‌شود تا حداکثر ظرف ۱۵ روز درباره آن تعیین تکلیف شود.

در قانون معادن، جایگاه منابع طبیعی و محیط زیست درک نشده است

به گفته داریوش سعیدی، سرپرست معاونت حفاظت و امور اراضی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان فقط تعدادی از معادن فعال در حوضه کرکس (مناطق کمجان، اوره و طرق‌رود) مجوز منابع طبیعی را آن هم در حداقل سطح از پنج هزار متر مربع دارند، اما پروانه بهره برداری معدن گاهی تا ۳۰ یا ۴۰ برابر میزان موافقت منابع طبیعی بوده است.

این مقام منابع طبیعی استان اصفهان به گفت: برآورد دقیقی از حجم تخریب‌ها نداریم و این مستلزم نقشه برداری دقیق از این محدوده است که البته به‌روز رسانی و پایش می‌کنیم. سیاست ما در بحث موافقت با معادن مبتنی بر قوانین و مقررات منابع طبیعی از جمله، قانون ملی شدن جنگل‌ها، قانون حفظ و حمایت از منابع طبیعی و ذخایر جنگلی، قانون حفاظت و بهره برداری و قانون افزایش بهره وری بخش کشاورزی و منابع طبیعی است.

وی افزود: حداقل در یک دهه اخیر در منطقه کرکس مجوزی از ناحیه منابع طبیعی برای فعالیت‌های معدنی داده نشد و مجوز‌ها بیشتر مسبوق به سابقه و قدیمی و در حداقل سطح است و اگر بنا بر تمدید باشد بدلیل موقعیت زیست بومی (اکولوژیک) منطقه، منابع طبیعی نظر موافقی نخواهد داشت.

سعیدی یادآور شد: درباره برخورد‌های قانونی، منابع طبیعی برای معدنکاران متخلف در این حوضه پرونده قضایی تشکیل داده که برخی رسیدگی شده یا تحت رسیدگی است و بعضی از آن‌ها محکوم به پرداخت خسارت‌های قانونی در حق دولت شدند.

وی گفت: یکی از اِشکالات این است که معدنکاوی بدون ملاحظه طبیعت و محیط زیست انجام می‌شود و مشکلاتی را برای این بخش‌ها به وجود می‌آورد. اعتقاد ما بر این است که در قانون معادن، جایگاه منابع طبیعی و محیط زیست که حاکمیتی است، درست و به خوبی در نظر گرفته نشده و نگاه در این قانون" بهره بردارانه" است لذا پیشنهاداتی برای اصلاح برخی از مواد قانون معادن به مجلس ارایه شده که امیدواریم این پیشنهادات به تصویب برسد تا نظر مجموعه منابع طبیعی و محیط زیست کشور تامین شود.

بار سنگین اشتغال و معدن بر دوش کرکس

محمد سرجوقیان، معاون امور معادن و صنایع معدنی سازمان صنعت، معدن و تجارت استان اصفهان نیز گفت: درباره معادن واقع در کوه کرکس لازم است بدانید برای ارتقای منطقه حفاظت شده کرکس با محیط زیست توافق شده تا معادن موجود تا پایان عمر معدن به فعالیت خود ادامه دهند.

وی تاکید کرد: درباره اینکه فعالان منابع طبیعی و محیط زیست می‌گویند معادن به شدت این منطقه را تحت تاثیر قرار داده و کرکس را به عنوان منبع آب شیرین در مرکز استان در معرض نابودی قرار داده است، باید مستندات قانونی ارائه کنند و صرف گفتن، ملاک نیست.

وی افزود: بر اساس استعلام انجام شده از اداره آب، فعالیت معادن تاثیر آنچنانی بر روان‌آب‌های منطقه ندارد و مسوولیت این امر با اداره آب است، اگر مستند کارشناسی در این رابطه وجود دارد می‌توانند در مراجع قضایی موضوع را پیگیری کنند.

سرجوقیان درباره مجوز ۷۰ معدن و احتمال بهره برداری برخی از معادن خارج از حد مجاز در کوهستان کرکس گفت: موضوع صدور و تمدید پروانه بهره برداری معادن بر اساس قانون معادن است و فعالیت آن‌ها زیر نظر مسوول فنی و کارشناسان سازمان و از طریق باسکول مرکزی در منطقه "اوره"، کنترل و بارگیری آن‌ها انجام می‌شود.

وی خاطرنشان کرد: معادن بر اساس ظرفیت مندرج در پروانه بهره برداری فعالیت می‌کنند و کنترل و نظارت همه آن‌ها زیر نظر مسوول فنی است، باسکول هم دارند، اگر هم نیاز باشد با استفاده از ابزار‌های نوین نقشه برداری انجام می‌شود تا بارگیری آن‌ها کنترل شود. این نکته را هم در نظر بگیرید که فعالیت این معادن در شهرستان باعث ایجاد اشتغال شده است.

درحالیکه دوستداران محیط زیست شهرستان نطنز به گفتند که نبود باسکول یکی از دلایل برداشت‌های بی رویه سنگ است، اما سرجوقیان آن را رد کرد و گفت: در کمیجان، همه معادن و در طرق‌رود هم بیشتر معادن باسکول دارند و در سه راهی طرق‌رود نیز توسط باربری، بارنامه صادر و کنترل می‌شود.

برخلاف آنچه فعالان محیط زیست و اهالی مناطق کمجان و اوره از تاثیر برداشت‌های خارج از حد مجاز معادن کرکس بر میزان آبدهی قنات‌ها و چشمه‌ها می‌گویند، جمال الدین صمصامی، رییس پیشین اداره آب شهرستان نطنز، این ادعا را رد کرد و گفت: محاسبه‌های ما نشان می‌دهد که کل میزان آبی که در بخش معادن مصرف می‌شود، ۰.۶ در صد کل آب مصرفی منطقه "اوره" بوده و تاثیری در این ارتباط محرز نشده است.

صمصامی، میزان آبدهی قنات‌ها را بیشتر متاثر از میزان بارش‌ها دانست و افزود: حجم برداشت‌های سنگ معادن نسبت به گذشته محدود شده است و طبق رای شورای عالی معادن، نمی‌توانند افزایش تناژ بدهند، معادن تا سقفی که مجاز هستند می‌توانند بهره برداری کنند.

وی ادامه داد: از معادن کرکس برداشت شده، اما نسبت به حجم کوه کرکس، چیزی نیست که بخواهیم آن را پررنگ کنیم. در زمان حاضر اتفاق خاصی نیفتاده که به آن استناد شود، ولی اگر در دراز مدت این روند ادامه پیدا کند، می‌تواند آب قنوات را بویژه در منطقه اوره تحت تاثیر قرار دهد.

خبرنگار کوشید تا با مسوولان آب منطقه‌ای اصفهان درباره مسائلی که به گفته فعالان محیط زیست به واسطه برداشت‌های بی رویه معادن، کمیت و کیفیت آب چشمه‌ها و قنات‌های منطقه کرکس و روستا‌های اطراف آن را تحت تاثیر قرار داده است گفتگو کند، اما تماس‌های تلفنی مکرر، بی‌پاسخ ماند.

کوه کرکس یکی از رشته کوه‌های مرکزی ایران است که در شهرستان نطنز قرار دارد. این رشته کوه از سمت جنوب شرقی به کویر بزرگ اردستان و از سمت غرب و جنوب غربی به بیابان‌های حد فاصل شهر‌های اصفهان و میمه مشرف است.

این منطقه همجوار با زیست بوم (اکوسیستم) بیابانی و به لحاظ آب و هوا با وجود کوه‌های بلند از مناطق همجوار خود متمایز است. همچنین این کوهستانی یکی از مهم‌ترین منابع تولید آب شیرین در مرکز استان اصفهان است که به گفته فعالان محیط زیست در سال‌های اخیر به واسطه افزایش فعالیت‌های معدنی در معرض کاهش آبدهی چشمه‌ها و قنات‌ها قرار دارد.

منبع: خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) اصفهان