برخی از مناطق دشت اراک حداکثر ۱۶.۸ سانتیمتر در سال فرونشست دارد/ خطوط سراسری انتقال نفت از منطقه فرونشست‌ها عبور می‌کند

به گزارش می‌متالز، رضا عظیمی افزود: زمانی که در درازمدت مقدار تخلیه از سفره‌های آب زیرزمینی از مقدار تغذیه سفره بیشتر باشد و افت تجمعی مستمراً ادامه یابد، فرونشست زمین رخ می‌دهد و این اتفاق در نقاط مختلف جهان، کشور ایران و استان مرکزی به وقوع پیوسته است.

وی ادامه داد: فرونشست در دشت‌های استان مرکزی بر اساس گزارش سازمان نقشه‌برداری کشور در سال ۱۳۹۸، به کمک تصاویر ماهواره‌ای برآورد شده، ولی هنوز تحقیقات میدانی کاملی انجام نگرفته است. اما این گزارش قابل استناد است. بر مبنای این گزارش برخی از مناطق در دشت اراک در حدود حداکثر ۱۶.۸ سانتیمتر در سال فرونشست دارد که شامل ۴۴ روستا در اطراف اراک می‌شود و لازم است که میزان فرونشست تجمعی این دشت‌ها به صورت دقیق ارزیابی شود.

مدیر حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی شرکت آب منطقه‌ای استان مرکزی اظهار داشت: در فرونشست احتمال اینکه لوله‌ها به آرامی کج شده و بشکند، وجود دارد. وقوع این اتفاق، نشت نفت به سفره‌های آب زیرزمینی را به دنبال خواهد داشت که شاید امکان جبران آن وجود نداشته باشد، یا در صورت امکان کنترل، باید هزینه‌های کلانی صرف این پاکسازی و اصلاح و بازسازی خطوط شود.

عظیمی تصریح کرد: فرونشست زمین در واقع باعث می‌شود پل‌ها، جاده‌ها، راه آهن، لوله‌های آب و فاضلاب، لوله‌های انتقال نفت و انرژی و ... کج شده و متحمل خسارت شوند. اما نکته‌ای که در فرونشست مغفول باقی مانده این است که فرونشست باعث می‌شود که مقداری از ظرفیت سفره زیرزمینی آب برای همیشه از دست برود و امکان بازگشت آن هیچگاه وجود نخواهد داشت.

وی بیان داشت: بنابراین مهمترین خطر فرونشست در واقع از دست رفتن ذخیره سفره آب زمینی است. اصل کار در کنترل شرایط، توقف بهره‌برداری از سطح سفره‌هاست. اما مسلما امکان توقف وجود ندارد و راهکار آن اجرای بهره‌برداری قانونی در حد مجوز‌ها از سطح سفره است تا بتوان جلوی عواقب خطرناک را گرفت.

مدیر حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی شرکت آب منطقه‌ای استان مرکزی تأکید کرد: با توجه به فرونشست‌های ایجاد شده اگر می‌خواهیم وضعیت را اصلاح کنیم، باید برای کنترل شرایط موجود، تعارف، مصلحت‌اندیشی و منافع کوتاه‌مدت را کنار گذاشت. در این راستا باید منافع بلندمدت و پایدار را مدنظر قرار داد و قطعاً برای تحقق این منافع، نیازمند تصمیمات سخت هستیم.

عظیمی ابراز داشت: اگر چنین رفتاری داشته باشیم با قبول ضرر‌های فعلی شاید بتوان موفق بود و جلوی اتفاقات و خطرات پیش رو را گرفت. در غیر این صورت با ادامه این شرایط سرانجام فرونشست و از دست رفتن سفره‌های آب زیرزمینی امری روشن است و باید تبعات آن را از امروز بپذیریم. در حوزه مدیریت بحران، باید بدانیم که فرونشست دقیقاً در کجا رخ داده است تا پایش و کنترل سازه‌های حیاتی انجام گیرد و حتی در صورت امکان، جابجایی صورت گیرد.

وی با اشاره به اینکه در زمانی که فرونشست رخ می‌دهد باید اقدامات مختلفی را اجرایی کرد، بیان داشت: راه مقابله با فرونشست در واقع به ۲ بخش تقسیم می‌شود، در وهله اول نباید اجازه وقوع فرونشست را داد و راهکار آن نیز تغذیه سطح آب‌های زیرزمینی و ایجاد تعادل بین منابع و مصارف است. در حوزه آب نیز باید به سرعت اقدامات حفاظت از آب را در منطقه اجرایی کرد و بهره‌برداری را به صورت کامل متوقف کرد، هر چند که شاید توقف کامل عملا ممکن نباشد.

مدیر حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی شرکت آب منطقه‌ای استان مرکزی همچنین گفت: فرونشستگی با جنس لایه‌ها و مقدار افت آب‌های زیرزمینی نسبت و ارتباط دارد. زمانی که فشار منفذی آب زیرزمینی که باعث می‌شود فشار وزن طبقات زمین خنثی شود، برداشته شود، طبقات فشرده شده و تخلخل از بین می‌رود. در این هنگام فرونشست رخ می‌دهد و به هیچ عنوان امکان بازگرداندن تخلخل وجود ندارد.

عظیمی افزود: فرونشست در واقع حرکات عمودی یا ترکیبی از حرکات عمودی به سمت پایین و افقی است. زمانی که افت سطح آب‌های زیرزمینی زیاد و لایه‌های آبدار و نفوذناپذیر ضخیم و تراکم‌پذیر باشد، فرونشست افتاد می‌افتد. هر چه ضخامت لایه‌ها بیشتر باشد، فرونشست نیز بیشتر خواهد بود. معمولا آنچه بر اثر افت سطح آب‌های زیرزمینی رخ می‌دهد و فرونشست نام می‌گیرد، در مقیاس ناحیه‌ای اتفاق می‌افتد و منطقه، تحت تاثیر فرونشست آرام و تدریجی قرار می‌گیرد.

وی ادامه داد: اگر فرونشست یک منطقه در محلی بیشتر و در محلی کمتر صورت گیرد، فرونشست نامتقارن عنوان می‌شود و خطراتی به مراتب بیشتر از فرونشست متقارن دارد. برای مثال اگر فرض کنیم در منطقه‌ای با وسعت ۱۰ کیلومتر در ۱۰ کیلومتر، نیم متر نشست رخ دهد و ۲۰ درصد از تخلخل سفره‌های آب زیرزمینی کم شود، حدود ۱۰ میلیون مترمکعب از قابلیت ذخیره آب‌های زیرزمینی را از دست می‌دهیم و مسلما بازگرداندن این میزان از قابلیت ذخیره، غیرممکن است.

منبع: خبرگزاری کار ایران (ایلنا)