جاذبه و دافعه جنگ برای فولادسازان

به گزارش می‌متالز، اتحادیه اروپا نیز به دلیل پیوند با طرف‌های درگیر جنگ و نزدیکی جغرافیایی بیشترین آسیب را از این درگیری خواهد دید. تحلیلگران اروپایی معتقدند ادغام سطح بالا در زنجیره جهانی تامین و نیز وابستگی عمیق به بخش‌های انرژی و مواداولیه روسیه و تا حدی اوکراین موجب شده تا قاره‌سبز بزرگ‌ترین قربانی جنگ اوکراین باشد. از آن‌سو صنعت فولاد و زنجیره ارزش این بخش بزرگ‌ترین ضربه را از این تحولات سیاسی- امنیتی خواهند دید. گرچه برآورد اولیه کارشناسان بخش فولاد این است که بهای فولاد تا حد چشمگیری در نتیجه این جنگ بالا خواهد ماند یا در سطحی بالاتر از اوقات صلح میان روسیه و اوکراین خواهد بود، اما این وضعیت به تقویت جریان سرمایه گذاری در فولاد‌سبز و انرژی‌های نو در اتحادیه اروپا و نیز برخی بازیگران فاقد منابع انرژی فسیلی و سنگ‌آهن از جمله در چین، هند و بخش‌هایی از شرق آسیا منجر خواهد شد، بنابراین می‌توان ادعا کرد تحریم اقتصاد روسیه از دو مسیر مواداولیه و انرژی برای بخش فولاد، از منظر سرمایه گذاری جاذبه و دافعه ایجاد خواهد کرد که این دو در نهایت در نتیجه پیوند با یکدیگر تصویر ۲۰۲۵ و ۲۰۳۰ صنعت فولاد را ایجاد خواهند کرد. اینکه در نهایت اروپا، چین و سایر بازیگران نیازمند مصرف فولاد و انرژی بتوانند از پس تحولات قیمتی اخیر برآیند و در ساخت اقتصاد سبز موفق شوند، موضوعی است که هنوز نمی‌توان با دقت بالا درباره آن نظر داد، اما آنچه قطعی به‌نظر می‌رسد این است که انتقال اقتصاد کنونی به اقتصادی سبز و کم‌کربن فعلا در گیره روسی گرفتار شده است. اتفاقی که به فاصله ۶ ماه از بر‌گزاری اجلاس کوپ ۲۶ (cop۲۶) گویای اهمیت تحولات قیمتی برای شدت بخشیدن به سرعت سرمایه گذاری در فناوری‌های سبز است.

شواهد بررسی شده از سوی «دنیای‌اقتصاد» نشان می‌دهد از ابتدای جنگ اوکراین در پنجم اسفند ۱۴۰۰ (۲۴ فوریه ۲۰۲۲) تا انتهای هفته‌ای که گذشت، هر تن فولاد در بورس فلزات شانگ‌های در محدوده ۷۰۰ تا ۷۸۰ دلار نوسان کرد. به فاصله دو روز پس از آغاز جنگ، بهای فولاد به سطح ۶۹۴ دلار سقوط کرد و سپس در جهشی آرام تا اواسط اردیبهشت به حدود ۷۸۰ دلار در هر تن رسید. این روند، اما از دهه آخر اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۱ نزولی شد تا بهای هر تن فولاد در کشور چین به مرز ۷۲۰ دلار نزدیک شود. اثر جنگ روی دو مقوله تولید فولاد و تولید انرژی در دو کشور روسیه و اوکراین سبب ساز چنین نوسانی شد. این دو روند بسیاری از بازیگران را به صرافت تحول زنجیره تامین خود انداخته است. این البته به معنی داخلی سازی کامل سیستم‌های انرژی یا تولید فولاد و فلزات اساسی نیست، اما حتما تضعیف کننده تعاملات بین المللی است. اروپایی‌ها که بدترین ضربه را از این تنش نظامی دیده اند، در جلسه‌ای که هجدهم می‌۲۰۲۲ (۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۱) در محل اتحادیه اروپا در بروکسل برگزار کردند، سیاستی سه بعدی را برای مهار تنش‌ها در پیش گرفته اند. متنوع سازی تامین کنندگان انرژی و فولاد، تاکید بر اقدامات امدادی کوتاه مدت برای کاستن از حجم تنش در کنار تغییر مسیر انرژی به سمت هیدروژن سه مسیری به‌شمار می‌رود که قرار است بحران‌های قاره‌سبز در دو بازار فلزات اساسی و انرژی را کمرنگ کند.

تولید فولاد هیدروژنی که در گزارش‌های پیشین همین صفحه مورد تاکید قرار گرفت یکی از مسیر‌های جدی کاستن از حجم وابستگی اتحادیه اروپا به سوخت‌های فسیلی روسیه و اوکراین است. توجه به اروپا در بررسی اثر تحولات بازار انرژی بر بازار فولاد از این جهت مهم است که جنس اقدامات این منطقه جدی‌تر و خطرات بی توجهی به این تحولات جدی‌تر است. از آنجا که در کنار آمریکا، این اتحادیه اروپاست که بیشترین فشار را به اقتصاد روسیه وارد کرده و بر بخش‌های اقتصادی این کشور تحریم‌هایی را وضع کرده، شناخت موضع گیری اروپا برای فهم آینده بازار‌های فولاد و انرژی حیاتی است. گزاره برگ (Fact sheet) اتحادیه اروپا در ۱۷ می‌۲۰۲۲ (۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۱) نشان می‌دهد از ۶ موضع مختلف تحریم اتحادیه اروپا علیه روسیه، وضع ممنوعیت بر بخش نفت روسیه بارزترین جلوه حمله به بخش انرژی این کشور است. در این سند آمده است؛ ضرورت دارد ممنوعیت‌های مشخصی برای تمام اقلام نفت روسیه، حمل‌ونقل دریایی و خط لوله، نفت‌خام و پالایش‌شده و... این کشور وضع شود، به‌طوری‌که اطمینان حاصل شود این ممنوعیت اعمال شده و مرحله‌ای به اجرا درآید. در عین حال، تلاش برای گذار از مصرف گاز طبیعی به توسعه ذخایر LNG و تولید بیشتر گاز طبیعی در ذخایر رومانی و قبرس در زمره مواردی است که اتحادیه اروپا برای کاهش فشار بحران انرژی ناشی از جنگ روسیه در فهرست اقدام قرار داده است. شواهد موجود البته نشان از اثر اندک این ابزار‌ها بر قیمت فعلی فولاد و سایر مواداولیه موردنیاز صنایع اروپایی دارد. از منظر انرژی بعد از صنایع اتحادیه اروپا (آلمان، ایتالیا و هلند) که بیشترین وابستگی را به نفت و فولاد روسیه دارند، کشور‌هایی نظیر چین، ترکیه و برخی از مناطق دیگر شرق آسیا هستند که از ناحیه جنگ اوکراین و تبعات آن با چالش‌هایی مواجه می‌شوند.

بررسی وینکلر و ووستر در مجله (VOXEU) به‌عنوان بستر تخصصی تحلیل سیاستگذاری در قاره‌سبز نشان می‌دهد جایگاه روسیه به‌عنوان یک بخش از زنجیره عرضه محصولات صنعتی مورد کم‌توجهی قرار گرفته است. این کشور تامین‌کننده جدی مواداولیه و کالا‌های واسطه‌ای موردنیاز در جریان ساخت است و هر نوع تحریم از جنبه‌های مختلف فشار را بر بخشی از زنجیره تامین صنعت وارد خواهد کرد. همین عامل نیز موجب خواهد شد تا تحریم روسیه اثر عمیقی روی تولیدات کشاورزی، ساخت وسایل نقلیه و خودرو، تولید محصولات چوبی، کالا‌های مکانیکی، محصولات صنعتی و مایحتاج صنایع، عرضه غذا و آشامیدنی در کنار وسایل خانه و ساختمان داشته باشد.

گروه ۷ اخیرا هشدار داده است که جنگ اوکراین منجر به «یکی از شدیدترین بحران‌های غذایی و انرژی در تاریخ اخیر» شده است که آسیب‌پذیرترین افراد در سراسر جهان را تهدید می‌کند. موضوعی که سبب‌شده گذار به اقتصاد سبز در هول و ولای تامین مایحتاج مصرفی جوامع اگر نگوییم فراموش‌شده، به حاشیه رود. نکته‌ای که عبدالعزیر بن‌سلطان از مقامات بلندپایه عربستان‌سعودی به خبر‌گزاری CNBC گفته، موید همین نکته است. این کارگزار ارشد بخش انرژی عربستان یادآور شده است: ببینید با اتفاقی که امروز افتاده، چه کسی در مورد تغییرات آب و هوایی صحبت می‌کند؟ نکته‌ای که پربیراه نیست و شاید تنها اتحادیه اروپا آن بخشی از جهان باشد که به واسطه اقتضائات خاصی که دارد، از آن مستثنی شود. اروپا همانند سازمان ملل به‌خوبی می‌داند که وابستگی صنایع به سوخت فسیلی و تداوم مصرف فولاد پرکربن و آلوده می‌تواند تبعات وحشتناکی در آینده به جهان تحمیل کند.

اثر جنگ روی تولید فولاد

برای فهم اثر واقعی جنگ روی صنعت فولاد، باید روند تولید فولاد در دو ماه می‌و آوریل را بررسی کرد. هنوز آمار‌های ماه می‌در دسترس نیست، اما در آوریل ۲۰۲۲ شواهد اولیه از تولید ۱۶۰‌میلیون تن فولاد حکایت دارد. در ماه مارچ این عدد ۱۶۱‌میلیون تن بود که خبر از افتی ۸/ ۵ درصدی در کل تولید جهانی فولاد می‌داد. در فصل نخست نیز شواهد موجود از افت ۸/ ۶ درصدی تولید و افول آن به سطح ۴۵۶‌میلیون تن حکایت دارد. افت در چین بدتر بوده و سقوط بیش از ۱۰ درصدی تولید سبب شده تا چین در فصل نخست ۲۰۲۲ تنها ۲۴۳‌میلیون تن فولاد تولید کند. این روند به‌خوبی گویای اثر گرانی انرژی و آسیب زنجیره جهانی فولاد از وضعیت جنگی در اوکراین است.

براین مبنا نیز تحلیلگران بین المللی رشد میزان تقاضا برای بخش فولاد را کاهش داده و به محدود ۴/ ۰ تا ۵/ ۰‌درصد تنزل داده اند. در سال‌۲۰۲۳ نیز رشد پیش‌بینی شده بین ۲ تا ۵/ ۲ درصد اعلام‌شده که این نیز کاهشی بوده است. این اعداد در حالی در این سطح پیش بینی شده که سال‌۲۰۲۱ کل تولید فولاد جهان از مرز یک‌میلیارد و ۸۵۰‌میلیون تن گذشت که در نهایت رشدی ۷/ ۲ درصدی را سبب ساز شد. بخش فولاد، اما احتمالا سال‌۲۰۲۲ را بدون هرگونه رشدی پشت‌سر خواهد گذاشت.

چالش بخش فولاد اروپا

سطح اثر بحران انرژی جنگ اوکراین و چالش تامین مواداولیه و فلزات اساسی در جای‌جای اروپا متفاوت است. به‌نظر می‌رسد بیش از هر نقطه دیگری در اروپا این مرکز و شرق اروپاست که عوارض این تنش را از دو ناحیه گرانی و کمیابی انرژی و گرانی و کمیابی فلزات اساسی و مواداولیه تجربه خواهد کرد. روسیه که در بازار فلزات اساسی فروشنده انواع و اقسام آهن و فولاد، پالادیوم، مس، آلومینیوم و نیکل است، زنجیره تولید خود را در جمهوری‌آذربایجان، قزاقستان، ارمنستان، ازبکستان و بلاروس گسترانده است. مجموع این بازیگران تولیداتی را در بازار فلزات اساسی به‌ویژه فولاد به بازار جهانی عرضه می‌کنند که عمدتا توسط ایالات‌متحده آمریکا، ایتالیا، ترکیه، بلژیک و... در صنایعی نظیر ماشین‌آلات، خودروسازی و سایر تجهیزات حمل‌ونقل مصرف می‌کنند. این یعنی اینکه بخشی از اثر تحریم اقتصادی روسیه به صنایع مذکور در این کشور‌ها وارد خواهد شد و گرانی محصول و شوک اختلالات عرضه را به این مناطق خواهد فرستاد.

با اینکه اقدامات امدادی کوتاه مدت برای شرکت‌هایی که تحت‌تاثیر قیمت‌های بالای انرژی قرار گرفته اند، در اروپا در دست اجراست، اما تحقق سریع زیرساخت‌های تولید مبتنی بر هیدروژن و دسترسی اولویت دار به منابع هیدروژن نمی‌تواند گامی اجرایی و عملیاتی باشد. این شکافی است که سیاست مذکور را برای حل بحران قیمت فولاد با شکست روبه‌رو کرده است. اتحادیه اروپا نیز از این موضوع آگاه بوده و مطلع است تا زمانی که زیرساخت‌های جایگزین انرژی در دسترس نیست، نمی‌تواند با اختلالات در عرضه گاز مقابله کند. برخی نکات موجود در مانیفست انرژی صنعت فولاد اروپا که به مناسبت انتشار بیانیه کمیسیون اروپا در مورد بازسازی ساختار انرژی قاره (RePowerEU) منتشرشده، از این مجرا جالب‌توجه است: اتحادیه اروپا به‌خوبی آگاه است که بدون پشتیبانی مصرف کنندگان انرژی در صنعتی استراتژیک همچون فولاد، گذار به عصر سبز انرژی موفقیت‌آمیز نخواهد بود. اکسل اگرت، مدیرکل اتحادیه فولاد اروپا (EUROFER) گفته است: صنایع انرژی بر باید در تمام سطوح سیاستگذاری و بحث‌های سیاسی به‌عنوان عوامل کلیدی کربن‌زدایی و استقلال سیستم انرژی اروپا مورد‌توجه قرار گیرند. در مانیفست آمده است: دسترسی سریع صنعت فولاد به هیدروژن سبز باعث تقویت بازار‌های هیدروژن در اروپا خواهد شد، اما تا زمانی که زیرساخت‌های هیدروژنی با هزینه‌های مقرون‌به‌صرفه در دسترس نباشد، تداوم عرضه گاز جایگزین از مناطقی به غیر از روسیه حیاتی خواهد بود. ما برای بازنگری در استراتژی انرژی اتحادیه اروپا به انسجام، همکاری و گفت‌وگوی بین‌بخشی نیاز داریم.»

این نکته به‌خوبی نشان می‌دهد مسیر کربن‌زدایی صنعت فولاد اتحادیه اروپا اخیرا با اثرات ترکیبی ناشی از بحران انرژی و رشد قیمت فولاد ناشی از جنگ اوکراین، موانع بیشتری را برای کاهش میزان کربن تولیدی در بخش صنعت ایجاد کرده است. بدیهی‌ترین مشکل نیز فعلا این است که اتحادیه اروپا آماده ارائه مقادیر کافی حامل‌های انرژی کم‌کربن نیست. این امر ضرورت کنترل فضا و ایجاد شرایط مناسب در سطح اتحادیه اروپا برای حمایت از گذار به اهداف آب و هوایی را برجسته ساخته است. مرور آنچه در نشست‌های اتحادیه حول این محور بحث می‌شود، گویای نکات مهمی است. استراتژی جدید انرژی اتحادیه اروپا در پی این است که با تضمین امنیت عرضه گاز و اجرای سریع برخی اقدامات، جعبه ابزار تازه‌ای از سیاست‌ها را خلق کند که به روسای اتحادیه اروپا برای رفع چالش‌هایی نظیر کاهش تاثیر شدید افزایش قیمت‌ها بر صنایع اروپا و اثرات کوتاه مدت و میان مدت این موضوع بر رشد اقتصادی قاره کمک کند. اعطای دسترسی گسترده به صنایع، گروه‌ها و مصرف کنندگان خرد هیدروژن در اتحادیه اروپا از این جهت ضروری است که تکنولوژی‌های مبتنی بر هیدروژن بیشترین پتانسیل را برای کاهش تولید دی اکسید‌کربن دارند.

در این راستاست که اتحادیه اروپا چارچوب‌های حمایت از تولید فولاد هیدروژنی و کم‌کربن را با دو مکانیزم مالی CEEAG و IPCEI مورد حمایت قرار داده، ضمن اینکه رویه‌های اداری گذار به این هدف را نیز برای بنگاه‌ها و سرمایه گذاران تسهیل کرده است. این اقدامات برای تضمین ثبات بخش فولاد اروپا تا سال ۲۰۳۰ ضروری است. این بخش که چیزی بالغ بر ۱۲۵‌میلیارد دلار گردش مالی دارد، نوآورترین تولیدکنندگان فولاد و فلزات اساسی را در خود جای داده است. بخش فولاد اروپا با تولید ۱۵۳‌میلیون تن محصول بیش از ۳۰۰ هزار شغل در حوزه صنعت در اتحادیه اروپا ایجاد کرده است. بیانیه پارلمان اروپا نشان می‌دهد این قاره در تلاش است تا ضمن حذف (و نه کاهش) وابستگی به انرژی روسیه مسیر را برای گذار هرچه سریع‌تر به تولید سبز و اقتصاد پاک باز‌کند.

گام پایانی

در نهایت باید گفت با اینکه نقشه انرژی جهان از زمان بر‌گزاری اجلاس کوپ ۲۶ در اسکاتلند کاملا تغییر کرده است، اما جهان باید با نگاه به رشد قیمت‌ها، به فکر ساخت آینده‌ای پایدار باشد تا از این منظر بتواند برای شوک‌های آتی اقتصاد بین الملل خود را آماده سازد. در این رابطه نکته‌ای که آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل عنوان کرده حاوی درک روشنی از این تحولات است.

وی اعلام کرده؛ تهاجم روسیه به اوکراین، برنامه ریزی جهانی برای گذار جهانی و انتقال به عصر انرژی پاک را بر سر دوراهی قرار داده است. حالا سیاستگذاران در کشور‌های مختلف با وضعیتی روبه‌رو هستند که دورشدن از سوخت‌های فسیلی برای جلوگیری از یک سناریوی آب و هوایی فاجعه‌آمیز حیاتی‌تر از هر زمان دیگری است، بنابراین به‌جای اینکه کشور‌ها به‌دنبال تهاجم روسیه از کربن زدایی اقتصاد جهانی امتناع کنند، باید سرعت خود را دوبرابر کنند. «اکنون زمان آن فرارسیده است که به سمت آینده یعنی انرژی دنیای‌های تجدیدپذیر حرکت کنیم.»

به نظر می‌رسد بخشی از کانون گفته‌های گوترش به بخشی از صنعت و حوزه ساخت فولاد برمی گردد؛ جایی که جهان با وضعیتی روبه‌روست که در آن یا صنعت فولاد به‌عنوان تولیدکننده بخش بزرگی از کربن جهان اصلاح شده و مسیر دیگری را از طریق انتشار وسیع تکنولوژی‌های مبتنی بر هیدروژن و... در پیش می‌گیرد یا اینکه با گذشت زمان پیوسته در شوک‌های محیطی و ژئوپلیتیک گرفتار شده و فرصت اصلاح را از دست می‌دهد. به‌نظر می‌رسد امروز و اکنون وقت عمل است. سرمایه گذاری در صنایع سبز نیازمند تسهیل شرایط است. دولت‌ها در جهان باید بدانند آنچه دامان آن‌ها را در ۲۰۳۰ می‌گیرد با آنچه در جای‌جای جهان با آن روبه‌رو هستند، متفاوت است و ظرفیت شوک سازی طبیعت بسیار بالاست، بنابراین تغییر دادن ترند‌های تولید به‌ویژه در صنایعی همچون فولاد و فلزات اساسی باید با شدت بسیار بالاتری در دستور کار قرار گیرد.

منبع: دنیای اقتصاد