فرصت‌سازی اتحادیه‌های جهانی برای تجارت

به گزارش می‌متالز، آمار و ارقام منتشرشده از سوی سازمان گمرک و سایر نهاد‌های دولتی در چند وقت اخیر، حاکی از رشد تجارت ایران با کشور‌های عضو اتحادیه‌های اقتصادی اکو، اوراسیا و شانگهای است. رئیس دولت سیزدهم از ابتدای آغاز به کار خود، توجه به افزایش تجارت با کشور‌های همسایه و منطقه به‌ویژه کشور‌های عضو اتحادیه‌های مهم اقتصادی را یکی از اهداف مهم اقتصادی‌اش عنوان کرده و براساس آمار، به‌نظر می‌رسد یک گام به این هدف نزدیک شده است. از سوی دیگر، دولت همچنان در تلاش است تا حضور خود را در این اتحادیه‌های اقتصادی پررنگ‌تر کند. اواخر شهریور سال قبل، ایران به‌طور رسمی به عضویت کامل سازمان همکاری شانگهای درآمد، اما هنوز جزئیاتی در این‌باره وجود داشت که چند روز گذشته، این مانع نیز برداشته شد. رئیس‌جمهوری امضای یادداشت تعهدات از سوی ایران و عضویت در سازمان همکاری شانگهای را گام مهمی در عرصه سیاست منطقه‌ای و بین‌المللی ایران دانست. از سویی دیگر، انعقاد تفاهمنامه‌های مشترک با اتحادیه اقتصادی اوراسیا در دستور کار سازمان توسعه تجارت بوده و مجموعه این اقدامات، نگاه موکدانه دولت را نسبت به تجارت با کشور‌های منطقه نشان می‌دهد، اما در این میان، بستر‌ها و الزامات دیگری نیز برای رسیدن به رشد تجاری وجود داشته که نباید از آن‌ها غافل شد. صمت در گفتگو با یحیی آل‌اسحاق، رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و عراق به بررسی اهمیت عضویت در اتحادیه‌های اقتصادی منطقه‌ای و همچنین لوازم دستیابی به رشد و توسعه تجاری پرداخته است.

آمار تجارت ایران با اتحادیه‌های اقتصادی

افزایش تجارت موثر با کشور‌های عضو اتحادیه‌های اقتصادی منطقه، یکی از اهداف دولت سیزدهم عنوان شده و آمار و ارقام نیز نشان از نزدیک شدن به تحقق این هدف دارد. سخنگوی گمرک از رشد ۳۱ درصدی تجارت غیرنفتی ایران با ۱۱ کشور عضو سازمان همکاری شانگهای در ۵ ماه نخست امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل خبر داد. به‌گزارش ایمنا، سیدروح‌الله لطیفی در این‌باره اظهار کرد: از ابتدای سال ۱۴۰۱ تا پایان مرداد، ۲۱ میلیون و ۴۱۵ هزار تن کالا به ارزش ۱۷ میلیارد و ۵۶ میلیون دلار بین ایران و اعضای سازمان همکاری شانگهای تبادل شد که این میزان ۳۱ درصد بیشتر از ۵ ماه نخست سال قبل بوده است.

در رابطه با میزان تجارت با کشور‌های عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا نیز سرتیم مذاکراتی این اتحادیه اعلام کرد: در سال ۲۰۱۹ حجم تجارت میان ایران و کشور‌های عضو اتحایده اوراسیا، ۲ میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار بود که تا سال ۲۰۲۱ این رقم به ۵ میلیارد دلار رسید. بر این اساس، اتحادیه اقتصادی اوراسیا سومین رتبه در تعامل اقتصادی با ایران را داشته است. میرهادی سیدی، مشاور امور بین‌الملل و توافقنامه‌های تجاری سازمان توسعه تجارت ایران و سرتیم مذاکراتی ایران در مذاکرات اوراسیا نیز با بیان اینکه در سال اول اجرای موافقتنامه تجارت ترجیحی ایران و اوراسیا، صادرات ایران به کشور‌های اوراسیا ۸۲ درصد افزایش پیدا کرد، گفت: امروز پس از حدود ۲ سال و ۹ ماه، مجموع تجارت ما با اتحادیه اوراسیا ۲ برابر شده است.

اکو به‌عنوان دیگر اتحادیه‌های اقتصادی منطقه، همواره جزو اهداف اصلی تجارت ایران محسوب می‌شود.

به‌گفته سخنگوی گمرک صادرات غیرنفتی ایران، طی ۵ ماه نخست امسال به ۹ عضو سازمان همکاری اقتصادی اکو به ۷ میلیون و ۳۱۶ هزار تن، به ۴ میلیارد و ۱۱۸ میلیون دلار رسید. این رقم رشد ۴۰ درصدی تجارت ایران با کشور‌های اکو نسبت به مدت مشابه سال قبل را نشان می‌دهد.

به‌عنوان سوال نخست، به‌نظر شما شکل‌گیری اتحادیه‌های اقتصادی بین‌المللی و منطقه‌ای، تا چه حد می‌تواند بر ابعاد مختلف تجارت اثرگذار باشد؟

آمار و ارقام اعلامی از سوی سازمان گمرک نشان می‌دهد، تجارت خارجی ایران طی ۵ ماه ابتدایی امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل، رشد مناسبی داشته و بخش زیادی از آمار تجارت را فعالیت با کشور‌های عضو اتحادیه‌های اقتصادی منطقه تشکیل می‌دهد. اکو، اوراسیا و شانگهای از جمله مهم‌ترین اتحادیه‌های اقتصادی بوده که ایران همواره توسعه روابط خود را با این اتحادیه‌ها موردهدف قرار داده است. تجارت مجموعه‌ای از اقدامات مربوط به واردات و صادرات بوده و باوجود تحریم‌ها و محدودیت‌های تجاری، نه‌تن‌ها واردات بلکه صادرات ایران طی حدود یک سال اخیر توسعه مناسبی داشته است. به‌طورکلی، برقراری ارتباط با کشور‌های عضو اتحادیه‌های اقتصادی منطقه‌ای و غیرمنطقه‌ای، برای تمامی کشور‌ها مزایا و نقاط مثبت تجاری بسیاری داشته و به دلیل این اهمیت، ایران نیز در تلاش است تا روابط تجاری خود را با این کشور‌ها گسترش دهد. با تشکیل هر اتحادیه اقتصادی، مزیت‌ها و شرایط مناسب تجاری شکل گرفته و همکاری‌های چندجانبه برقرار است. کاهش عوارض و تعرفه‌های تجاری برای کشور‌های عضو اتحادیه‌های تجاری و بهبود روند سرمایه‌گذاری برای فعالان اقتصادی، از مهم‌ترین مزایای حضور در پیمان‌های تجاری منطقه‌ای برای کشور‌ها است. به‌بیانی دیگر، هدف اصلی تشکیل اتحادیه‌های تجاری و اقتصادی آن است که کشور‌های عضو این اتحادیه‌ها بتوانند راحت‌تر، بهتر و ارزان‌تر فعالیت‌های تجاری انجام دهند، بنابراین اگر ایران بتواند روابط خود را به‌طور پایدار با کشور‌ها عضو اتحادیه‌های اکو، اوراسیا و شانگهای حفظ کند، از تمام مزیت‌های تجاری عنوان‌شده بهره‌مند خواهد شد. طی یک سال اخیر هم دیده شده، تمرکز دولت سیزدهم بر افزایش تجارت با کشور‌های عضو این اتحادیه‌ها بوده و تاحدودی هم در این مورد موفق بود.

تاثیر عضویت ایران در اتحادیه‌های اقتصادی منطقه‌ای مانند شانگهای و اکو را بر توسعه تجارت ایران چطور ارزیابی می‌کنید؟

ایران در حال حاضر عضو اتحادیه اقتصادی اکو بوده و در بحث عضویت در اتحادیه شانگهای نیز دستاورد‌های مناسبی طی چند مدت اخیر به‌دست آورده‌ایم، همچنین دولت نیز در تلاش است تا روابط خود را با اتحادیه اوراسیا گسترده‌تر کند، بنابراین به‌نظر می‌رسد توجه زیادی بر ظرفیت‌های تجاری این اتحادیه‌ها وجود دارد. لازم به تاکید است، ایران به‌دلیل قرارگیری در موقعیت استراتژیک، به‌عنوان هاب منطقه شناخته می‌شود، چرا که می‌تواند شرق را به غرب و شمال را به جنوب متصل کند. میزان حجم معاملات تجاری کشور‌های منطقه، بالغ بر ۱۲۰۰ میلیارد دلار در سال است و ایران باتوجه به امکانات و مزیت‌های تولیدی و تجاری خود می‌تواند سهمی حدود ۲۰۰ الی ۳۰۰ میلیارد دلار در تجارت منطقه داشته باشد، اما متاسفانه در حال حاضر تجارت ایران با کشور‌های منطقه به‌ویژه در امر صادرات، چیزی کمتر از یک‌دهم ظرفیت‌های موجود است، بنابراین امید است که در آینده با بهبود روابط تجاری ایران با کشور‌های منطقه و حضور پررنگ‌تر در اتحادیه‌های اقتصادی، سهم کشور در تجارت جهانی رشد مناسبی داشته باشد.

به‌نظر شما، انعقاد تفاهمنامه‌های تجاری بین‌المللی، برای رشد تجارت جهانی به‌ویژه صادرات ایران کافی است؟

همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، عضویت در اتحادیه‌های اقتصادی منطقه، مزایا و ابعاد مثبت متعددی را برای اقتصاد تمام کشور‌های عضو دارد، اما تنها وجود تفاهمنامه‌های تجاری برای توسعه تجارت کافی نبوده و باید سایر بستر‌های زیرساختی نیز در کشور‌ها فراهم شود. یکی از شروط اساسی افزایش میزان تجارت ایران با کشور‌های عضو اتحادیه‌های منطقه‌ای، ثبات قوانین است. علاوه بر وجود رابطه‌ای براساس تفاهمنامه و قرارداد، ایران باید مقررات و چارچوب‌های قانونی خود را باثبات کرده و بستر امنی را برای انجام فعالیت‌های تجاری فراهم آورد. بدیهی است، اگر از یک دیپلماسی اقتصادی ثابت پیروی کنیم، وضعیت تجارت به‌ویژه صادرات و ورود سرمایه به ایران بهبود جدی و چشمگیر خواهد داشت.

باوجود تمام تلاش‌های انجام‌شده برای عضویت ایران در اتحادیه‌های منطقه‌ای، به‌دلیل نبود ثبات در مقررات تجاری، هنوز نتوانستیم از ظرفیت‌های اقتصادی منطقه بهره‌برداری مناسب داشته باشیم. هر فعالیت اقتصادی برای بازدهی، نیازمند زمان است و اگر در این مدت، قوانین باثبات نباشند، سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی نمی‌توانند اقدامات خود را به‌سرانجام برسانند. در شرایطی که قوانین گمرکی، چارچوب‌های مربوط به نقل و انتقالات ارز و سایر مسائل این‌چنینی به‌طور مستمر تغییر کنند، فعالان بازرگانی نه‌تن‌ها در تجارت دچار مشکل و آسیب خواهند شد، بلکه سرمایه‌گذاران نیز رغبتی برای سرمایه‌گذاری منابع مالی خود در ایران ندارند، بنابراین علاوه بر بهره‌گیری از ظرفیت‌های تجاری اتحادیه‌های تجاری منطقه‌ای، ثبات قوانین داخلی از اهمیت زیادی برخوردار است. به‌نظر می‌رسد، چارچوب‌ها و قوانین تجاری داخلی باید حداقل در بازه زمانی میان‌مدت مانند ۵ سال، بدون تغییر باقی بمانند.

برخی فعالان بازرگانی عقیده دارند به‌دلیل نقص‌های زیرساختی و تجهیزاتی، تجارت ایران طی سال‌های اخیر رشد مناسبی نداشته است. این نظر را چطور ارزیابی می‌کنید؟

ضمن تایید این سخن، به‌نظر من، یکی دیگر از الزامات اساسی بهبود تجارت خارجی، زیرساخت‌های فنی و لجستیکی به‌ویژه در امر حمل‌ونقل است. برای انجام موفقیت‌آمیز هر فعالیت تجاری، مساله لجستیک و مجموعه امور پشتیبانی در امر انتقال کالا از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

این اهمیت در حمل‌ونقل زمینی و ریلی بیشتر بوده، اما متاسفانه ایران هنوز در زیرساخت‌های حمل‌ونقل زمینی و ریلی خود ضعف‌های جدی دارد. همان‌طور که پیش‌تر عنوان شد، ایران به‌دلیل قرارگیری در موقعیت جغرافیایی استراتژیک، نقطه مهمی برای اتصال سایر کشور‌های منطقه به یکدیگر است، اما کمبود‌های زیرساختی و تجهیزاتی سبب شده تا سهم ایران در ترانزیت منطقه به‌حد مناسب و مطلوبی نباشد. به‌سبب نقص‌های فنی در مساله حمل‌ونقل، دیگر کشور‌ها طی سال‌های اخیر، جای ایران را در بحث ترانزیت بین‌المللی پر کرده و از این ظرفیت تجاری نهایت بهره‌برداری را می‌کنند، بنابراین رفع نقایص زیرساخت‌های تجهیزاتی و حمل‌ونقل، از مهم‌ترین نکاتی است که باید در راستای افزایش تجارت جهانی به آن توجه داشته باشیم.

علاوه بر وجود ایراد در حمل‌ونقل زمینی و ریلی، چه نقایص فنی دیگری در حوزه ترانزیت ایران وجود دارد؟

حمل‌ونقل ریلی و زمینی از آن‌رو برای کشور حائزاهمیت است که ایران بیشترین مرز خاکی را با کشور‌های منطقه و در مرکزیت یک بازار گسترده تجاری قرار دارد، همچنین بیشتر بار‌های حمل‌شده در بین کشورها، از طریق زمینی جابه‌جا شده و همین موضوع نشان‌دهنده جایگاه بالای ترانزیت زمینی است، اما متاسفانه در این مساله، ایران ضعف‌های زیرساختی شدیدی و محدودیت‌های زیادی دارد.

این کمبود تنها در ترانزیت و حمل‌بار ریلی و زمینی نیست و در حمل‌ونقل دریایی نیز چالش‌های این‌چنینی داریم.

هنوز بنادر ایران توانایی‌های زیرساختی مناسب برای بارگیری و تخلیه بار ندارند. تاسیسات مربوط به حوزه حمل‌ونقل دریایی کشور محدود هستند و ظرفیت بالایی برای انتقال حجم زیاد بار در بنادر وجود ندارد، بنابراین در حمل‌ونقل دریایی نیز ضعف‌ها و چالش‌های جدی وجود دارد و باید به آن توجه داشت، چرا که مرز‌های آبی ایران به‌ویژه جنوب کشور، ظرفیت‌های جدی برای برقراری ارتباطات تجاری با سایر کشور‌ها را فراهم‌ می‌کنند.

خلیج‌فارس و راهیابی ایران به آب‌های آزاد از طریق دریای عمان، فرصتی استراتژیک را برای بهبود تجارت به‌ویژه کشور‌های منطقه شکل داده، اما به‌دلیل نقص‌های تاسیساتی و تجهیزاتی در حمل‌ونقل دریایی و پایین‌بودن ظرفیت بنادر، نتوانستیم آن‌طور که باید و شاید از مزایای تجارت دریایی، بهره گیریم، بنابراین نباید تنها به انعقاد تفاهمنامه‌ها و قرارداد‌های تجاری بین‌المللی برای توسعه تجارت کشور بسنده کرد. به‌ثمر رسیدن فعالیت‌های بازرگانی، وابسته به ایجاد شرایط و بستر‌های مناسب است و دولت باید به تمام این مسائل توجه داشته باشد.

سخن پایانی

کارشناسان اقتصادی معتقدند امروزه عضویت در اتحادیه‌های اقتصادی مثل اتحادیه شانگهای که علاوه بر عواید اقتصادی قابل‌توجه، ابعاد سیاسی و استراتژیکی دارد، برای بسیاری از کشور‌ها حائزاهمیت است، چرا که عضویت در سازمان‌ها و اتحادیه‌های اقتصادی بین‌المللی به گسترش ظرفیت‌های اقتصادی کشور‌ها و افزایش تعاملات چندجانبه بین‌المللی کمک می‌کند.

منبع: صمت