فعالیت معادن متناسب با توان اکولوژیک سرزمین باشد/ منابع آبی و زیستگاهی را نابود نکنیم

به گزارش می‌متالز، ایران کشوری پهناور است که حدود هفت درصد از معادن دنیا را در خود جای داده و از لحاظ ذخایر معدنی بسیار غنی است که با بهره مندی از حدود ۶۸ نوع ماده معدنی غیرنفتی در بین ۱۵ قدرت معدنی جهان قرار دارد.

از مهمترین معادن کشور گاز طبیعی، نفت، زغال سنگ، آهن، روی، سرب، مس، طلا، سنگ‌های قیمتی، نقره، سرب، منگنز، تیتانیوم، قلع، گچ، نمک و اورانیوم است که نقش مهمی در اقتصاد و فرصت‌های شغلی کشور دارد.

برخی کارشناسان معتقدند که معادن می‌توانند یکی از راه‌های رسیدن به توسعه پایدار و دستیابی به آینده‌ای روشن باشند، اما از سوی دیگر برخی هم معتقدند اگر استفاده از معادن با برنامه ریزی و در نظر گرفتن ظرفیت طبیعت و محیط زیست انجام نشود، ممکن است مشکلات محیط زیستی زیادی به بار آورد که شاید در بسیاری از موارد قابل جبران نباشد.

درست است که معدن، ثروت زا است، اما در عین حال می‌تواند مخرب خطرناکی هم برای محیط زیست باشد، چون فعالیت‌های معدنی اثراتی همچون تولید زهاب‌های اسیدی، نابودی سرچشمه‌های منابع آبی، فرسایش و تخریب خاک، نشست زمین، نابودی تنوع زیستی محدوده فعالیت، آلودگی آب‌های سطحی و زیرزمینی و گاه انتشار فلزات سنگین در آب و خاک را به همراه دارد که به مرور موجب نابودی طبیعت می‌شود.

بخش زیادی از معادن در مناطق کوهستانی واقع شده اند و از آنجا که کوهستان‌ها مهمترین عامل تولیدکننده آب شیرین هستند از این رو فعالیت افسارگسیخته و بدون ضابطه معادن در این بخش‌ها می‌تواند به مرور مشکلاتی را برای منابع آبی برای پایین دست ایجاد کند، از طرف دیگر بخش زیاد دیگری از معادن در مناطق جنگلی قرار دارند و از آنجا که در چند سال اخیر به علت تخریب جنگل‌ها و از بین رفتن پوشش گیاهی شاهد بروز گرد و غبار هستیم، فعالیت معادن در این مناطق هم می‌تواند به این مساله دامن بزند.

چندی پیش سیدرضا فاطمی امین وزیر صنعت، معدن و تجارت در بازدید از معدن در حال بهره برداری منطقه رضی شهرستان رامیان استان گلستان، خبر واگذاری پنج هزار معدن دولتی از طریق مزایده به مردم را اعلام کرد که البته واکنش‌های زیادی به همراه داشت.

علی سلاجقه معاون رییس جمهوری و رییس سازمان حفاظت محیط زیست در این باره به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفته بود که درباره فعالیت پنج هزار معدن که قرار است از طرف وزارت صمت به مناقصه گذاشته شود طبق قانون عمل خواهیم کرد.

وی افزود: در نامه‌ای به وزیر صمت از آن‌ها خواستیم تا اطلاعات کامل پنج هزار معدنی که قرار است واگذار شود را به سازمان محیط‌زیست بدهد، در آخرین مکاتبه‌ای که با وزیر صمت داشتم تاکید شد که اگر معادن در مناطق حفاظت شده باشد کاملا طبق قانون با آن‌ها برخورد می‌کنیم و وزیر صمت هم پذیرفت و آن‌هایی که خارج از مناطق حفاظت شده باشند و چنانچه تخریب اتفاق بیفتد را هم با جدیت پیگیری می‌کنیم.

وی تاکید کرد: سازمان حفاظت محیط‌زیست هم در بحث تولید ملی کمک می‌کند و هم در راستای حفظ محیط‌زیست کشور از هیچ شاخصی کوتاه نمی‌آییم و به وظیفه خود در راستای حفظ محیط‌زیست با جدیت و کوچکترین اغماض عمل می‌کنیم.

البته سلاجقه به همین اکتفا نکرد و در نامه‌ای به وزیر صنعت معدن و تجارت مخالفت خود را با انجام این کار اعلام کرد که در بخشی از این نامه آمده است: با توجه به نیاز کشور به توسعه معدنی، تاکنون تلاش شده است در قالب کارگروه تعامل فعالیت‌های معدنی و با اتکا به ضوابط موجود حداقل لکه‌های مناطق حفاظت شده به عنوان پناهگاه‌هایی برای نجات تنوع زیستی کشور کمتر مورد دخل و تصرف ناشی از فعالیت‌های معدنی قرار گیرد و در خارج از مناطق حفاظت شده نیز همواره توسعه فعالیت‌های معدنی تدریجی و یکباره و در گستره‌ای وسیع و متعدد بوده به گونه‌ای که طبیعت بتواند بخش‌های ناشی از معدنکاوی را مداوا کرده و احیای کانون‌های فرسایش ناشی از باز شدن سینه کار‌های معدنی اتفاق بیفتد، از این رو پیشنهاد مشخص این سازمان بازنگری در روند مزایده و واگذاری معادن به گونه‌ای که معادن استراتژیکی که کشور نیاز مبرم به آن‌ها دارد به صورت مرحله‌ای و تدریجی مدنظر قرار گیرند و از واگذاری و فعال سازی تعداد زیادی محدوده معدنی به یکباره که خارج از ظرفیت و توان اکوسیستم‌های کشور است و خسارت‌های محیط زیستی غیرقابل جبرانی به بار می‌آورد، جلوگیری شود.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست درباره واگذاری پنج هزار معدن و عوارض محیط زیستی آن‌ها در گفتگو با خبرنگار محیط زیست ایرنا، گفت: اکنون در کشور مشکلات محیط زیستی زیادی وجود دارد و بسیاری از زیستگاه‌های حیات وحش و طبیعت کشور در اثر انواع توسعه‌ها آسیب جدی دیده اند.

حسن اکبری افزود: تقریبا می‌توان گفت که بخش قابل توجهی از آسیب‌هایی که به طبیعت و تنوع زیستی کشور وارد می‌شود در اثر چهار نوع فعالیت است، یکی مساله دیمزار‌های کشاورزی است، در واقع بخش عمده‌ای از زیستگاه‌های دشتی به ویژه در نیمه غربی کشور تحت کشت دیم قرار گرفته اند و شرایط اکوسیستمی آن‌ها تغییر کرده است و عمده تنوع گیاهی و جانوری وابسته به آن زیستگاه‌ها دچار تغییر اساسی شده اند.

وی افزود: فعالیت دوم مربوط به معادن است به ویژه در حوزه ایران مرکزی و شرق کشور تاثیرات گسترده‌ای را بر طبیعت و تنوع زیستی بر جای گذاشته اند هم به دلیل اینکه تعدد این معادن زیاد است و مهمتر اینکه در زیستگاه‌های بکر و دل طبیعت این تغییر کاربری اتفاق می‌افتد از طرفی تمام این معادن به جاده دسترسی نیاز دارند، بنابراین یک جاده دسترسی تقریبا طولانی، باز کردن سینه کار و فراهم شدن زمینه حضور انسان‌ها و ماشین آلات در دل زیستگاه‌های بکر که مامن امنی برای بسیاری از گونه‌ها بوده و تا پیش از آن دسترسی انسان به آن مناطق دشوار بوده، اثرات زیانباری را ایجاد می‌کند.

وی اظهار داشت: نکته بعدی چرای بی رویه دام است که مخصوصا در جنگل‌های زاگرس و یا در رویشگاه‌هایی که با بارش کم مواجه شده اند باعث شده هم خاک و هم پوشش گیاهی آسیب ببیند، موضوع چهارم جاده کشی است، جاده‌ها هم از این بابت که زیستگاه‌ها را تکه تکه و ارتباط جمعیت حیات وحش را با همدیگر قطع می‌کنند و تلفات جاده‌ای را بالا می‌برند به عنوان عامل تخریب محیط زیست شناخته می‌شوند.

اکبری با تاکید بر اینکه این چهار عامل مهمترین عامل تخریب محیط زیست است گفت: اگرچه تخریب‌های دیگری مانند ساخت و ساز‌ها و تصرفات هم موجب تخریب می‌شود، اما این چهار مورد مهمترین‌ها هستند، در میان اینها؛ معادن شرایط متفاوت تری را ایجاد می‌کنند به دلیل اینکه از آن نوع کاربری‌هایی هستند که در دل زیستگاه‌های بکر واقع شده اند جا‌هایی که قبلا حضور انسان در آن مکان‌ها بسیار محدود بود، مثلا بیشتر گربه سانان از جمله یوزپلنگ و گربه سانان کوچک گستره قلمرویی وسیعی دارند و به حضور انسان بسیار حساسند که در بیشتر زیستگاه‌های آن‌ها شاهد توسعه معدن هستیم، در واقع تمام قلمرو زندگی آن‌ها در خارج از مناطق چهارگانه به نحوی مورد اکتشاف و معدنکاوی قرار گرفته است و با توجه به اینکه هر معدنی حداقل به یک جاده دسترسی نیاز دارد و در این جاده رفت و آمد اتفاق می‌افتد حضور انسان در آن مناطق ناامنی ایجاد و راه برای ورود شکارچیان و افرادی که سوء استفاده می‌کنند فراهم می‌شود، همچنین تا شعاع قابل توجهی از اطراف جاده‌های دسترسی معادن، گرد و غبار روی پوشش گیاهی را می‌پوشاند و نهایتا اینکه ما با این جاده‌ها و فعالیت‌های معدنی کانون‌های فرسایش بادی انسان ساخت را گسترش می‌دهیم.

وی اظهار داشت: این‌ها مشکلاتی است که راهکار چندانی هم برای پیشگیری از اثرات آن‌ها وجود ندارد یعنی وقتی زیستگاهی که امن بوده و گونه‌های حساس به حضور انسان در آن زندگی می‌کردند را با فعالیت معدنکاوی به هم می‌زنیم دیگر تقریبا گونه‌های جانوری آن منطقه آواره می‌شوند و از آن منطقه کوچ می‌کنند که در این شرایط با انواع مشکلات در خارج از زیستگاهشان مواجه می‌شوند که با تمهیدات هم نمی‌توانیم اثرات آنرا حذف کنیم، البته ممکن است کم شود، اما از بین نمی‌رود.

وی تاکید کرد: با تمام این اوصاف نمی‌گوییم توسعه معدن در کشور اتفاق نیفتد بلکه می‌گوییم اگر قرار است توسعه اتفاق بیفتد سازمان محیط زیست به عنوان متولی حفاظت از محیط زیست کشور پالایشی داشته باشد و معادن استراتژیکی که واقعا الان کشور به آن‌ها نیاز دارد و به هر دلیلی صلاح کشور در این است که حتما فعال شود، در اولویت قرار گیرند و بقیه حداقل همزمان فعال نشوند.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی کشور ادامه داد: نکته دیگری که سازمان محیط زیست بر آن تاکید دارد این است که معادن به صورت مرحله‌ای و نه یکباره فعال شوند، مثلا چه ضرورتی دارد که هر چه معدن آهن در کشور است را به یکباره فعال کنیم، از این رو بهتر است در هر استانی یا منطقه، تعداد محدودی معدن فعال داشته باشیم که برداشت صورت گیرد و نیاز کشور تامین شود و بعد از اینکه آن ذخیره‌ها تمام شد بازسازی و احیاء در زیستگاه آن منطقه اتفاق بیفتد و جاده‌های دسترسی محو شوند، بعد از آن دوباره به سراغ معدن دیگری برویم با این روش همیشه یک لکه‌هایی برای حیات وحش و تنوع زیستی که بتوانند در آنجا زندگی کنند و تنفس گاه طبیعت باشد، وجود خواهد داشت، اما اینکه هر چه ذخیره در کشور است را به مزایده بگذاریم، اکتشاف و فعالیت را در آن‌ها آغاز کنیم حتی اگر بسیاری از آن‌ها ممکن است بازدهی هم نداشته باشند، تخریب به همراه دارند، چون تمام آن‌ها حداقل به یک جاده دسترسی نیاز دارند که در این صورت سینه کار باز و شرایط برای حضور انسان در آن منطقه فراهم می‌شود و اثرات مخربی که باید بر طبیعت بگذارد را می‌گذارد.

وی تاکید کرد: با توجه به وضعیت تغییر اقلیم، کانون‌های فرسایش و وضعیت آسیب دیده محیط زیست کشور، پیشنهاد می‌شود که در گام نخست معادن استراتژیک را فعال کنیم و در مرحله بعدی معادنی که قرار است فعالیت کنند، به صورت مرحله‌ای باشند و بعد از هر معدنکاوی حداقل بازسازی صورت گیرد، مهمتر از همه اینکه ۱۱ درصد خاک کشور حفاظت شده است و در همین مناطق هم معادن فعالی از قبل بوده و ارتقاء یافته اند و همچنان مشغول به کار هستند بنابراین دیگر به سراغ این ۱۱ درصد از عرصه‌های کشور نرویم و اجازه دهیم حتی اگر ذخیره‌ای وجود دارد برای نسل‌های بعدی باقی بماند.

اکبری درباره اینکه چه تعداد از این پنج هزار معدن در مناطق حفاظت شده است، گفت: اطلاعات این معادن را از وزارت صمت درخواست کردیم، چون ما بر اساس اخبار منتشر شده برخی آمار‌ها را شنیده ایم و نمی‌دانیم واقعا این برنامه تا چه حد عملیاتی است و محدوده‌های فعالیت این معادن تا کجا است؟ از وزارت صمت درخواست کردیم مشخصات این محدوده‌ها را به ما بدهند تا بررسی کنیم و برابر قانون و مسائل فنی، کار را پیش ببریم که وزارت صمت یک جواب کلی داده مبنی بر اینکه تمام این معادن سوابق اکتشاف داشتند و برابر قانون عمل کردند، در واقع تاکنون نتیجه موثری به دست نیامده است.

فعالیت همزمان پنج هزار معدن زنگ خطری برای منابع آبی کشور

همچنین رئیس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو گفت: مهمترین عامل تولید آب شیرین، کوهستان‌ها هستند.

به گفته او، آب شیرین مهمترین و راهبردی‌ترین محصول استراتژیک ایران، ضامن امنیت غذایی و تداوم حضور ایرانیان در سکونتگاه هایشان است، اما در این میان فعالیت معادن بزرگترین تهدید برای تولید آب شیرین است به این دلیل که می‌تواند تمام چشمه سار‌هایی که در کوهستان‌ها هستند را متاثر کند و همچنین با تراشیدن کوه‌ها که مناطق آبخیز کوهستان‌ها و محل انباشت برف و یخ به ویژه در ارتفاعات بالای سه هزار متر است، از بین خواهد رفت، ما این ماجرا را در کوهسار بافق، دماوند و کرکس کوه به خوبی شاهد هستیم که فعالیت‌های معدنی سبب کاهش میزان تولید آب در این مناطق شده است.

محمد درویش افزود: یکی از مهمترین دلایل مخالفت با فعالیت پنج هزار معدن آنهم به صورت یکباره که در طول تاریخ ایران بی سابقه بوده، این است که اجرای آن می‌تواند برای تولید آب کشور مشکل ایجاد کند.

وی اظهار داشت: مساله دوم که ایران اکنون با آن روبرو است، گرد و غبار و تخریب پوشش گیاهی است که فعالیت معادن بر آن دامن خواهد زد، می‌دانیم که معادن یکی از کانون‌های گرد و غباری هستند، چون روز‌هایی که هوا آلوده است شاهد توقف فعالیت معادن در اطراف شهر‌ها هستیم، از سوی دیگر معادن باعث پاکتراشی دامنه‌ها و کوهستان‌ها می‌شوند و جاده‌های احداث شده با هدف دسترسی به معادن، تخریب بیشتر پوشش گیاهی کشور را به همراه دارد و برهنگی طبیعت را افزایش می‌دهد که این برهنگی سطح خاک باعث افزایش فرسایش خاک و چشمه‌های تولید گرد و غبار می‌شود که خسارات جبران ناپذیری را بر کشور وارد می‌کند و شاخص سلامت زیستی را با افزایش ذرات کمتر از ۱۰ میکرون در هوا افزایش می‌دهد.

وی تاکید کرد: به این دلایل ما مخالف این هستیم که به یکباره چنین فشاری بر سرزمین وارد شود از سوی دیگر اطلاعاتی مبنی بر اینکه این معادن در کجا‌ها واقع شده اند، چقدر ظرفیت دارند و هر کدام چند هکتار را پوشش می‌دهند و قرار است چند سال فعالیت کنند؟ هم وجود ندارد.

این فعال محیط زیست اظهار داشت: مطالبه ما این است که به ازای هر معدنی که دوره فعالیتش در کشور تمام می‌شود، مجوز داده شود تا یک معدن دیگر جایگزین آن شود نه اینکه همزمان تعداد معادن را به حدی برسانیم که توان طبیعت را بگیرد، در واقع با این کار به جای اینکه تولید کنیم داریم از سرمایه‌های خود می‌خوریم، مانند خانواده‌ای عمل می‌کنیم که اعضای آن به جای اینکه از توانایی هایشان پول در بیاورند و با آن پول اقتصاد خانواده را بچرخانند، شروع به فروختن ملک و املاکشان می‌کنند، معلوم است که دارایی‌ها یک روز تمام می‌شود و در آن شرایط خانواده در معرض فروپاشی قرار می‌گیرد.

وی تصریح کرد: به نظر من ارزش معدن از نفت هم بیشتر است، چون نفت حاصل یک فرایند زمین شناسی بین ۱۰۰ تا ۵۰۰ هزار سال است در صورتی که معادن حاصل فرایند زمین شناسی دستکم ۵۰۰ میلیون سال به بالا است و این فرایندی که ۵۰۰ میلیون سال زمان برده تا به وجود آید را به راحتی نابود می‌کنیم و به مالک خصوصی اجازه می‌دهیم که تاراجش کند در صورتی اجازه نمی‌دهیم نفت مالک خصوصی داشته باشد.

رئیس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو تاکید کرد: ما خواهان تعطیلی فعالیت‌های معدنی نیستیم بلکه می‌گوییم فعالیت معادن باید متناسب با توان اکولوژیک سرزمین باشد.

منبع: خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا)