رویای ساخت هواپیمای ایرانی در پیچ و تاب تاریخ/ شوق پروازِ «ایران ۱۴۰»!

به گزارش می‌متالز، در دهه ۷۰ یعنی زمانی که دولت سازندگی مجری قوانین در ایران بود، مسوولان کشور به دلیل فرسودگی ناوگان هوایی، کمبود صندلی هواپیما و همچنین به دنبال خروج از شرایط بحران‌زده جنگی تصمیم به تولید هواپیما در داخل کشور گرفتند.

در همین راستا شرکت هواپیماسازی هسا در سال ۱۳۷۵ موضوع ساخت هواپیمای ایرانی را پیش گرفت و مدارک ساخت هواپیما با نام ایرانی جهت همکاری و انتقال تکنولوژی ساخت هواپیما به ایران را به شرکت‌های معتبر هواپیمای‌سازی از جمله فوکر، ای. تی. آر فرانسه، ایلوشین روسیه، آنتونوف اوکراین، وای ایت چین، کارا اسپانیا و ایرباس آمریکا ارسال کرد.

بنا به گفته مسوولان وقت، تنها فوکر و ایرباس بودند که این پیشنهاد را نپذیرفتند. در نهایت شرکت هواپیماسازی آنتونوف اوکراین در مناقصه تولید هواپیما با نام ایرانی برنده شد و پروژه ساخت هواپیمای مشترک با ایران را آغاز کرد.

البته برای ساخت هواپیما، ایران با اسپانیایی‌ها نیز قراردادی به امضا رساند، اما به دلیل اینکه موتور هواپیما‌های این کشور آمریکایی و یا کانادایی بود، قرارداد لغو شد. نهایتاً هم بین روسیه و اوکراین، شرکت آنتونوف اوکراین مناقصه را برنده شد.

شروع ساخت هواپیمای ایرانی در سال ۷۴

در سال ۱۳۷۴ شرکت هواپیماسازی آنتونوف قراردادی با شرکت هواپیماسازی هسا به امضا رساند که به موجب آن، اجازه تولید این هواپیما در ایران به نام تجاری «ایران ۱۴۰» داده شد. طبق قراردادی که بین دو شرکت به امضا رسید، توافق شد تا ۷۰ درصد تولید این هواپیما را ایرانی‌ها به دست بگیرند و ۳۰ درصد باقی را که اغلب شامل قطعات بود توسط اوکراینی ساخته شود.

کارگروه عقد قرارداد اعلام کردند که ساخت ۷۰ درصدی صرفاً به علت رعایت مسائل اقتصادی و صرفه و صلاح کشور بوده و هسا هر زمان اراده کند می‌تواند ۱۰۰ درصد هواپیما را تولید کند.

ساخت هواپیمای مشترک ایران و اوکراین یا به عبارت بهتر مونتاژ آنتونوف ۱۴۰، در شاهین‌شهر اصفهان آغاز شد و دولت وقت نیز با آغاز ساخت هواپیما، اعتباراتی برای این منظور در نظر گرفت. بنابر اعلام سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی وقت، دولت برای ساخت هواپیمای ایران ۱۴۰ تا قبل از سال ۱۳۸۳ حدود ۲۰۰ میلیارد و ۹۶۰ میلیون ریال اعتبار در نظر گرفته بود، اما مدیران وقت شرکت هواپیماسازی هسا همواره از تاخیر اختصاص بودجه به این پروژه گلایه‌مند بودند.

خروج اولین هواپیمای ایرانی از خط تولید در سال ۷۹

در نهایت اولین فروند هواپیمای ایران ۱۴۰ بعد از شش سال یعنی در سال ۷۹ از خط تولید خارج و آماده پرواز شد؛ علت طولانی شدن ساخت اولین فروند هواپیمای ایران ۱۴۰ تاخیر در تکمیل مراحل طراحی و تست نمونه‌های اولیه و اخذ گواهینامه تایپ این هواپیما از طرف اوکراین و عدم تامین اعتبارات کافی برای آماده کردن تاسیسات و خرید تجهیزات مورد نیاز عنوان شد.

لازم به ذکر است که در سال‌های ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۳ به علت کاهش شدید قیمت نفت و عدم پرداخت اعتبارات مورد نیاز، پروژه به کندی پیش رفت و شرکت هواپیماسازی هسا نتوانست سیستم‌های مهم و استراتژیک این هواپیما را تهیه کند و در نتیجه خط تولید این هواپیما همواره با مشکل روبه‌رو بود.

در سال ۸۱ نیز دومین هواپیمای ایران ۱۴۰ در آبان ماه تولید شد. نکته قابل توجه این بود که سه روز پیش از مراسم، هواپیمای ساخت اوکراین، هنگام نزدیک شدن به اصفهان در نزدیکی این شهر سقوط کرد و تمام ۴۴ سرنشین این هواپیما که عمدتاً متخصصان هوایی اوکراین و روسیه بودند، کشته شدند.

شروع سقوط پی‌درپی ایران ۱۴۰ از سال ۸۴

در این میان یک ایرلاین ایرانی که اکنون دیگر فعال نیست، برای خرید هواپیما‌های ایران ۱۴۰ ابراز تمایل کرد. شرکت هواپیمایی سفیران، تمام سه فروند هواپیمای ایران ۱۴۰ تولیدشده را خریداری کرد. اما پنج ماه بعد، یعنی در مردادماه ۱۳۸۴، موتور سمت راست این هواپیما هنگام فرود در فرودگاه اراک از کار افتاد و هواپیما از باند خارج شد. در نهایت این شرکت هواپیما‌های باقی‌مانده را به شرکت هواپیماسازی هسا بازگرداند.

در این مدت مشخص شد، هواپیما‌های ایران ۱۴۰ مناسب شرایط آب و هوایی ایران نیستند. اما شرکت هوایی ایران ایر تور سه فروند هواپیما که در حال تولید بودند را خریداری کرده بود.

در ۲۷ بهمن ۱۳۸۷، چهارمین هواپیمای ایران ۱۴۰ ساخته شده در هنگام فرود در فرودگاه شاهین شهر دچار سانحه شد و تمام پنج نفر سرنشین آن جان خود را از دست دادند. این هواپیما، در قالب برنامه آموزش خلبان‌‏های شرکت ایران ایرتور، در حال پرواز آزمایشی بود.

همین موضوع منجر به این شد که مجوز سه فروند هواپیمای ایران ۱۴۰ از سوی سازمان هواپیمایی کشوری لغو شود.

در سال ۱۳۸۸، تولید تحت لیسانس چهار پلتفرم هوایی دیگر بعد از سه سال تاخیر تکمیل شد. اما در نبود خریدار بالقوه، صنایع هواپیماسازی ایران و صنایع دفاعی تصمیم گرفتند تا برای بهره‌‏برداری از هواپیما‌های ساخته شده، شرکت هواپیمایی منطقه‏‌ای تاسیس کنند.

اولین پرواز این شرکت هواپیمایی از مقصد اصفهان به تهران در ۲۹ دی ۱۳۸۹ انجام گرفت. این شرکت به نام شرکت هواپیمایی صنایع هواپیماسازی ایران (HESA) نام‌گذاری شد و بعد‌ها به شرکت هواپیمایی سپاهان تغییر نام داد.

اما فشار‌های سیاسی آمریکا به اوکراین موجب توقف تامین قطعات یدکی هواپیما‌های ایران ۱۴۰ از سوی آنتونوف شد و در نتیجه نیمی از ناوگان شرکت سپاهان زمین‌گیر شدند.

سال ۱۳۹۳، تنها هواپیما‌های ایران ۱۴۰ قابل پرواز شرکت سپاهان دچار سانحه دلخراشی شد و این هواپیما در بلوار شیشه مینا در شمال غرب فرودگاه مهرآباد، فرود اضطراری کرد که در اثر آن تنها ۱۰ نفر از سرنشینان از این حادثه جان سالم به در بردند، اما سایر آن‌ها در اثر انفجار کشته شدند.

توقف ساخت هواپیما ایران ۱۴۰ در سال ۹۳

در جریان این حادثه، ساعت ۹:۲۰ روز یکشنبه ۱۹ مردادماه ۱۳۹۳ بود که یک فروند هواپیمای ایران ۱۴۰ به شماره ثبت EP-GPA مسیر تهران-طبس متعلق به شرکت هواپیمایی سپاهان، دقایقی پس از برخاستن از باند فرودگاه مهرآباد تهران، یک موتور خود را از دست داد و هواپیما پس از برخورد به کابل‌های برق، دچار سانحه شد و در جاده مخصوص کرج سقوط کرد.

پس از این حادثه که منجر به جان باختن ۴۰ نفر از سرنشینان این هواپیما شد، دستور توقف پرواز این نوع هواپیما‌ها صادر و در نهایت زنگ پایان این پروژه خورده شد و شرکت صنایع هواپیماسازی ایران (هسا) وابسته به وزارت دفاع و پشتیبانی نیرو‌های مسلح اعلام کرد، خط تولید هواپیمای مسافربری ایران ۱۴۰ در این شرکت متوقف است.

گفتنی است به علت اینکه برای اولین بار تولید هواپیما مسافربری در ایران انجام می‌گرفت، هیچ کدام از ساختار‌های قانونی و تجاری آن مانند نحوه بیمه کردن و نرخ بیمه، نحوه تامین اعتبارات بانکی و سود مشارکت، نحوه ثبت هواپیما و گرفتن تضمین‌های لازم بانکی و ده‌ها مسائل قانونی دیگر در ایران شکل نگرفت.

با روی کار آمدن دولت نهم توجه بیشتری به این پروژه شد و بخشی از بدهی‌های پروژه بخشوده و اعتباراتی جهت خرید این هواپیما برای خطوط هوایی کشور تخصیص داده و پروژه از سال ۸۶ دوباره فعال شد. اما کمتر از یک سال بعد، سانحه‌ی سقوط این هواپیما در ۲۷ بهمن ۱۳۸۷ و رکود اقتصادی سال ۸۸ باعث شد تا این پروژه دوباره وارد رکود شود.

حال با گذشت بیش از یک دهه مسوولان سازمان هواپیمایی کشوری از ورود هواپیمای ایران ۱۴۰ به چرخه پروازی با یک پلتفرم جدید سخن می‌گویند و عنوان می‌کنند اولین پرواز این هواپیما تا پایان سال انجام خواهد شد. این در حالی است که ۱۵ روز به پایان سال باقی نمانده است. اما گویا شوق پرواز باعث شده تا مسوولان کشور تمام زمین‌خوردن‌های گذشته و جان‌های پرپرشده را از یاد ببرند و به دنبال راهی جدید برای اوج‌گرفتن باشند.

منبع: تجارت نیوز