ارزیابی معادن کانی‌های فلزی

به گزارش می‌متالز، پس از آن به بازار این محصول در ایران، میزان ذخایر، تولیدات و تقاضای آن در کشور پرداخته شده است. در ادامه چالش‌ها و ریسک‌های صنعت و همچنین فرآیند قیمت‌گذاری زنجیره محصولات در جهان و ایران مورد بررسی قرار گرفته است. در نهایت به‌طور مختصر به بررسی وضعیت صنعت در ایران با تمرکز بر چهار شرکت بزرگ فعال («کگل»، «کچاد»، «کگهر» و «کنور») و «فزر» (فعال در حوزه معادن کانسنگ طلا)، به لحاظ سودآوری و مقایسه نسبت‌های P/ E گذشته‌نگر و آینده‌نگر پرداخته شده است.

زنجیره فولاد کشور

میزان ذخایر سنگ آهن در جهان محدود است و برای پاسخگویی به تقاضای رو به افزایش محصولات فولادی، تولید سنگ آهن در جهان از سال ۲۰۰۰ به‌طور چشمگیری افزایش یافته است، بنابراین ذخایر سنگ آهن با عیار بالا به‌طور قابل‌توجهی در حال کاهش است و بسیاری از ذخایر جدید با عیار پایین‌تر و کانی‌شناسی پیچیده‌تر استخراج می‌شوند. از گندله و آهن اسفنجی به‌عنوان یکی از اساسی‌ترین و مهم‌ترین مواد اولیه صنعت فولاد نام برده می‌شود که از نظر شکل ظاهری شبیه به هم هستند. اما در کل تفاوت‌های زیادی با هم دارند که در این مقاله به‌اختصار به آن‌ها پرداخته می‌شود. گندله محصولی است که از کنسانتره آهن تولید می‌شود. کنسانتره، ماده معدنی آسیاب‌شده است که به دلیل کوچک‌بودن اندازه نمی‌تواند در واحد‌های تصفیه و واحد‌های احیای مستقیم مورد استفاده قرار گیرد. گندله تولیدشده از کنسانتره آهن قابلیت استفاده در واحد‌های ذوب و واحد‌های احیای مستقیم را دارد. آهن اسفنجی، اما نتیجه احیای مستقیم گندله‌های تولیدشده از کنسانتره است که برای تولید آهن‌اسفنجی از گندله‌هایی با عیار ۶۷‌درصد استفاده می‌شود. آهن اسفنجی تولیدشده معمولا دارای عیاری بین ۸۴ تا ۹۵‌درصد است. آهن اسفنجی محصولی است که خلوص زیادی دارد و می‌توان آن را جایگزین مناسبی برای ضایعات تلقی کرد. همچنین این محصول از نظر اقتصادی بسیار باصرفه است و بازدهی زیادی دارد. از گندله آهن به‌عنوان ماده اولیه برای کوره‌های احیای مستقیم و کوره‌های بلند استفاده می‌شود تا از آن آهن اسفنجی تولید شود.

بازار جهانی

چین بزرگ‌ترین واردکننده سنگ آهن جهان در سال ۲۰۲۱ نسبت به سال ۲۰۲۰ واردات بیشتری داشت و پیش‌بینی می‌شود میزان واردات آن در همین سطح باقی بماند. در این میان انتظار می‌رود استرالیا به‌عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده سنگ آهن، میزان صادرات خود را طی سال‌های آینده افزایش دهد. استخراج کنندگان سنگ آهن در غرب استرالیا جزو کم‌هزینه تر ین صادرکنندگان سنگ آهن جهان هستند. متوسط هزینه استخراج سنگ آهن صادراتی در غرب استرالیا ۵/ ۳۴ دلار در هر تن در سال ۲۰۲۰ بود که کمتر از متوسط جهانی ۳/ ۴۵ دلار و هزینه ۳۶ دلاری برزیل (بزرگ‌ترین رقیب این کشور) بود. بنادر عمده سنگ آهن در غرب استرالیا به بزرگ‌ترین بازار‌های این محصول در آسیا نزدیک هستند؛ از این رو هزینه حمل‌ونقل آن‌ها نسبت به سایر رقبا کمتر است. نرخ حمل‌ونقل در سال ۲۰۲۳ به طور قابل‌توجهی افزایش یافته؛ به‌طوری که نرخ حمل سنگ آهن از غرب استرالیا به چین به‌طور متوسط ۲۰‌درصد و از برزیل به چین به‌طور متوسط ۳۰‌درصد در هر تن نسبت به سال ۲۰۲۱ افزایش داشته است.

بازار ایران

به‌طور کلی با توجه به شرایط بازار جهانی آهن و فولاد و نیاز روزافزون دنیا به محصولات فولادی و در کنار آن طولانی بودن بازده سرمایه‌گذاری در بخش معدن به‌ویژه صنعت فولاد، سرمایه‌گذاری در این حوزه تضمین شده است. کشور ما هم‌اکنون جزو ۱۰کشور برتر تولیدکننده فولاد خام در جهان است. اما نکته قابل تامل اینجاست که برای حفظ دستاورد‌های حاصل‌شده و ادامه حرکت در این مسیر باید مطابق با شرایط و نیاز روز برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری کرد و در این خصوص باید زمان‌بر بودن فصول مختلف مطالعات، اکتشاف، اجرا و بهره‌برداری را مورد توجه قرار داد. میزان ذخایر معادن و عیار آن‌ها با یکدیگر متفاوت است. برای مثال شرکت آهن و فولاد سنگان با مالکیت ۱۰۰درصدی فولادمبارکه با ظرفیت ۵میلیون تن کنسانتره و ۵میلیون تن گندله در حال فعالیت است. معادن چادرملو، با ذخیره تقریبی ۵۰میلیون تن و دستیابی به توده معدنی در معدن ۱۹D، با ذخیره ۱۰۰میلیون تنی از بازیگران اصلی صنعت سنگ آهن و فولاد در کشور است. سالانه ۱۶میلیون تن سنگ آهن در معادن چادرملو با متوسط عیار آهن ۳/ ۵۵‌درصد استخراج می‌شود. مشارکت در معدن جانجا و طرح مکران به علت ارزش‌افزوده بالای این دو پروژه از اهمیت زیادی برخوردار است. معادن صبانور مربوط به معدن باباعلی همدان از دو توده «باباعلی۱» و «باباعلی۲» تشکیل شده است که ذخیره قطعی توده‌یک حدود ۶میلیون تن برآورد شده و توده۲ در حال اکتشاف و تعیین ذخیره است. سایر معادن صبانور، شامل معدن شهرک استان کردستان با ذخیره ۵۰میلیون و معدن گلالی‌قروه با ذخیره ۲۰میلیون تن است. معادن گل گهر شامل منطقه معدنی گل‌گهر با داشتن معادن غنی از سنگ آهن به‌عنوان یکی از مطرح‌ترین قطب‌های فعال معدنی و صنعتی در خاورمیانه است که دارای قابلیت‌های بسیاری برای تبدیل‌شدن به یک‌منطقه بزرگ و رقابتی در ایران و حتی جهان است. سنگ آهن گل‌گهر در ۶آنومالی مجزا با ذخیره زمین‌شناسی حدود هزار و ۲۰۰ میلیون تن و ذخیره قابل استخراج ۴۵۰میلیون تن است. گل‌گهر از معدن شماره‌یک گل‌گهر، میدکو و ماهان به طور مشترک از معدن شماره۲، گهرزمین از معدن شماره۳، میدکو از معدن شماره۴، ماهان از معدن شماره۵ و گل‌گهر و میدکو به طور مشترک از معدن شماره۶ بهره‌برداری می‌کنند. ذخایر موجود گل‌گهر از این مجموعه معادن حدود ۱۵۲میلیون تن، گهرزمین ۲۲۸میلیون تن و ذخایر موجود میدکو از این مجموعه معادن ۱۳۲میلیون تن است. قابل ذکر است که گل‌گهر حدود ۳۰‌درصد از سهام گهرزمین را در اختیار دارد و عمده سنگ معدن (کلوخه) خود را از این محل تامین می‌کند.

موازنه عرضه و تقاضای زنجیره فولاد

سطح موجودی گندله و کنسانتره به دلیل پایین بودن نرخ‌های صادراتی در سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ بالا بود که به دنبال آن راهکاری جز کاهش تولید برای معدنی‌ها وجود نداشت؛ چرا که صادرات این محصولات دارای صرفه اقتصادی کافی نبود. در سال‌های آتی به دلیل بهبود تقاضای صنعتی در چین و افزایش تقاضای محصولات فولادی (با فرض ثبات در تراز صادراتی)، به‌رغم افزایش عرضه آهن اسفنجی (بهره‌برداری از طرح‌های توسعه‌ای)، کشور با کسری آهن اسفنجی مواجه خواهد شد.

چالش‌های اساسی صنعت کانی‌های فلزی

مهم‌ترین چالش‌هایی که شرکت‌های تولیدکننده سنگ آهن و فولاد با آن روبه‌رو هستند، مربوط به نرخ‌های جهانی و عدم‌ثبات نرخ ارز است. یکی از عوامل اثرگذار بر نرخ‌های جهانی، سیاست‌های انقباضی فدرال‌رزرو بوده و کاهش یا افزایش تقاضا در چین، عرضه همراه با تخفیف کامودیتی‌ها در روسیه به‌واسطه افزایش تنش با اروپا، افزایش و کاهش تولید نفت نیز بر قیمت محصولات زنجیره فولاد اثرگذار است. بهره مالکانه و حقوق دولتی معادن طی چند سال گذشته روند صعودی داشته است و حق بهره‌برداری از معادن در حال حاضر برابر درصد‌های مشخصی از مبلغ فروش تعیین می‌شود. بر این اساس بهره مالکانه حدود ۲۰‌درصد فروش سنگ آهن خام و دانه‌بندی، ۱۹‌درصد فروش کنسانتره و ۵/ ۱۵‌درصد فروش هر تن کنسانتره فروش‌رفته برای محصول گندله فروخته‌شده است. افزایش نرخ حامل‌های انرژی (برق و گاز) نیز بر روند سودآوری و حاشیه سود آن موثر است. کمبود نقدینگی و تجهیزات معدنی در صدر مشکلات معدنی‌ها بوده، چراکه ذخایر معدنی عیار بالا رو به کاهش است و برای استخراج معادن با عیار پایین نیاز به تجهیزات به‌روز است که با توجه به تحریم‌های اعمال‌شده امکان ورود این تجهیزات تا این لحظه فراهم نشده است.

فرآیند قیمت‌گذاری: پارامتر‌های متعددی همچون قیمت فولاد، نفت خام، آلومینیوم، طلا، شاخص تولید ناخالص داخلی، نرخ بهره، نرخ تورم، ارزش دلار، ارزش سهام و میزان تولید آهن و فولاد، بر قیمت جهانی سنگ آهن موثر هستند. همچنین با توجه به اهمیت این فلز در دنیا، بررسی میزان عرضه و تقاضا نیز بر قیمت جهانی سنگ آهن اثرگذار است. در ایران قیمت‌گذاری دستوری از اوایل دهه ۸۰ در زنجیره آهن و فولاد متداول شد و از آنجا که کل زنجیره، از سنگ آهن تا فولاد و حتی محصولات نهایی نیز دولتی بوده و به نوعی داخل بنگاهی محسوب می‌شد، این مدل محل اعتراض قرار نمی‌گرفت. اواسط دهه ۸۰ که صادرات به چین رونق گرفت و فعالیت معادن خصوصی و کوچک نیز توسعه یافت، اختلاف قیمت بازار داخلی و صادراتی به چشم آمد و به‌تدریج تلاش برای تاثیرگذاری و ترمیم فاصله قیمتی آغاز شد. در حال حاضر هریک از محصولات زنجیره فولاد در بورس‌کالا، با ضریبی از نرخ شمش فولاد خوزستان معامله می‌شوند. نسبت قیمت‌های بورس‌کالا به قیمت‌های جهانی با نزدیک‌شدن به انتهای زنجیره فولاد شرایط بهتری پیدا می‌کند؛ اما گندله در بورس‌کالا حدود ۳۰‌درصد کمتر از قیمت‌های جهانی در حال معامله است (نرخ تسعیر: ۳۵۰ هزار ریال) قیمت‌های محصولات زنجیره فولاد در بورس‌کالا، با ضریبی نسبت به شمش فولاد خوزستان مورد دادوستد قرار می‌گیرند و شمش فولاد خوزستان به نوعی مرجع نرخ‌های فروش محصولات زنجیره است. لازم به ذکر است که در حال حاضر شمش فولاد خوزستان نسبت به سایر شمش‌های شرکت‌های دیگر اندکی بالاتر معامله می‌شود.

بررسی شرکت‌های منتخب

با توجه به نرخ جهانی بیلت، نرخ دلار، ظرفیت‌های تولیدی، میزان بهره‌برداری از معادن، میزان صادرات و ترکیب هریک از محصولات در فروش شرکت‌ها، سود هر سهم و ضرایب قیمت به سود آن‌ها می‌تواند معیار و سنجش خوبی برای قیاس وضعیت عملکردی شرکت‌ها باشد.

فرزاد داهی/ کارشناس سرمایه‌گذاری صندوق ذخیره فرهنگیان

منبع: دنیای اقتصاد