محدودیت شرکای تجاری معدنی

به گزارش می‌متالز، در حال حاضر قیمت کالا‌های صادراتی معدنی ایران کمتر از ۲۰ درصد کالا‌های وارداتی معدنی است و این به‌نوعی نشان‌دهنده وابستگی صادرات معدنی ایران به صادرات کالا‌هایی با ارزش افزوده پایین است. براین اساس درحالی‌که صادرات معدنی بیش از ۳۰ هزار تن، ارزشی حدود ۶ میلیارد و ۳۸۶ میلیون دلار داشته، واردات ۲ هزار و ۳۷۹ هزار تنی در همین بازه زمانی، ارزش ۲ میلیارد و ۸۷۱ میلیون دلاری داشته است؛ موضوعی که بیانگر ارزانی قیمت کالا‌های صادراتی معدنی ایران در مقایسه با کالا‌های وارداتی معدنی به‌دلیل تفاوت در ارزش افزوده ایجاد شده در این بخش است. نکته دیگری که درباره آمار‌های تجارت معدن و صنایع معدنی طی ۶ ماه اول سال قابل توجه است، محدودیت شرکای تجاری و بازار‌های صادراتی و وارداتی ایران است. بررسی‌ها حاکی از این است که اولین شریک تجاری ایران با سهم ۳۹ درصدی در واردات و سهم ۳۰ درصدی در صادرات بخش معدن و صنایع معدنی، کشور چین است.

سهم معدن از صادرات غیرنفتی

بررسی آمار ۶ ماهه اول امسال تجارت خارجی نشان می‌دهد معدن و صنایع معدنی سهم ۲۷ درصدی از صادرات غیرنفتی داشته‌اند. در ۶ ماه اول امسال کشور، ارزش صادرات معدن و صنایع معدنی ۶۳۸۶ میلیون دلار به وزن ۳۰۵۰۲ هزار تن بوده است. مقایسه این آمار با مدت مشابه سال قبل نشان می‌دهد صادرات این بخش از لحاظ ارزشی نسبت به صادرات ۵ میلیارد و ۷۱۵ میلیون دلاری، ۶ ماه اول سال ۱۴۰۱، ۱۲ درصد از لحاظ ارزشی و ۴۳ درصد از لحاظ وزنی رشد داشته است. اما نکته قابل توجه در بررسی آمار بخش معدن و صنایع معدنی و مقایسه ۶ ماهه اول ۱۴۰۲ با ۱۴۰۱، کاهش ۲۲ درصدی ارزش واحد صادرات این کالاهاست که بخشی از دلایل آن می‌تواند ناشی از ارزش افزوده پایین صادرات این بخش و موکد این نکته است که در زمینه کالا‌های معدنی در بازار‌های تجارت جهانی همچنان قیمت‌گذار و تعیین‌کننده نیستیم.

صادرات بخش معدن در سه بخش

صادرات بخش معدن و صنایع معدنی در سه‌بخش صنایع معدنی فلزی، صنایع معدنی غیرفلزی و معدن قابل بررسی است. در بخش صنایع فلزی که شامل شمش فولاد، محصولات طویل فولادی، کاتد مس، شمش آلومینیوم، آهن اسفناجی، شمش روی، محصولات تخت فولادی، فروآلیاژها، فولادی لوله و پروفیل، شمش سرب، سایر صنایع معدنی فلزی می‌شود، جمع صادرات، ۴ میلیارد و ۷۲۸ میلیون دلار به وزن ۶۹۵۶ هزار تن بوده که سهم ارزشی ۱۹.۶ درصدی از کل صادرات داشته است. صادرات این بخش نسبت به مدت مشابه سال گذشته، از لحاظ ارزشی ۷۰ میلیون دلار و از لحاظ وزنی ۱۴۰۹ هزار تن افزایش داشته و براین اساس صادرات این بخش از لحاظ ارزش یک‌درصد و از لحاظ وزن ۲۵ درصد همراه با رشد بوده است.

صادرات صنایع معدنی غیرفلزی که شامل کاشی و سرامیک، سنگ ساختمانی، کلینکر، سیمان، شیشه ساختمانی، چینی بهداشتی و سایر صنایع معدنی غیرفلزی است، ۵۷۷ میلیون دلار به وزن ۱۰۴۲۷ هزار تن بوده که با سهم ارزشی ۲.۴ درصدی از کل صادرات غیرنفتی، نسبت به مدت مشابه سال گذشته و صادرات ۵۱۰ میلیون دلاری ۶ ماهه اول سال ۱۴۰۱، از لحاظ ارزش ۶۷ میلیون دلار و به لحاظ وزنی ۹۲۹ هزار تن افزایش داشته است که بر این اساس درصد تغییرات صادرات این بخش به‌لحاظ ارزشی ۱۳ درصد و از لحاظ وزنی ۱۰ درصد رشد نشان می‌دهد. ارزش صادرات بخش معدن که شامل سنگ و کنسانتره آهن، سنگ و کنسانتره مس و سایر معدن می‌شود، در ۶ ماه اول امسال، ۱۰۷۷ میلیون دلار به وزن ۱۳۱۲۰ هزار تن بوده که با داشتن سهم ارزشی ۴.۵ درصدی از کل صادرات، نسبت به صادرات ۵۷۱۴ میلیون دلاری، ۶ ماه سال ۱۴۰۱، از لحاظ ارزشی، ۶۶۷ میلیون دلار و از لحاظ وزنی ۹۱۲۴ هزار تن افزایش نشان می‌دهد که براین اساس از لحاظ ارزشی ۱۲ درصد و از لحاظ وزنی ۴۳ درصد رشد را نشان می‌دهد.

مقاصد صادراتی بخش معدن

بررسی مقاصد صادراتی بخش معدن نشان می‌دهد عمده‌ترین بازار کالا‌های صادراتی معدنی کشور، شامل چین، با سهم ۳۰ درصدی، عراق با سهم ۱۹ درصدی، ترکیه با سهم ۱۱ درصدی، امارات متحده عربی با سهم ۷ درصدی، عمان با سهم ۶ درصدی، اندونزی با سهم ۵ درصدی، پاکستان با سهم ۳ درصدی و سایر کشور‌ها با سهم ۱۹ درصدی است. از طرف دیگر بررسی بازار چین به‌عنوان اولین شریک تجاری معدنی نشان می‌دهد سنگ و کنسانتره آهن، سهم ۱۱ درصدی، شمش فولاد سهم ۸ درصدی از صادرات ۶ میلیارد و ۹۲۱ میلیون دلاری به این کشور در ۶ ماه اول امسال داشته‌اند.

صادرات به عراق به تفکیک گروه‌های کالایی نشان می‌دهد صادرات معدنی به این کشور شامل صنایع معدنی فلزی با سهم ۲۰ درصدی و صنایع معدنی غیرفلزی با سهم ۶ درصدی است که مجموعا سهم ۲۶ درصدی از کل صادرات ۴ میلیارد و ۵۴۱ میلیون دلاری به این کشور در ۶ ماه امسال داشته‌اند. صنایع معدنی فلزی همچنین سهم ۱۳ درصدی از صادرات حدود ۳ میلیارد دلاری به امارات داشته‌اند. بررسی بازار ترکیه نیز نشان می‌دهد صادرات معدنی به این کشور شامل، شمش آلومینیوم با سهم ۱۱ درصدی، سایر صنایع معدنی فلزی با سهم ۶ درصدی و شمش روی با سهم ۵ درصدی است که نشان می‌دهد مجموعا سهم صادرات معدنی، ۲۲ درصد از کل صادرات ۲۴۹۸ میلیون دلاری به این کشور در نیم‌سال اول سال است. بررسی صادرات به هند هم بیانگر این است که کل صادرات معدنی تنها شامل صنایع معدنی فلزی با سهم ۱۳ درصدی از صادرات ۱۰۶۶ میلیون دلاری به این کشور در ۶ ماه اول ۱۴۰۲ است. صادرات به پاکستان به تفکیک گروه‌های کالایی طی ۶ ماه سال ۱۴۰۲، نشان می‌دهد صادرات معدنی به این کشور محدود به صنایع معدنی فلزی با سهم ۱۵ درصدی از صادرات ۹۳۹ میلیون دلاری به این کشور است.

صادرات به افغانستان هم حاکی از این است که در ۶ ماه اول ۱۴۰۲، صادرات معدنی به این کشور شامل صنایع معدنی فلزی با سهم ۱۱ درصدی و صنایع معدنی غیرفلزی با سهم ۴ درصدی از صادرات ۸۱۶ میلیون دلاری به این کشور است.

صادرات به عمان نیز نشان می‌دهد شمش فولاد سهم ۴۵ درصدی، محصولات طویل فولادی سهم ۲ درصدی، سنگ و کنسانتره آهن سهم ۴ درصدی و سایر صنایع معدنی فلزی سهم ۳ درصدی و مجموعا بخش معدن سهم ۵۴ درصدی را از صادرات ۶۳۵ میلیون دلاری به این کشور در ۶ ماه اول ۱۴۰۲ داشته‌اند. صادرات به فدراسیون روسیه به تفکیک گروه‌های کالایی هم حاکی از این است که تنها صادرات معدنی به این کشور شامل صنایع معدنی غیرفلزی با سهم ۵ درصدی از صادرات ۴۴۰ میلیون دلاری به این کشور در ۶ ماه اول سال است.

بررسی صادرات به اندونزی نیز نشان می‌دهد عمده‌ترین صادرات ایران به این کشور شمش فولاد با سهم ۹۵ درصدی از کل صادرات ۳۷۳ میلیون دلاری به این کشور در ۶ ماه اول سال است.

سهم بخش معدن از واردات

بررسی سهم ارزشی بخش‌های عمده کالایی از واردات طی ۶ ماه سال ۱۴۰۲ نشان می‌دهد معدن و صنایع معدنی سهم ۹ درصدی از واردات کشور داشته است. واردات به تفکیک بخش‌های عمده و گروه‌های کالایی طی ۶ ماه سال ۱۴۰۲ و مقایسه با مدت مشابه سال قبل نشان می‌دهد در مجموع در این بازه زمانی ۲ میلیارد و ۸۷۱ میلیون دلار، واردات معدن و صنایع معدنی به وزن ۲۳۷۹ هزار تن صورت گرفته که در مجموع سهم ۹.۴ درصدی از سهم ارزشی کل واردات کشور داشته است.

مقایسه این آمار نسبت به مدت مشابه سال قبل نشان می‌دهد واردات این بخش از لحاظ ارزش ۷۳۱ میلیون دلار و از لحاظ وزنی ۵۲۴ هزار تن افزایش داشته که بیانگر افزایش ۳۴ درصدی ارزش واردات و افزایش ۲۸ درصدی وزن واردات معدن و صنایع معدنی است.

از این میزان، واردات صنایع معدنی فلزی با سهم ۵.۷ درصدی از سهم ارزشی کل واردات طی این مدت یک‌میلیارد و ۷۲۵ میلیون دلار به وزن ۱۰۶۳ هزار تن بوده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته از لحاظ ارزشی ۳۱۸ میلیون دلار و از لحاظ وزنی ۳۳۵ هزار تن افزایش داشته که نهایتا منجر به افزایش ۲۳ درصدی ارزش واردات و ۴۶ درصدی واردات این بخش به لحاظ وزنی شده است. صنایع معدنی غیرفلزی نیز با داشتن سهم ۰.۶ درصدی، در ۶ ماه اول سال، ۱۸۸ میلیون دلار به وزن ۱۲۹ هزار تن بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل به لحاظ ارزشی ۲۷ میلیون دلار و به لحاظ وزنی ۴۲ هزار تن افزایش داشته است. درصد تغییرات این بخش نشان می‌دهد ارزش واردات صنایع معدنی غیر فلزی در ۶ ماه ۱۴۰۲ نسبت به ۶ ماه ۱۴۰۱، ۱۷ درصد از لحاظ ارزشی و ۴۹ درصد به لحاظ وزنی رشد داشته است.

واردات بخش معدن شامل سایر معدن و کنسانتره مس در ۶ ماه اول سال جاری، ۴۸۱ میلیون دلار به وزن ۱۱۸۷ هزار تن با سهم ارزشی ۱.۶ درصدی از مجموع واردات طی این بازه زمانی است. مقایسه واردات این بخش با مدت مشابه سال گذشته بیانگر این است که ارزش واردات این بخش ۸۹ میلیون دلار کاهش و وزن آن ۱۴۶ هزار تن افزایش داشته است و براین اساس درصد میزان تغییرات این بخش نیز نشان می‌دهد ارزش واردات ۱۶ درصد کاهش و وزن واردات ۱۴ درصد افزایش داشته است.

مبادی وارداتی بخش معدن

بررسی مبادی وارداتی بخش معدن طی ۶ ماه ۱۴۰۲ نشان می‌دهد اصلی‌ترین مبدأ وارداتی کشور در بخش معدن، کشور چین با سهم ۳۹ درصدی، امارات متحده عربی با سهم ۲۴ درصدی، ترکیه با سهم ۱۴ درصدی، عراق با سهم ۶ درصدی و عمان با سهه ۳ درصدی بود است. سایر کشور‌ها نیز در مجموع سهم ۱۴ درصدی از واردات این بخش داشته‌اند.

بررسی واردات از کشور‌ها به تفکیک گروه کالایی طی ۶ ماه سال ۱۴۰۲ حاکی از این است که بخش معدن سهم چشمگیری از واردات بیش از ۹ میلیارد دلاری از این کشور نداشته است.

واردات بخش معدن از مجموع واردات ۸ میلیارد و ۷۷۹ میلیون دلاری کشور از چین، شامل صنایع معدنی فلزی با سهم ۹ درصدی از واردات از این کشور است. همچنین از واردات ۳ میلیارد و ۲۵۳ میلیون دلاری از ترکیه، واردات بخش معدن، محدود به سهم ۶ درصدی صنایع معدنی فلزی است. بخش معدن همچنین از واردات ۱۰۷۳ میلیون دلاری از آلمان نیز تقریبا سهم چشم‌گیری نداشته است.

بررسی واردات از هند به تفکیک گروه‌های کالایی نشان می‌دهد، واردات معدنی از این کشور محدود به سهم ۳ درصدی واردات صنایع معدنی فلزی از مجموع واردات ۹۸۷ میلیون دلاری از این کشور است. واردات بخش معدن از مجموع واردات ۹۲۵ میلیون دلاری از فدراسیون روسیه نیز محدود به سهم ۳ درصدی صنایع معدنی فلزی است.

واردات از سوئیس به تفکیک گروه کالایی طی ۶ ماه سال ۱۴۰۲ نیز نشان می‌دهد، بخش معدن سهم چشم‌گیری از واردات ۵۵۶ میلیون دلاری از این کشور نداشته است. بخش معدن همچنین از واردات ۴۹۹ میلیون دلاری از انگلستان در ۶ ماه اول سال نیز سهمی نداشته است.

واردات از عمان به تفکیک گروه کالایی طی ۶ ماه سال ۱۴۰۲ نیز نشان می‌دهد، واردات بخش معدن از کل واردات ۴۹۸ میلیون دلاری از این کشور شامل سهم ۱۳ درصدی بخش معدن و سهم ۴ درصدی صنایع معدنی فلزی است. بخش معدن همچنین از واردات ۴۳۹ میلیون دلای از هلند طی ۶ ماه اول امسال سهمی نداشته است.

بررسی صادرات، وارات و تراز تجاری به تفکیک بخش‌های عمده طی ۶ ماه سال ۱۴۰۲ نشان می‌دهد، صادرات معدن و صنایع معدنی در این بازه زمانی ۶ میلیارد و ۳۸۶ میلیون دلار به وزن ۳۰۵۰۲ هزار تن و واردات، ۲۸۷۱ میلیون دلار به وزن ۲۳۷۹ هزار تن بوده است. تراز تجاری در این بخش از لحاظ ارزش ۳۵۱۶ میلیون دلار و وزن ۲۸۱۲۳ هزار تن مثبت بوده است.

سهم ارزش افزوده بخش معدن

براساس گزارش جهانی ایران بیش از ۲۷.۳ تریلیون دلار منابع معدنی اعم از نفت، گاز، زغال‌سنگ، آهن، کروم، مس و... دارد و جایگاه پنجم دنیا را بعد از کشور‌هایی همچون روسیه، ایالات متحده آمریکا، عربستان و کانادا دارد. این در حالی است که سهم ارزش‌افزوده بخش معدن از تولید ناخالص داخلی، طبق آمار‌های بانک مرکزی، بسیار پایین و حداکثر در سطح ۱.۱‌درصد طی سال‌های ١٣٩٩ و ١٤٠٠ قرار داشته است. ارزش‌افزوده استخراج معدن در سال١٤٠٠، ۱۵.۴ هزار میلیارد تومان و سهم ارزش افزوده معدن از تولید ناخالص داخلی ۱.۱ درصد است. استخراج معادن سنگ‌ آهن با سهم ۵۷.۷ درصدی بیشترین ارزش‌افزوده را در بین معادن کشور به خود اختصاص داده است. پس از آن معادن سنگ مس با سهم ۲۵.۷ درصدی و سرب و روی با سهم ۵.۸ درصدی قرار دارند.

در مجموع ۸۹.۲ درصد ارزش‌افزوده بخش معدن مربوط به سه معدن اصلی سنگ‌ آهن، مس و سرب و روی است. معادن سنگ‌آهن گل‌گهر، چادرملو و سنگان که به ترتیب در استان‌های کرمان، یزد و خراسان قرار دارند، مهم‌ترین معادن سنگ‌آهن کشور هستند. معادن استان کرمان در رتبه اول ارزش‌افزوده معادن کشور به ارزش ۱۰۹.۶ هزار میلیارد تومان قرار دارد. درخصوص معادن مس نیز که دومین ارزش‌افزوده بخش معدن کشور را تشکیل داده‌اند، معدن سرچشمه بزرگ‌ترین معدن مس ایران، خاورمیانه و شمال آفریقا در استان کرمان و در مجتمع مس سرچشمه واقع شده است که بالغ بر ١٠میلیارد تن ذخایر معدنی دارد.

بررسی معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران دلیل ارزش‌افزوده پایین بخش معدن در تولید ناخالص داخلی را عوامل مختلفی مانند وضعیت نامناسب اقتصادی، نقش ضعیف بخش خصوصی، عدم‌حضور سرمایه‌گذاران خارجی و بی توجهی به نقش معادن کوچک می‌دانند. این در حالی است که با توجه به اینکه یکی از پایه‌های مهم اقتصاد کشور منابع معدنی و ذخایر آن است، این بخش از طریق ارزش‌افزوده‌ای که دارد، می‌تواند به رشد تولید ناخالص داخلی کشور کمک کند.

منبع: دنیای اقتصاد