«قلعه‌زری»، چشم روشنی در تاریکی معدن

به گزارش می متالز، از زمان‌های بسیار دور در جایی که کلمه «زر» به گوش می‌رسید چشم‌ها به دنبال طلا می‌گشت و معدن «قلعه زری» گرچه اکنون زایشگاهی از ثروت‌های طبیعی مس است اما در گذشته آثار طلا هم در آن یافت می‌شده که به این نام معروف شده است.
شروع فعالیت معدن قلعه زری در شهرستان خوسف خراسان جنوبی به بیش از ۴۰ سال قبل بر می‌گردد و اکنون با حفر ۱۳ چاه توسعه یافته است گرچه چاه‌های یک، ۲ و ۷ تعطیل است اما استخراج در ۸ چاه دیگر هنوز ادامه دارد.
برای رفتن به چاه پنجم باید در عمق ۲۰۵ متری زمین سفر کرد؛ راهی که در مدت ۴۰ سال با تلاش مردان سختکوش قلعه زری هموار شده است.
همه مسافران معدن با اشاره راهنما سوار واگن می‌شوند. وقتی راهنما از ایمن نشستن آنها مطمئن می‌شود ۳ مرتبه زنگی را به صدا در می‌آورد و اپراتور در اتاق فرمان، واگن را به سمت پایین هدایت می‌کند. عمق ۲۰۵ متری زمین مقصد توقف است که در اینجا با یک بار زنگ، واگن از حرکت می‌ایستد و مسافران پیاده می‌شوند.
همه به توصیه راهنما فقط از وسط ریل حرکت می‌کنند و همچنان که در کورسوی تاریکی معدن، چشم‌ها روی دیواره‌های سنگی به دنبال رگه‌های طلا یا مس می‌گردند، گوش‌ها توضیحاتی را می‌شنوند که از آن گفته‌ها می‌توان سازه‌های معدن را بهتر شناخت.
از عمق ۲۰۵ متری و از طریق چاه پنجم می‌توان به عمق ۳۴۰ متری زمین رفت؛ جایی که پیش از ما کارگران معدن در آن انفجارهایی انجام داده‌اند و استخراج‌هایی هم داشته‌اند و نشانه‌های آن هنوز به جا مانده؛ انگار کارهای نیمه تمامی دارند که باید انجام دهند.
ادواتی هم به چشم می‌خورد؛ لودر کوچکی که راهنما آن را برای‌مان «خاک بر سر» معرفی می‌کند و می‌گوید: این لودر کوچک هرچه را که از جلوی راهش بار می‌زند در کابینی که پشت سرش وصل است می‌ریزد به همین دلیل «خاک بر سر » نام گرفته است.
واگن‌هایی، همردیف یکدیگر مسئول حمل سنگ‌های استخراج شده هستند که به دستور ۲ اپراتور، حرکت و سنگ‌ها را در مخازن مشخص شده تخلیه می‌کنند.
اینجا اگر چراغ کلاه ایمنی خاموش شود فقط تاریکی مطلق دیده خواهد شد؛ سیاهی یک رنگ. به طوری که در این تاریکی کسی حتی قادر به تشخیص خودش هم نیست. برای همین کارگران معدن همیشه باید دونفره در تونل‌ها حرکت کنند تا اگر اشکالی در سیستم روشنایی یک نفر ایجاد شد نفر بعدی به کمک او بشتابد.
ذرات معلق در نوری که روشن است نشان می‌دهد چه هوایی در اینجا تنفس می‌شود. به همین دلیل معدنکاران همیشه باید ماسک به صورت داشته باشند تا از گرد و غبارها در امان بمانند.
در مسیر تونل می‌توان رگه‌های مس و طلا را دید. با توضیحات راهنما متوجه شدیم که کانسار قلعه زری را می‌توان جانشین بسیاری از تیپ‌های مس در جهان مانند تیپ‌های نوع A مس از امریکای جنوبی و شمالی، کانادا و حتی اروپا معرفی کرد.
کارگران این معدن در ۲ شیفت کار می‌کنند و در مدت یک ماه بین ۱۲ تا ۱۵ متر در داخل زمین پیش رفته و ماده استخراجی معدن را از دل کوه بیرون می‌کشند.
آن روی گنج‌نامه معدن، رنج‌هایی است که کارگران در سال‌های خدمت خود در این تونل‌های تاریک متحمل شده‌اند؛ خطرهایی که همواره جان این مردان سختکوش را تهدید کرده اما همچنان برای روزی حلال دست از تلاش بر نداشته‌اند تا چراغ معدن برای آیندگان هم روشن بماند.
ایستگاه آخر، تونل متروکی است که در انتهای مسیر قرار گرفته است. اینجا کار استخراج به آخر رسیده گرچه هنوز برخی رگه‌ها به چشم می‌خورند اما شاید در آینده بتوان از این مقدار کم به عنوان موزه معدن استفاده کرد.
پس از استخراج مس از این معدن ابتدا کانی‌های مس در محلی انبار شده سپس فرآوری اولیه در کارخانه کنار معدن انجام می‌شود.
عیار خوراک استخراج شده از یک به ۱۵ درصد می‌رسد و در پایان کار، مس‌های با عیار بالا به وسیله کامیون به کارخانه‌های مختلف حمل می‌شوند.
کار بازدید از معدن پس از حدود یک ساعت به پایان می‌رسد و هر کسی اجازه دارد یک تکه سنگ از معدن را به یادگار ببرد تا با دیدن آن همیشه خاطره معدن قلعه زری و سختکوشی معدنکاران را در ذهن نگه دارد.
معدن مس قلعه زری، در ۱۸۰ کیلومتری جنوب بیرجند و حاشیه شمالی کویر لوت قرار دارد. برای رفتن به معدن مس قلعه زری از مرکز خراسان جنوبی ابتدا به شهرستان خوسف در ۳۵ کیلومتری جنوب بیرجند رفته و از آنجا به سمت شرق منحرف می‌شویم سپس در دوراهی ماژان به سمت جنوب (پس از گذشتن از روستاهای همند، سرچاه عماری، کریم‌آباد، علی‌آباد زارعین، صمدآباد و بصیران) به معدن مس قلعه زری می‌رسیم. تمام جاده از بیرجند تا معدن، آسفالت است.