برداشت غیراصولی رسوبات تالاب‌انزلی به محیط زیست آسیب می‌زند/ احیا نشدن و خشک شدن تالاب انزلی ریزگرد تولید می‌کند

به گزارش می‌متالز، فرشید رمضانی تالاب‌ها را از جمله سازنده‌ترین اکوسیستم‌های جهان دانست و افزود: چنانکه می‌توان آنها را با جنگل‌های بارانی و صخره‌های مرجانی مقایسه کرد.

وی افزود: تالاب‌ها اکوسیستم‌های منحصربه‌فرد، غنی و حاصل‌خیز و از مولدترین محیط‌های جهان و دارای ارزش‌های غیرقابل انکاری از نظر اکولوژیکی، اقتصادی، تفرجگاهی و زیبایی‌شناسی برای جوامع انسانی، جانوری و گیاهی است که امروزه با تهدید‌های گسترده‌ای مواجه هستند.

مدیرکل زمین‌شناسی و اکتشافات‌ معدنی گیلان اضافه کرد: بررسی‌های مختلف توسط دستگاه‌ها، مؤسسات و نهاد‌های آموزشی، پژوهشی و اجرایی در ارتباط با اهمیت، عملکرد و وضعیت کنونی تالاب‌ها انجام شده که هر یک از آنها به‌گونه‌ای وضعیت تالاب‌های ایران را مورد بررسی قرار داده‌اند.

وی عنوان کرد: بررسی‌های اسنادی و شواهد میدانی حاکی از ناپایداری اکوسیستم تالاب‌ها در ایران است که این مساله بسیار مهم بوده و کشف چرایی آن می‌تواند کمک بزرگی به نهاد‌های تصمیم‌گیر در این حوزه باشد.

رمضانی با بیان این‌که تالاب‌انزلی به لحاظ ملی، بین‌المللی، جغرافیایی و نیز اقتصادی به دلیل پشتوانه مهمی که در افزایش تولیدات گیاهی و پرندگان آبزی و تکثیر ماهیان اقتصادی-شیلاتی دارد از اهمیت بسیاری برخوردار است، تصریح کرد: این تالاب از نظر گردشگری، کنترل سیلاب‌های منطقه، فراهم کردن امکانات ارتباطی آبی و حمل و نقلی، علمی، آموزشی و فرهنگی برای متخصصان و پژوهشگران نیز مهم است.

به گفته وی، در سواحلی که نزولات زیاد باشد؛ واردات آب شیرین رودخانه در پشت کرانه ساحلی علاوه بر آنکه حجم تبخیر را جبران می‌کند، دریاچه را به محل باقی‌مانده آب شیرین یا تالاب بدل می‌کند که نمونه بارز آن تالاب‌های بندرانزلی، امیرکلایه لاهیجان و کیاکلایه لنگرود است.

رمضانی خاطرنشان کرد: با ورود آب رودخانه‌ها به داخل تالاب‌انزلی، رسوبات دانه درشت‌تر در حاشیه کناری ته‌نشین می‌شوند و رسوبات دانه‌ریزتر مانند ماسه و گل ولای به مرکز آن انتقال می‌یابند.

وی با بیان این‌که امروز رشد بی‌رویه گیاهان مردابی به همراه رسوبات بر سرعت نابودی تالاب افزوده، افزود: به علت تجزیه و تخمیر همین بقایا، رسوبات حالت تعفن پیدا کرده و به صورت لجن سیاه رنگ مملو از گاز متان درآمده است.

مطالعات زمین‌شناسی انجام شده در تالاب‌های استان گیلان

رمضانی با بیان اینکه حفظ و مراقبت از محیط زیست تالاب‌های ارزنده کشورمان جز با مطالعات بنیادین علوم زمین امکان‌پذیر نیست، اظهار کرد: سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌ معدنی کشور بخش مدیریت زمین‌شناسی دریایی با همراهی اداره‌کل زمین‌شناسی و اکتشافات‌ معدنی استان گیلان از مدت‌ها قبل بر روی تالاب‌های استان که این روز‌ها حال چندان خوشی ندارند، مطالعه و بررسی می‌کند.

وی اضافه کرد: در این راستا تاکنون مطالعات ژئوشیمی رسوبی و رسوب شناسی نهشته‌های سطحی و عمقی تالاب‌های بندرانزلی، بوجاق، امیرکلایه، سدمنجیل و تالاب عینک انجام شده و مطالعاتی نیز در خصوص مرداب گمشده در بندرانزلی، سیاه‌کشیم صومعه‌سرا و سقالکسار رشت با عنوان "طرح مطالعات رسوب‌شناسی مانداب‌های استان گیلان" انجام شد.

مدیرکل زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی گیلان گفت: این سازمان با مطالعه موضوعاتی مانند دیرینه جغرافیا، دیرینه اقلیم، دیرینه اکولوژی، ژئومورفولوژی بستر، چینه‌نگاری سکانسی لرزه‌ای و بازسازی شرایط تالاب‌ها به پیش‌بینی وضعیت اکوسیستم تالاب‌ها بر اساس تغییرات اقلیمی و تعیین مکان‌های صحیح جهت برداشت رسوبات تالاب و اسکله‌های ساحلی کمک می‌کند.

رمضانی هدف زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی را از انجام این مطالعات را تولید نقشه زمین‌شناسی پایه اعلام کرد و افزود: با توجه به اهمیت مطالعات تالاب‌ها تهیه نقشه‌های ۵۰ هزار رسوب‎شناسی که در آن ژئوشیمی رسوبی و آلاینده‌های زیست محیطی نشان داده خواهند شد در دستور کار این اداره‌کل قرار گرفته است.

وی اظهار کرد: براساس ژئوشیمی رسوبی، قطعا تالاب‌ها از جمله تالاب بندرانزلی سرشار از منابع ارزشمند اقتصادی نظیر عناصر استراتژیک تیتان، کادمیم و ... هستند که برای تعیین حجم و استخراج آن به روش‌های فناوری نوین که به محیط زیست آسیب وارد نکند نیاز است.

مدیرکل زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی گیلان تاکید کرد: اگر برداشت این رسوبات به صورت درست، اصولی و دقیق اجرا نشود ممکن است به محیط زیست و تالاب انزلی آسیب وارد کند که این موضوع باید در کارگروه تعامل بین دستگاهی مرتبط با تالاب مطرح و مورد بررسی قرار گیرد.

وی اضافه کرد: با توجه به مطالعات انجام شده عمده تهدید، تخریب و انهدام تالاب‌ها عوامل انسانی از جمله دستکاری‌های انسانی در حوزه آبریز و توسعه سازه‌های عمرانی اعم از روبنایی و زیرساخت در تالاب‌ها هستند.

رمضانی تاکید کرد: اگر تالاب انزلی احیا نشود و در صورت خشک شدن آن با مخاطرات احتمالی زمین‌شناختی از جمله ریزگرد‌ها مواجه خواهیم بود.

عمده‌ترین تیپ رسوبی ته‌نشین در تالاب انزلی گل و ماسه است

مدیرکل زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی گیلان با ارائه گزارشی از رسوب‌شناسی نهشته در تالاب انزلی گفت: حفظ و احیای تالاب‌انزلی با توجه به ویژگی‌های منحصر به فرد زمین‌شناسی اکولوژیکی، لیمینولوژی زیست محیطی و گردشگری بسیار ضروری است.

وی با اشاره به این‌که مساحت تالاب بندرانزلی در ابتدای تشکیل حدود ۲۰۰ کیلومتر مربع بوده، تصریح کرد: این تالاب در آغاز قرن پانزدهم، بر اثر ایجاد دو زبانه خشکی باریک و شنی بر روی خلیج انزلی تشکیل شد بنابراین از نظر زمین‌شناسی بسیار جوان است و عمده‌ترین دلیل بوجود آمدن آن تشکیل زبانه‌های ماسه‌ای (Split) بین انزلی و کپورچال همراه با پسروی دریا است که در طول زمان این تالاب را به چهار بخش مجزا شرقی، مرکزی، غربی و سیاکیشم تقسیم کرده است.

رمضانی اضافه کرد: حوضه آبریز تالاب انزلی از نظر محدوده جغرافیایی از غرب به رودخانه شفارود و از شرق به رودخانه سفید رود محدود می‌شود و هشت رودخانه مهم ماسوله، پسیخان، پیش رودبار، مرغک، خاکایی، پلنگ رود، گاز رودبار و پیر بازار آب این تالاب را تامین می‌کنند

وی ادامه داد: طبق طبقه‌بندی فولک ۱۹۷۴ (روشی برای تقسیم‌بندی ماسه سنگ‌ها) نهشته‌های سطحی تالاب‌انزلی به ۱۰ رده تقسیم‌بندی می‌شوند شلمل گل با کمی گراول، گل ماسه‌ای با کمی گراول، گل گراولی، گل ماسه‌ای، سیلت، ماسه گلی با کمی گراول، ماسه، ماسه گراولی، ماسه با کمی گراول، گراول با کمی ماسه. نتایج دانه بندی نشان می‌دهد که دو نوع تیپ رسوبی گل با کمی گراول و گل ماسه‌ای با کمی گراول بیشترین پراکنش را در رسوبات سطحی تالاب دارند.

مدیرکل زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی گیلان تاکید کرد: به‌طور کلی عمده‌ترین تیپ رسوبی پراکنش شده در تالاب انزلی طبق تقسیم‌بندی فولک در قطب تیپ رسوبی گلی است یعنی ذرات ته نشست شده بیشتر در اندازه سیلت و رس می‌باشد و در مرحله بعد نهشته‌های ماسه‌ای است.

رمضانی تصریح کرد: رسوبات تالاب‌‎انزلی به طور عمده در اندازه ریزدانه هستند این رسوبات در کانال‌های رودخانه‌ای که به تالاب وارد می‌شوند ذرات درشت دانه در حد گراول هستند و جنس ذرات نهشته شده در اندازه گراول که در نهشته‌های قسمت‌های کانال‌های رودخانه‌ای مشاهده می‌شود اکثرا از ذرات تخریبی و آواری تشکیل شده و ذرات گراولی موجود در نهشته‌های تالاب از جنس صدف بوده و دارای منشاء بیوژنیک (محصول فعالیت موجودات زنده) می‌باشد.

وی با بیان اینکه عمده‌ترین تیپ رسوبی ته نشست شده در تالاب انزلی گل و ماسه است، گفت: جورشدگی نهشته‌های تالاب انزلی بیشتر در رده متوسط تا بسیار بد قرار می‌گیرد که می‌تواند به علت نحوه حمل‌ونقل ذرات رسوبی باشد که هم به صورت جهیدن و کشیده شدن (ذرات ماسه‌ای) و معلق (ذرات سیلت و رس) باشد. وجود ذرات گراولی با ترکیب پوسته صدف موجودات زنده در تالاب انزلی نیز موجب تنوع در اندازه ذرات شده که موجب جورشدگی متوسط تا بسیار بد این نهشته‌ها شده است.

منبع: سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌ معدنی کشور