کشف معادن گمشدۀ هخامنشی در غرب ایران

به گزارش می‌متالز، «محمدابراهیم زارعی» که جمعه بیست‌ودوم فروردین‌ماه ۱۴۰۴ برای نظارت بر کاوش‌های باستان‌شناسی به شهرستان آبدانان در استان ایلام سفر کرده بود، کشف معادن هخامنشی در آبدانان را پس از دو هزار سال «شگفت‌انگیز» توصیف کرد و افزود: این معادن منبع اصلی سنگ‌های کاخ داریوش در شهر باستانی شوش در استان خوزستان بوده‌اند.

رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری درباره جزئیات بیشتر کشف این معادن توضیح داد: این کشفِ بی‌سابقه، که می‌تواند یکی از مهم‌ترین اکتشافات باستان‌شناسی سال‌های اخیر در خاورمیانه محسوب شود، به پیشنهاد «محمد حیدری» معلم آبدانانی، کاشف این معدن و هدایت «لقمان احمدزاده‌شوهانی» باستان‌شناس انجام شده است.

تیم پژوهشی زیر نظر پژوهشکده باستان‌شناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با استفاده از تلفیق بررسی‌های میدانی، داده‌های ماهواره‌ای و مطالعات زمین‌شناسی موفق شدند بقایای معدن‌کاری عظیم هخامنشی، ابزار‌های برش سنگ، شواهد استخراج، حتی مقادیر چشمگیری از سنگ آهن را نیز در کنار سنگ‌های آهکی شناسایی کنند. سنگ‌آهنی که احتمالا برای ساخت بست‌های فلزی در معماری سنگی هخامنشی کاربرد داشته است.

این باستان‌شناس در ادامه گفت: داریوش بزرگ شاهنشاه هخامنشی در کتیبه یادبود بنیاد کاخ آپادانا در شوش، یکی از باشکوه‌ترین بنا‌های سلطنتی ایران باستان، به محل تأمین سنگ استفاده شده در این کاخ با نام «ابیرادوش» اشاره می‌کند، اما محل دقیق این معدن تاکنون ناشناخته مانده بود. کشف این معادن در آبدانان، در دامنه‌های کبیرکوه می‌تواند معمای تاریخی دو هزار ساله‌ای را حل کند.

رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری اظهار کرد: باستان‌شناسان بر این باورند که این کشف نه تنها پنجره‌ای نو به فرآیند‌های ساخت و تأمین مصالح در امپراطوری هخامنشی می‌گشاید، بلکه می‌تواند الهام‌بخش بازنگری در شبکه‌های حمل‌ونقل، مدیریت منابع و فناوری‌های سنگتراشی دوران باستان در ایران و سراسر جهان باشد.

زارعی افزود: مسیر احتمالی حمل‌ونقل این سنگ‌ها از آبدانان به شوش، ترکیبی از جاده‌های کوهستانی و مسیر‌های آبی از طریق رودخانه کرخه بوده است. فاصله این معادن تا شوش حدود ۱۵۰ کیلومتر برآورد می‌شود.

این باستان‌شناس بیان کرد: امیدواریم این کشف و پژوهش‌های پیوست آن، نه تنها گامی بزرگ در درک معماری و فناوری ساخت در عصر هخامنشی باشد، بلکه بتواند مبنایی برای ثبت جهانی این معادن در فهرست میراث جهانی یونسکو و توسعه پایدار گردشگری علمی و فرهنکی در منطقه زاگرس میانی باشد.

رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری گفت: این کشف، در صورت تأیید نهایی ارتباط با «ابیرادوش» می‌تواند معادل کشف معدن مرمر آتن برای پارتنون در تاریخ معماری جهان باشد.

جزئیات بیشتر درباره معادن تازه کشف‌شدۀ در غرب ایران که بنابر اعلام پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، در ارتباط با دوره هخامنشی و سنگ‌های کاخ داریوش در شهر باستانی شوش بوده، هنوز مشخص نیست و تصاویر بیشتری از سوی این پژوهشگاه منتشر نشده است. حدود یک دهه پیش نیز باستان‌شناسان ایرانی معادنی را از دوره هخامشی در دشت پاسارگاد و نواحی هم‌جوار آن کشف کرده بودند.

«فرهاد زارعی‌کردشولی» که سرپرست هیأت بررسی باستان‌شناسی شهرستان پاسارگاد بود، بهمن‌ماه سال ۱۳۹۵ درباره آن کشف گفته بود: از این آثار می‌توان به ۲ معدن سنگ‌های آهکی تراورتن سفید در کوه الماس‌بُری تنب کرم و معادن سنگ‌های ماسه سنگی موسوم به ابوالوردی اشاره کرد. معدن «الماس‌بری» به وسعت بیش از ۶ کیلومتر مربع، مهم‌ترین و بزرگ‌ترین معدن هخامنشی مربوط به پاسارگاد است که از بیش از چهل قسمت آن سنگ برداشت شده است. از سنگ‌های استخراج‌شده از معدن «ابوالوردی» در پر کردن فضای داخلی دیواره صفه تُل‌تخت و زیرسازی کاخ‌ها و آب‌نما‌های باغ‌شاهی استفاده کرده‌اند.

پژوهش‌های باستان‌شناسان آن زمان، درباره سیستم برداشت سنگ از معادن هخامنشی‌ها در پاسارگاد نشان می‌داد که پس از انتخاب محل بُرش و بر اساس ابعاد بلوک مورد نیاز، حجاران اقدام به جداسازی بلوک‌ها با انواع تیشه و قلم می‌کردند و در مرحله بعد بلوک‌ها را که به‌ صورت قلمه‌ستون‌های نیمه‌تراش و مکعبی‌شکل ۲ تا ۵۰ تُن بودند از صخره‌ها جدا می‌کردند و در دره‌های ریگزار مانند معدن به دامنه کوه انتقال می‌دادند. 

در مرحله بعدی بلوک‌ها را سوار بر ارابه‌های بزرگ می‌کردند و با چهارپایانی مانند گاو، پس از گذار از تنگه‌های بلاغی و سعادت‌شهر، به پاسارگاد انتقال می‌دادند و کار می‌گذاشتند. سپس بلوک‌ها یا قلمه‌ستون‌ها را با انواع تیشه‌ها (از زبره‌تراش تا بسیار ظریف) صاف می‌کردند و در پایان به‌ وسیله لیف درخت خرما یا پوست کوسه صیقل می‌دادند.

منبع: خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)