مشوق‌های مالیاتی شرکت‌های دانش‌بنیان در ایران و جهان

به گزارش می متالز، معاونت امور اقتصادی وزارت اقتصاد در گزارشی به بررسی مشوق‌های مالیاتی شرکت‌های دانش بنیان در کشورهای منتخب پرداخته و با توجه به تجربیات ۱۸ کشور راهکارهای برای اجرای آن در ایران ارائه داده است.

مشوق‌های مالیاتی شرکت‌های دانش بنیان در ایران

مشوق‌های مالیاتی شرکت‌های دانش بنیان در ایران براساس قانون حمایت از موسسات و شرکت‌های دانش بنیان و قوانین موضوعه مالیاتی به طور خلاصه در جدول زیر ارائه شده است. شایان ذکر است، شرکت‌های دانش بنیان در خصوص سایر درآمدها که مشمول معافیت‌های خاص نمی‌شوند، مشمول معافیت‌های عمومی مربوط به سایر شرکت‌ها مانند معافیت‌های مقرر در ماده ۱۳۲ قانون مالیات‌های مستقیم مصوب ۱۳۹۴ هستند.

همچنین با توجه به قانون مالیات‌های مستقیم و قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر و ارتقای نظام مالی کشور مصوب ۱۳۹۴، مشوق‌های قابل توجهی در حوزه تحقیق و پژوهش به تمامی شرکت‌ها و نه صرفاً شرکت‌های دانش‌بنیان اعطا شده است که از جمله آن می‌توان به بخشودگی مالیات ابرازی، معافیت درآمد حاصل از حق اختراع یا حق اکتشاف، احتساب هزینه‌های تحقیقاتی، آزمایشی و... به عنوان هزینه قابل قبول و اعطای کمک هزینه از محل اعتبارات بودجه سنواتی اشاره کرد.

همانطور که از طبقه‌بندی شرکت‌های دانش‌بنیان و شرایط اعطای مشوق‌های مالیاتی مشاهده می‌شود، شرکت‌های دانش بنیان در ایران به منظور دریافت مشوق مالیاتی بر حسب دو معیار محل استقرار و نوع فعالیت تقسیم‌بندی می‌شوند. مشوق مالیاتی براساس هر کدام از معیارها به شرح زیر است:

۱. معیار محل استقرار: براساس این معیار، مشوق مالیاتی شرکت‌های مستقر در پارک‌های علم و فناوری و خارج از پارک‌های علم و فناوری متفاوت است. شرکت‌های خارج از پارک‌های علم و فناوری براساس مفاد مادة (۳) قانون حمایت از شرکت‌ها و موسسات دانش بنیان از معافیت از پرداخت مالیات بر درآمد ۱۵ساله در خصوص درآمد حاصل از قراردادها و فعالیت‌های تحقیق و توسعه، تجاری سازی و تولید محصولات و خدمات دانش بنیان برخوردار می‌شوند و شرکت‌های مستقر در پارک‌های علم و فناوری مطابق با مفاد ماده (۹) قانون مذکور علاوه بر بهره‌مندی از معافیت پرداخت مالیات بر درآمد، واجد شرایط مزایای مناطق آزاد نیز می‌شوند. بدین ترتیب که از پرداخت مالیات بر ارزش افزوده در مبادلات فیمابین در محدوده پارک به مدت ۲۰ سال معاف خواهند بود.

لازم به ذکر است، شرکت‌های مستقر در پارک‌های علم و فناوری و همچنین شرکت‌های مستقر در مناطق آزاد برای بهرهمندی از مزایای ماده (۹) اساساً نیازی به تاییدیه کارگروه ندارند ولی شرکت‌های خارج از پارک‌های علم و فناوری برای استفاده از معافیت مالیاتی ماده (۳)، باید تایید کارگروه ارزیابی وتشخیص صلاحیت شرکت‌ها و موسسات دانش بنیان را داشته باشند. بطوریکه طی مدت مقرر برای بهره‌مندی از معافیت (۱۵ساله) باید برای هر سال تایید کارگروه وجود داشته باشد. به عبارت دیگر، تایید در یک سال به مفهوم استمرار معافیت در ۱۵سال نخواهد بود.

۲. معیار نوع فعالیت: براساس این معیار، مشوق مالیاتی صرفا به شرکت‌های دانش بنیان نوپا نوع ۱ و تولیدی نوع ۱ اعطا می‌شود و شرکت‌های دانش بنیان نوپا نوع ۲ و تولیدی نوع ۲ مشمول استفاده از معافیت‌های مالیاتی نیستند. با توجه به این دسته‌بندی و اختصاص مشوق‌های خاص هر دسته می‌توان گفت از نظر اسمی چرخه عمر شرکت‌های دانش بنیان مدنظر قرار گرفته است، اما این رویه منطبق بر رویه‌ها و تعاریف ارائه شده بین المللی نیست، چرا که در حقیقت نه چرخه عمر شرکت بلکه پیچیدگی کالاها و خدمات موضوع طبقه‌بندی شرکت‌ها مدنظر قرار گرفته است. البته دو نوع شرکت مشمول مشوق مالیات نیز برحسب محل استقرار از مشوق‌های مالیاتی متمایزی به همان ترتیب که در معیار اول بیان شد، برخوردار می‌شوند.

راهکارهای اثربخشی مشوق‌های مالیاتی

مقایسه مشوق‌های مالیاتی شرکت‌های دانش بنیان در ایران با ۱۸ کشور منتخب دنیا دربردارنده نکاتی به شرح زیر است:

ـ شرکت‌های دانش بنیان باید مطابق چرخه عمر به صورت شرکت‌های نوپا و یا جدیدالتاسیس، شرکت‌های در مرحله رشد و بلوغ طبقه‌بندی شوند. با این حال، طبقه‌بندی مذکور در ایران به رغم آنکه اسامی به ظاهر مشابهی دارد ولی در اساس بر پایه طبقه‌بندی کالاها و خدمات (نوع ۱و نوع ۲) شکل گرفته که این رویه منطبق بر رویه‌ها و تعاریف ارائه شده بین‌المللی نیست

ـ اعطای مشوق‌های مالیاتی به شرکت‌های دانش بنیان نیز باید بر اساس چرخه عمر آنها انجام پذیرد. بطوری که در ابتدای چرخه عمر و در ابتدای تاسیس شرکت، مشوق‌های مذکور، معطوف به تامین مالی مخارج مانند اعطای اعتبار مالیاتی باشد و به محض درآمدزایی از محل فروش کالا و خدمات دانش بنیان، مشوق‌ها معطوف به درآمد خواهند شد که در قالب نرخ ترجیحی، معافیت و یا تعطیلی مالیات ارائه می‌شوند که در بسیاری از کشورهای اروپایی، این امر تحت حق امتیاز صورت می‌پذیرد. با این حال، در طراحی نظام مشوق‌ها برای شرکت‌های دانش بنیان در ایران، اساساً تفکیک مراحل عمر شرکت‌ها مورد توجه نبوده و اعطای مشوق‌ها بر اساس استقرار و یا عدم استقرار آنها در پارک‌های علم و فناوری و همچنین نوع شرکت‌ها بر حسب طبقه بندی محصول اعطا می‌شود.

ـ در خصوص اعطای مشوق‌های مالیاتی به شرکت‌های دانش بنیان در ایران لازم به ذکر است، این نوع مشوق بطور عام و گسترده به کلیه شرکت‌ها تعلق می‌گیرد و تنها با توجه به محل استقرار آنها (داخل یا خارج از پارک) مدت زمان آن متفاوت است. در حالی که در اکثر کشورها، استفاده از برخی مشوق‌های مالیاتی محدود به تعداد معدودی فعالیت شده (عمدتاً فعالیت‌های نرم افزاری و بخش‌های های‌تک) و یا تنها به مناطق ویژه علم و فناوری (مانند چین، روسیه، فیلیپین و مالزی) اختصاص دارد. شایان توجه است، این نوع اختصاص مشوق، با موضوع هدفمندی در تعارض بوده و از آنجا که اعطای مشوق برای دولت‌ها هزینه دربردارد، عدم تعیین اولویت‌ها صرفا منجر به کاهش درآمدهای دولت و افزایش هزینه‌ها می‌گردد.   در حال حاضر بر اساس آخرین ویرایش از تعیین فهرست کالاها و خدمات دانش بنیان (خرداد ۱۳۹۷)، ۹دسته اصلی، فهرست شده است که نیاز به بازنگری و هدفمندی بیشتر دارد.

ـ تجارب کشورهای منتخب حاکی از اعطای مشوق‌های مالیاتی برای تامین مخارج، عمدتاً در قالب استهلاک اضافه‌تر و در حمایت از درآمد حاصله نیز حاکی از اعمال نرخ ترجیحی و معافیت جزئی است و تعداد مشوق‌های مالیاتی در قالب تعطیلی مالیات در بین کشورها رواج کمتری دارد. بطوری که تنها برای سال‌های محدود (مانند فرانسه، چین و کلمبیا) و یا در مناطق ویژه (مانند مالزی، روسیه و ترکیه) اعمال می‌شود. حداکثر آن نیز مربوط به مالزی به مدت ۱۰ سال است. این در حالیست که در ایران، اعطای مشوق مالیاتی خاص شرکت‌های دانش بنیان عمدتا به اعطای معافیت کامل در یک بازه بلندمدت (۱۵و ۲۰ساله) محدود شده است. بنابراین با توجه به مطالب مذکور و مقایسه مشوق‌های مالیاتی حوزه دانش‌بنیان در ایران با تجارب دیگر کشورها می‌توان پیشنهادهای زیر را بیان کرد:

۱. شرکت‌های دانش‌بنیان براساس رویه بین‌المللی و براساس چرخه عمر طبقه‌بندی شوند تا براین اساس امکان طراحی و اعطای مشوق‌های مالیاتی خاص هر مرحله به منظور افزایش هدفمندی فراهم شود. بطوری که در سال‌های نخست تاسیس شرکت، مشوق‌ها معطوف به مخارج بویژه در بخش تحقیق و توسعه و بعد از آن معطوف به درآمد باشد.

۲. در خصوص اعطای معافیت از پرداخت مالیات بر درآمد، لازم به ذکر است، این نوع مشوق ممکن است در سال‌های نخستین تجاری‌سازی و ورود کالا به بازار با هدف ارتقاء سوددهی کسب و کارها و افزایش انگیزه سوددهی کارآفرین مناسب باشد ولی تمدید آن برای یک بازه زمانی طولانی از منظر اقتصادی توجیه نداشته و با اصول سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی مبنی بر قطع وابستگی بودجه به نفت از طریق افزایش سهم درآمدهای مالیاتی در تضاد است و مخارج مالیاتی غیرکارا را به بودجه دولت تحمیل می‌کند. در این خصوص می‌توان بعد از سال‌های اولیه، به جای معافیت کامل از پرداخت مالیات بر درآمد از نرخ ترجیحی برای محاسبه مالیات بر درآمد این شرکت‌ها استفاده کرد، همچنان که در حال حاضر برای شرکت‌های بورسی وجود دارد. ضمن اینکه دوره اولیه نیز به طور هدفمند باید انتخاب و مورد ارزیابی قرار گیرد، چرا که ممکن است شرکت‌ها به دلیل اجتناب از پرداخت مالیات بر درآمد فرآیند چرخه عمر خود را طی نکنند.

۳. در خصوص مشوق‌های تحقیق و پژوهش که بطور عام به کلیه شرکت‌ها اعطا می‌شود، لازم به ذکر است، به رغم اهمیت وجود این دسته از مشوق‌ها به منظور ایجاد انگیزه در تقویت واحدهای تحقیق و توسعه، توجه به مرحله چرخه عمر شرکت برای بهره مندی از آنها مورد توجه سیاستگذار قرار نگرفته است. بدین ترتیب که غالباً مخارج تحقیقاتی برای شرکت‌های جدیدالتاسیس موضوعیت دارد. بنابراین اعطای مشوق‌های قابل توجه بدون ارزیابی از وضعیت شرکت به لحاظ نوپا بودن، یک خلأ قانونی است که نه تنها انگیزه خاصی برای تجاری سازی و کاربردی کردن تحقیقات ایجاد نمی‌کند بلکه به مثابه یک ضدانگیزه برای سوءاستفاده از این نوع مشوق عمل می‌کند. این در حالیست که اساساً هدف از اعطای مشوق به تحقیقات، هدایت آنها در قالب محصولات و خدمات قابل استفاده بازاری و بهره مندی کل اقتصاد از ارزش افزوده بالای آنهاست.