معدن بستر حذف مشاغل نیست

به گزارش می متالز، در این بین تغییراتی هم در کیفیت کار و حرفه‌ها اتفاق افتاد. با پیمان افضل، دانشیار دانشکده فنی و مهندسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب در زمینه این دگرگونی‌ها به گفت‌وگو نشستیم.

تغییر مشاغل از چه منبعی سرچشمه می‌گیرد؟

پیشروی تاریخ و علم همواره با پیشروی فناوری‌ها همراه بوده است. رشد این فناوری‌ها وقوع انقلاب‌های صنعتی را به دنبال دارد. این در حالی است که درحال‌حاضر در انقلاب صنعتی چهارم به سر می‌بریم. در جریان این انقلاب‌های صنعتی، مشاغل بسیاری از بین رفتند و در همان حال مشاغل بسیاری زاده شدند. در این زمینه، توجه شما را به کتاب «۲۱ درس برای قرن بیست‌ویکم» نوشته یوآل نوح حِراری، جلب می‌کنم. وی در این کتاب از تحولاتی می‌گوید که به احتمال زیاد تا سال ۲۰۵۰میلادی (۱۴۲۹خورشیدی) اتفاق خواهد افتاد و به حذف و زایش مشاغل خواهد انجامید. مسئله مهم بعدی آن است که در عصر حاضر با فرمانروایی ربات‌ها و فناوری هوش مصنوعی روبه‌رو هستیم. بخش معدن جهان نیز از این تحولات بی‌نصیب نبوده و نیست.

بخش معدن جهان چه تاثیری از این انقلاب‌ها گرفته و چه تاثیری بر آنها گذاشته است؟

معدنکاری در تاریخ بشر، عامل زایش شماری از صنایع بوده است؛ همان‌هایی که حالا با عنوان صنایع معدنی شناخته می‌شوند و مهم‌ترین آنها صنعت فولاد است. پیش از آنکه صنعت فولاد به صورت امروزی آن ظاهر شود، فولادسازی و فولادگری صنعتی، کوچک و خرد به شمار می‌آمد و افراد معدودی در بازارهای سنتی به ذوب فلز اشتغال داشتند. در همین حال کوره‌های کوچک ذوب فلز از هزاره‌های پیش از میلاد وجود داشتند که بیشتر در بازار شهرها مستقر بودند و برای ذوب انواع فلز از جمله مس، آهن، سرب، روی و طلا استفاده می‌شدند اما وقتی صنعت ذوب آهن به صورت امروزی از قرن ۱۸میلادی وارد عرصه جهانی شد، دیگر این کوره‌های کوچک کارآیی نداشتند. در واقع انقلاب‌های صنعتی، ابعاد کار را توسعه دادند.

چه صنایعی بیشترین نقش را در بزرگ شدن ابعاد معدنکاری و صنایع معدنی داشته‌اند؟

پیش‌تر ساختمان‌ها با خشت و گل و سنگ بنا می‌شدند، در نتیجه صنعتی به نام مصالح ساختمانی معنا نداشت. در واقع ساخت‌وساز بیش از هر بخش دیگری وابسته به معدنکاری است. نمونه دیگر، صنعتی مانند شیشه‌گری است که از صنایع دستی به ساختمان‌سازی وارد شد. در واقع صنعت شیشه‌گری در گذشته فقط یک صنعت تزئینی بود و با صنایع معدنی، تبدیل به صنعتی کاربردی شد.
علاوه بر اینها بسیاری از صنایع فناوری و پیشرفته امروزی با مصرف مواد معدنی توسعه پیدا کرده‌اند، از جمله ساخت ابزار با فناوری بالا مانند لپ‌تاپ‌ها، گجت‌ها و مانند اینها. در واقع تولید مواد معدنی و صنایع مرتبط با آنها نردبان توسعه بسیاری صنایع بود. برای نمونه چون فولاد وجود داشت، لکوموتیو ساخته شد و چون زغال سنگ به میزان زیادی استخراج شد سوخت مورد نیاز لکوموتیوها تامین شد. در همین حال بسیاری از پیشرفت‌های مکانیکی مانند ماشین بخار و پمپ‌ها از ورای معدنکاری در قرن‌های ۱۵ و ۱۶میلادی توسعه پیدا کردند. مورد دیگر، صنعت حمل‌ونقل است که با مصرف مواد معدنی پیش رفت. پیش‌تر حمل‌ونقل با درشکه، گاری و... انجام می‌شد، در حالی که با راه‌آهن و خودرو حمل‌ونقل متحول شد؛ تحولی که تا امروز ادامه دارد و با خودروهای برقی ظهور کرده است.
معدنکاری در زایش و توسعه همه این صنایع و مشاغل برآمده از آنها نقش بسزا دارد. معدنکاری و صنایع معدنی هیچ‌گاه صنعت و به دنبال آن حرفه‌ای را از بین نبرده بلکه آن را تکامل داده است.

توسعه معدنکاری تا چه میزان از شمار نیروی انسانی در صنایع کاست؟

از قرن‌های ۱۶ و ۱۷میلادی، دیگر توان نیروی انسانی، پاسخگوی نیاز صنایع به مواد معدنی تولیدشده نبود.
به طور مثال زغال‌سنگ بیشتری تولید می‌شد تا سوخت مورد نیاز کشتی‌های بخار، لکوموتیوها و صنایع ذوب را تامین کند. برای حل این مشکل شبکه مکانیزه به وجود آمد و معادن عمیق شدند، در پی آن انواع ماشین‌آلات استخراجی به عرصه معدنکاری، وارد و به دنبال این اتفاق، شمار زیادی از کارگران در معادن حذف شدند. همچنین استادکارهایی که تجربی کار می‌کردند، حذف شدند و جای آنها را کارشناسان دانشگاهی گرفتند. این روش همچنان ادامه دارد و ورود ماشین‌آلات به طور مستمر از نیاز به حضور نیروی انسانی در معادن می‌کاهد. البته ریزش نیروی انسانی فقط در زمینه نیروی کارگر اتفاق نمی‌افتد.
در قرن ۲۱ با توسعه فناوری‌های هوش مصنوعی حتی ماشین می‌تواند جای نیروی متخصص را بگیرد. امروز انواع الگوریتم‌های هوشمند و شبکه‌های عصبی مصنوعی، ابزار کار در معادن هستند اما اینها به معنای از بین رفتن مشاغل نیست بلکه به معنای تغییر در صورت مشاغل است.
 از اینها که بگذریم اکنون معدنکاری در فضا و معدنکاری در زیر دریا را پیش رو داریم. ماه و سیارک‌های اطراف زمین دربردارنده منابع زیاد فلزات گرانبها و صنعتی هستند و بشر نیز در قرن‌های پیش رو برای ادامه زندگی به آنها نیاز دارد. چنین پدیده‌ای معدنکاری امروز را به صنعت هوا و فضا مرتبط کرده است.

در نهایت چه ارتباطی بین معدن و توسعه مشاغل و صنایع می‌بینید؟

تمدن بشری با معدنکاری زاده شد و با معدنکاری ادامه پیدا کرده و می‌کند، در نتیجه نمی‌توان گفت مشاغل معدنی از بین رفتند بلکه مشاغل با معدنکاری توسعه پیدا کردند و معدنکاری عامل ایجاد تمدن‌ها در تاریخ بود. به این دلیل می‌گویند عصر سنگ، عصر طلا، عصر برنز، عصر آهن و... که این اقلام ابزار رشد بشر و ایجاد تمدن بودند.
 در نتیجه می‌توان گفت آنچه امروز معدنکاری نامیده می‌شود، به ایجاد حرفه‌هایی انجامیده که به مرور زمان تا امروز تکامل پیدا کرده‌اند و امروز نیز در همان مسیر تکاملی به سمت و سوی معدنکاری در فضا و معدنکاری در اعماق دریاها توسعه پیدا می‌کنند.