آینده تجارت خدمات در جهان

به گزارش می متالز، بر اساس یافته‌های این گزارش، امروز خدمات به ستون فقرات اقتصاد جهان و پویا‌ترین جزء تجارت بین‌المللی تبدیل شده است. تجارت خدمات به‌طور روزافزون در حال گسترش است، با نرخی که از سال ۲۰۱۱ از تجارت کالا پیشی گرفته است.

 در حال حاضر خدمات سهمی حدود سه‌چهارم (۷۵ درصدی) از تولیدناخالص‌‌داخلی کشورهای توسعه‌یافته دارد، سهمی که در سال ۱۹۵۰ در سطح ۴۰ درصد قرار داشت. این در حالی است که بسیاری از اقتصادهای در حال توسعه نیز به‌طور روزافزون خدمات محور می‌شوند. در برخی از این کشورها، رشد خدمات سریع‌تر از اقتصادهای توسعه‌یافته صورت می‌گیرد. به‌علاوه پیشرفت‌های تکنولوژی، در حال تسهیل جریان تجارت خدمات هستند. تا سال‌های اخیر در عمده تجارت خدمات نیاز به حضور فیزیکی نزدیک تولیدکنندگان و مشتریان بود، در حالی است که در اقتصادهای خدمات‌محور امروز، به لطف دیجیتال شدن تجارت، خدمات بسیار آسان‌تر شده است. به گزارش WTO، گسترش خدمات با قابلیت تجارت بین کشورها، فرصت‌های جدیدی روی اشخاص و اقتصادهای ملی می‌گشاید.براساس پیش‌بینی «مدل تجارت جهانی» سازمان، سهم تجارت جهانی بخش خدمات می‌تواند تا سال ۲۰۴۰ تا ۵۰ درصد افزایش یابد. از طرفی در صورتی که کشورهای در حال توسعه بتوانند خود را با پیشرفت‌های تکنولوژی سازگار سازند، سهم آنها از تجارت خدمات جهانی می‌تواند افزایش ۱۵ درصدی را تجربه کند. به گزارش سازمان تجارت جهانی، چهار روند اصلی بر آینده تجارت خدمات اثر می‌گذارد: تکنولوژی‌های دیجیتال، تغییرات جمعیتی، درآمدهای در حال افزایش و اثرات تغییرات آب‌وهوایی. این روندها باعث ظهور مدل‌های جدیدی از تجارت خدمات، اثرگذاری بر تقاضای خدمات و اخلال در جریان تجارت برخی بخش‌های خدماتی خواهند شد؛ هر چند در حوزه‌هایی همچون خدمات محیط‌زیستی ممکن است بازارهای جدیدی شکل دهند.با وجود نقش ابزاری تکنولوژی در تجارت خدمات امروز، این نقش‌آفرینی اما هنوز به مرز کفایت نرسیده است. به علاوه موانع بسیاری بر سر راه تجارت خدمات وجود دارد و در صورتی که دولت‌ها متوجه منافعی که خدمات بین‌المللی در حال رشد به همراه دارد شوند، یافتن‌های راه‌هایی برای مقابله با این چالش‌ها به امری ضروری برای‌شان تبدیل خواهد شد.

تجارت خدمات در ارقام

در حال حاضر تجارت خدمات جهان سریع‌تر از تجارت کالایی در حال رشد است، تجارتی که حجم آن در سال ۲۰۱۷ به سطح ۳/ ۱۳ هزار میلیارد دلار رسید. به گزارش سازمان تجارت جهانی، آمارهای سنتی تمام چهار مدلی که برای عرضه خدمات در «توافق عمومی تجارت خدمات» تعریف شده است را پوشش نمی‌دهد. در این رابطه اما با مجموعه‌ داده‌های تجربی جدید سازمان که سه نمونه از این مدل‌ها را پوشش می‌دهد می‌توان به ارزش واقعی تجارت خدمات پی برد. بر اساس این آمارهای جدید، ارزش جریان تجارت خدمات جهان در سال ۲۰۱۷ بالغ بر ۳/ ۱۳‌هزار میلیارد دلار تخمین زده شده است. بر این اساس، بین سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۷ تجارت خدمات جهانی سالانه به‌طور میانگین با نرخ ۴/ ۵ درصد رشد کرد، رشدی بالاتر از تجارت کالای جهانی.

در حال حاضر «خدمات توزیع و مالی» اصلی‌ترین حجم تجارت خدمات جهانی را تشکیل می‌دهند. بر این اساس «خدمات توزیع و مالی» هر کدام سهمی حدود یک‌پنجم از تجارت خدمات جهان در سال ۲۰۱۷ داشتند. با این حال بین سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۷ تجارت «خدمات و تحقیق و توسعه رایانه‌ای» سریع‌ترین رشد را در میان تمام اجزای خدمات تجاری داشت، رشدی بالای ۱۰ درصد. هر چند در حال حاضر سهم برخی از خدمات نظیر آموزش، سلامت و محیط‌زیست از تجارت خدمات جهانی ناچیز است، اما سهم این اجزا نیز با سرعتی بالا در حال رشد است.

در حال حاضر اقتصادهای درحال‌ توسعه به سرعت در حال افزایش سهم خود از تجارت خدمات جهان هستند، حتی با نرخی نامتناسب. هر چند سهم اقتصادهای کمتر توسعه‌ یافته از سال ۲۰۰۵ افزایش قابل‌ توجهی یافته است، اما سهم آنها از تجارت خدمات جهانی همچنان ناچیز است. بر اساس آمارهای سازمان، سهم تجارت خدمات اقتصادهای درحال‌توسعه از سال ۲۰۰۵ بیش از ۱۰ درصد رشد کرده تا اینکه به سهم ۲۵ درصد از صادرات خدمات و ۴/ ۳۴ درصد از واردات در سال ۲۰۱۷ رسید. با این حال تجارت خدمات بسیار متمرکز است، جایی که در هر دو بخش صادرات و واردات پنج رتبه نخست در تصاحب پنج کشور مشابه است، کشورهایی که در مجموع سهم بیش از ۵۰ درصدی در تجارت خدمات جهان در حال توسعه دارند. در طرف مقابل اما در سال ۲۰۱۷ اقتصادهای کمتر توسعه‌یافته تنها سهم ۳/ ۰ درصدی در صادرات و سهم ۹/ ۰ درصدی از واردات خدمات جهانی داشتند. هر چند این سهم‌ها ناچیز هستند، اما نسبت به سال ۲۰۰۵ افزایش قابل‌توجهی یافته‌اند.

پیشرفت‌ تکنولوژی موجب شده است سهم کسب‌وکارهای کوچک و متوسط از تجارت خدمات جهان تسهیل شود. با این حال در اقتصادهای درحال‌توسعه، فعالیت شرکت‌های کوچک و متوسط بخش خدماتی نسبت به بخش تولیدی کمتر بین‌المللی شده است. در این گروه از اقتصادها مشارکت تجاری کسب‌وکارهای کوچک و متوسط خدمات‌محور متفاوت است.

به اعتقاد «سازمان تجارت جهانی»، انجام فعالیت‌های صادراتی در بخش خدمات آسان‌تر صورت می‌گیرد: کسب‌وکارهای کوچک و متوسط خدمات‌محور از همتایان خود در بخش تولیدی به‌طور میانگین دو سال زودتر فرآیند صادرات را آغاز کرده‌اند. در این رابطه پروسه‌های تکنولوژی و گسترش اینترنت نقش کلیدی در دسترسی سریع‌تر این کسب‌وکارها به بازارهای بین‌المللی داشته‌اند. به علاوه عمده خدماتی که کسب‌وکارها به تجارت آن مبادرت دارند از جنس خدمات دیجیتالی، مانند فعالیت‌های علمی و حرفه‌ای هستند.

تجارت خدمات و اشتغال زنان

تجارت خدمات پتانسیل‌‌های بیشتری برای انتفاع زنان دارد. در سال‌های اخیر بخش خدمات نقش برجسته‌ای در مشارکت زنان در نیروی‌کار ایفا کرده است. با این حال به غیر از بخش‌های عمده‌فروشی و خرده‌ فروشی، اشتغال زنان تنها در حوزه‌های محدودی نظیر آموزش، سلامت و خدمات اجتماعی متمرکز است. تجارت خدمات همچنین منبعی مهم برای ایجاد ارزش‌افزوده در کل تجارت محسوب می‌شود. با این حال با توجه به اینکه زنجیره‌های ارزش جهانی و تغییرات تکنولوژی مرز میان فعالیت‌های خدماتی و کالایی را محو کرده، ارزیابی نقش خدمات در تجارت بین‌المللی پیچیده‌تر شده است. در این رابطه آمارهایی که بر مبنای ارزش افزوده جمع‌آوری می‌شوند از نقش خدمات به‌عنوان نهاده تمامی بخش‌های اقتصادی پرده برمی‌دارند، امری که حاکی از نقش‌آفرینی برجسته‌تر این بخش در مقایسه با زمانی که با آمارهای معمولی مورد بررسی قرار می‌گیرد،  است.

چرا تجارت خدمات اهمیت دارد

تجارت خدمات می‌تواند به اقتصادها کمک کند تا به رشدی بالاتر دست‌ یابند، رقابت‌پذیری شرکت‌های داخلی خود را تقویت کنند و فراگیری مهارت‌ها، موقعیت فعالیت‌های اقتصادی را ارتقا دهند. مانند تجارت کالایی، تجارت خدمات منافع رفاهی قابل‌توجهی برای جوامع به همراه دارد. تجارت خدمات توزیع منابع و گسترش صرفه‌های ناشی از اقتصاد مقیاس را ارتقا می‌دهد. تجارت در این بخش منجر به تنوع بیشتر خدمات در دسترس مشتریان و تولیدکنندگان می‌شود، معیاری که با ایجاد پروسه‌هایی پویا منجر به تولد بیشتر شرکت‌های خدماتی می‌شود.  در ورای این مزایای متداول، برخی از بخش‌های خدماتی ویژگی‌های ویژه و منحصر به‌فردی دارند که چگونگی انتفاع اقتصادها از تجارت خدمات را تقویت می‌کنند. برای مثال بخش‌های حمل‌ونقل، مخابرات، مالی و توزیع منابع آبی و برقی که عموما به عنوان خدمات زیرساختی و تولید‌کننده شناخته می‌شوند برای عملکرد کل اقتصاد حیاتی هستند. سایر بخش‌های خدماتی نیز اثرات قابل‌ توجهی بر عوامل تولید نظیر بهره‌وری نیروی‌کار دارند. برای مثال، بهره‌وری نیروی‌کار در یک اقتصاد تا حد زیادی به تحصیلات، مهارت و سلامت آن بستگی دارد.