معرفی کتاب "معدن فیروزه نیشابور (نگین معادن ایران زمین)"

به گزارش می متالز، شناسایی، ارزیابی و بهره‌برداری از ذخایر زیرزمینی به صورت عام و ذخایر معدنی به صورت خاص، مهم‌ترین و با ارزش‌ترین شیوه مواجه با چالش‌های سر راه مردمان هر سرزمین محسوب می‌گردد. توان بالقوه منابع طبیعی اعم از آب، خاک، اقلیم و منابع معدنی، مهم‌ترین عنصر در توسعه صنعتی، اقتصادی و فرهنگی می‌باشد که بنیان‌های جامعه و پایداری رشد را در اختیار دارند. شاید فعالیت‌های معدنی از زمانی که انسان‌های اولیه برای دفاع از جان خود اقدام به تهیه سنگ‌های نوک تیز کردند آغاز گردید. در آن زمان هر گونه اکتشاف و استخراج از معادن به صورت بسیار ابتدایی و شاید به صورت جمع‌آوری این گونه سنگ‌ها بود. در جهان امروز ذخایر معدنی یکی از پشتوانه‌های مهم برای حفظ استقلال اقتصادی کشورها محسوب می‌گردد و ایران از لحاظ داشتن ذخایر معدنی، در جهان از مرتبه بسیار بالایی برخوردار است.

در همان دوره‌های آغازین، انسان اولیه شیفته سنگ‌های رنگین شد و از آن‌ها برای ساخت اشیاء زینتی نظیر گردنبد و دستبند و... استفاده کرد که شواهد آن از محوطه‌های باستانی به دست آمده است.

شاید در آغاز انسان تنها بر اساس رنگ سنگ های موجود در محیط زندگی اش جذب برخی از آنها شده و به جمع آوری پرداخته است، اما هیچ گونه انگیزه اقتصادی یا تجاری نداشته، بنابراین اصل، به دنبال معادن سنگ های الوان نیز نبوده و تنها جمع آوری سطحی انجام داده است. اما با گذشت زمان و پیچیده شدن زندگی بشر، استخراج سنگ های الوان به سمت تجاری شدن سوق پیدا کرد و نام سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی به خود گرفته اند و افراد برای به دست آوردن آنها گاه کیلومترها راه می پیمودند و یکی از این گوهرها که به دلیل رنگ منحصر به فردش، جایگاه ویژه ای در میان مردمان، از روزگاران گذشته تا به امروز پیدا کرده، فیروزه است. فیروزه هم بصورت اندیس و هم معدن در طبیعت محدوده کنونی ایران وجود دارد. به این لحاظ نام منابع و نه معادن برای فصل مذکور برگزیده شده است تا جامعیت بیشتری داشته باشد.

معدن فیروزه با تاریخ ایران زمین عجین شده است و از فیروزه در تمام کتب تاریخی ما نام برده شده است. رنگ فیروزه ای شاخص معماری ایران زمین می باشد و شاید بتوان گفت قدیمی ترین اسنادی که در مورد معدن فیروزه نیشابور وجود دارد کتاب های عرایس الجواهر و نفایس الاطایب نوشته ابوالقاسم عبدا... کاشی و تنسوق نامه ایلخانی منتسب به خواجه نصیرالدین طوسی می باشد. بر اساس این کتب بیش از چهار هزار سال است که از معدن فیروزه نیشابور بهره برداری می گردد.

فیروزه سنگ ملی ایرانیان به شمار می رود. برای هزاران سال است که بهترین نوع فیروزه در این منطقه یافت می شود و رنگ فیروزه نیشابوری مترادف با بهترین رنگ فیروزه ای در دنیاست. سابقه استخراج و کاربرد فیروزه در ایران به هفت هزار سال پیش برمی گردد که وجود یک مجسمه فیروزه ای از گوساله که عمری بیش از هفت هزار سال دارد و در موزه لوور پاریس نگهداری می شود قدمت استخراج و فرآوری این ماده معدنی با ارزش را در ایران نشان می دهد.

درطی پروسه استخراج معدن فیروزه، به تدریج برای دستیابی به این سنگ با ارزش، مجبور به حفر چاهک ها و حفراتی در سنگ مادر گردید و با دستیابی بشر به ابزار و لوازم کار حفاری بیشتر شد. در ابتدا تونل هایی با سطح مقطع کمتر از یک متر مربع در ذخایر فیروزه حفر می شد. کم کم این حفرات به غارهایی تبدیل شدند که عملا مرکز دستیابی به ذخایری از فیروزه بوده است. آثار اینگونه غارها هم اکنون در معدن فیروزه نیشابور قابل مشاهده می باشد. در زمان صفویه صنعت تراش فیروزه بسیار رونق گرفته و پیوند فیروزه با عقاید مذهبی در کشورهای مسلمان نشین نیز سبب و افزایش ارزش آن گردیده است.

با عنایت به سوابق یاد شده و اینکه از آغاز اولین فعالیت و بهره برداری از معدن فیروزه تا کنون همواره این سنگ قیمتی مورد توجه بوده؛ لذا اکنون علاوه بر تونل ها، راهروهای طولانی در فواصل مختلف معدن و مکان هایی که دارای فیروزه خوبی بوده است، تبدیل به غارهایی وسیع شده اند به نحوی که شاهد وجود غارهایی همچون عبد الرزاق، شهپردار (خفاش دار)، آبدار، سبز، ملکی، اسب کش، چراغ کش (به علت عمق زیاد و کم بودن اکسیژن) و... می باشیم. وجود آب نسبتا فراوان در داخل تونل ها و پمپاژ آن از گالری ها و چاه ها موجب گردیده است که فضای بیرونی تونل ها بسیار سرسبز، زیبا و دلنشین گردد به نحوی که با سرمایه گذاری نه چندان زیاد در بازسازی و شکل دهی به قسمت هایی از گالری ها و غارها، تأمین روشنایی و نورپردازی مناسب و ایجاد کارگاه استخراج فیروزه در اعماق، می توانیم زمینه صنعت ژئوتوریسم را نیز در این معدن قدیمی فراهم نماییم. همان طور که وجود و توسعه برخی شهرها همچون سرچشمه به دلیل وجود معدن مس سرچشمه بوده، دو روستای معدن فیروزه عملا از دیر باز به دلیل وجود این معدن شکل گرفته اند.

در دنیا بهترین و با کیفیت ترین نوع فیروزه را با نام Persian Quality (فیروزه ایرانی) می شناسند و میزان مرغوبیت فیروزه های جهان را با فیروزه ایرانی می سنجند. عدم توجه و حمایت از فیروزه ایرانی سبب شده تا این فیروزه جایگاه اصلی خود را از دست بدهد و فیروزه های آمریکایی، مصری، چینی و شیمیایی به صورت قاچاق وارد کشور شود و پس از تراش توسط فیروزه تراشان به نام فیروزه ایرانی در دنیا به فروش برسند. وفور فیروزه های غیر ایرانی در بازار باعث شده تا مشتریان در خصوص فیروزه ایرانی تردید داشته باشند و این سنگ قیمتی که یکی از نمادهای کشور است و نام ایران را در بسیاری از نقاط جهان زنده کرده است به فراموشی سپرده شود.

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تولیدات فیروزه تراشان بیشتر شد و از آن زمان آنها به فکر صادرات فیروزه افتادند. از سال 63 فیروزه در زمره اقلام صادراتی در آمد و با کمک سازمان حج و زیارت، فیروزه به عربستان صادر شد و به تدریج کشورهای دنیا با فیروزه ایران (نیشابور) آشنا شدند. در این مورد گمرک ایران با فیروزه تراشان همکاری داشت و اجازه داد این محصول با ارزش با برند ایرانی به سراسر جهان صادر و معرفی شود. امروز شاهد هستیم کشورهایی مانند اندونزی، مالزی و سنگاپور، فیروزه نیشابور را تغییر شکل داده و عرضه می کنند، اما همچنان این سنگ قیمتی با و نام فیروزه نیشابور عرضه می شود. درصد زیادی از فیروزه تراشیده نیشابور به طورغیر مستقیم به خارج از کشور صادر می شود. در این ارتباط می توان گفت اگر فیروزه نیشابوری در میان سنگ های قیمتی جایگاه خاص خودش را بیابد، نه تنها از نظر اقتصادی دارای بار مثبت است بلکه از نظر فرهنگی و اجتماعی نیز حائز اهمیت می باشد.

کتاب معدن فیروزه نیشابور (نگین معادن ایران زمین) به همت سازمان نظام مهندسی معدن استان خراسان رضوی و توسط آریوبرزن مافی نوشته شده است و دارای 104 صفحه می باشد.

این کتاب در فصل نخست مروری بر تاریخچه قدیمی ترین مکان های فیروزه جهان و بررسی واژه شناختی و پیشینه نام فیروزه و تاریخ فیروزده داشته و در فصل دوم با نام وصف فیروزه اشاره ای به انواع فیروزه، انواع فیروزه نیشابوری در بازار و تغییرات آزمایشگاهی بر روی فیروزه داشت.

در فصل سوم تحت عنوان نشانه هایی برای اکتشاف در معدن فیروزه نیشابور به موضوعاتی از قبیل جغرافیای معدن فیروزه، ژنز فیروزه در نیشابور و زمین شناسی ساختمانی و تکتونیکی پرداخته شده است. فصل چهارم کتاب شامل سابقه بهره برداری و وضعیت فعلی معدن فیروزه نیشابور و فصل پنجم نیز شامل عملیات توسعه، پیشنهادات برای آتیه معدن فیروزه می باشد.