"لجستیک" اصلی‌ترین چالش افق ۱۴۰۴ فولادی کشور/ منتظر رفع تحریم‌ها برای تکمیل پروژه‌های فولادی نباشیم

به گزارش می متالز، در راستای سند چشم انداز توسعه بیست ساله کشـور، صنعت فولاد ایران باید بـه سهمی معادل 5/3 درصد تولید جهانی (55 میلیون تن) و 40 درصد صادرات جهـانی (20میلیون تن) دست یابد.

 به همین ‌منظور برای تحقق اهداف تعیین شده بخـش فولاد، در برنامه چهارم توسعه موضوع افـزایش ظرفیـت اسـمی تولیـد فولاد خام در دسـتور کـار وزارت صنعت، معدن و تجارت قـرار گرفت و تا امروز این روند اجرایی شده است. اما با توجه به فراز و فرودها و مشکلات برنامه‌ریزی برای توسعه تولید فولاد در کشور به نظر می‌رسد؛ دستیابی به افق چشم‌انداز برای تولید 55 میلیون تن فولاد سالانه تقریبا غیرممکن  یا حداقل کاری بسیاری دشوار است.

برآوردها نشان می‌دهد تا رسیدن به این رقم و قبل از پایان مهلت تعیین شده برنامه سالانه باید چیزی حدود 10 میلیون تن به تولید فعلی فولاد کشورمان افزوده شود. این درحالی است که علاوه بر مشکلات عمومی اقتصاد ایران از جمله تحریم‌ها و دسترسی دشوار و گران به منابع بانکی، مشکلاتی اعم از محدودیت‌های صادراتی و عدم تمایل سرمایه‌گذاران بین المللی و نبود برنامه مدون برای تخصیص منابع مالی به واحدهای در دست ‌احداث از جمله موانع پیش روی صنعت فولاد کشور برای دست‌یابی به اهداف سند چشم‌انداز 1404 است.

توسعه نا‌متوازن در بخش مواد اولیه

یک کارشناس صنعت فولادسازی اظهار داشت: براساس سند برنامه ششم توسعه که قرار است در سال 1404 ایران تولید کننده 55 میلیون تن فولاد باشد، از لحاظ حجم تولید فولاد وضعیت کشور در برخی محصولات خوب است به‌عنوان مثال در بخش محصولات طویل مانند میلگرد، تیرآهن میزان حجم تولید در حالت اشباع است و از سوی دیگر در بخش مواد اولیه مانند کنسانتره، گندله و آهن اسفنجی نیاز به سرعت بیشتری برای رسیدن به برنامه داریم و در حال حاضر از برنامه عقب هستیم.

نصیرالدین ضوئی افزود: در بحث توازن در زتجیره  وضعیت خوبی نداریم و باید جدی روند اکتشافات معادن سنگ آهن را تسریع کنیم تا بتوان افزایش ظرفیت‌های تولید کنسانتره سنگ آهن را هرچه سریعتر اجرا و به بهره برداری رساند و به قول معروف خوراک مراحل بعدی زنجیره را تأمین کرد.

این کارشناس صنعت فولاد بیان کرد: در مواردی که در سند چشم انداز فولاد، توقف و عقب ماندگی وجود دارد. بخشی از این مشکلات به‌شرایط تحریم  یکجانبه آمریکا علیه ایران مرتبط است. زیرا تعدادی از قراردادهای ساخت و توسعه طرح‌های فولادی، قبل از تحریم‌ها با شرکت‌های خارجی منعقد شده و پس از تحریم بسیاری از شرکت‌های خارجی ایران را ترک کردند و از انجام پروژه‌ها عقب نشینی کردند.

ضوئی تصریح کرد: اما در مواردی برخی از طرح‌ها پیشرفت مناسبی را تجربه کرده‌اند؛ چون بخش خصوصی ورود پیدا کرده و با بومی سازی و در بعضی از قسمت‌ها با دور زدن تحریم‌ها توانسته‌اند پیشرفت مناسبی در کل پروژه ایجاد کنند که اتفاقا دستاوردهای مناسبی برای صنعت فولادسازی کشورمان منظور شده است.

وی با بیان اینکه در بحث مواد اولیه اگر بر همین منوال پیش برویم تا سال 1404 به برنامه پیش بینی شده نخواهیم رسید، بیان کرد: اگر شرایط تحریم به همین روال باشد نمی‌توان خوشبین بود که تا سال 1404 به برنامه تولید 55 میلیون تن فولاد برسیم، چون در بخش تأمین مواد اولیه مشکلاتی داریم.

مدیر فروش و توسعه کسب و کار یک شرکت ایتالیایی درباره سایر مشکلات در بخش فولاد گفت: یکی از مهمترین بخش‌هایی که صنعت فولاد به آن وابسته است موضوع لجستیک است که متأسفانه یکی از گلوگاه‌های کلیدی که چندین سال است، صنعت فولاد کشور با آن مواجه بوده کمبود ظرفیت لجستیکی، حمل و نقل داخلی، و ترانزیتی است.

وی یادآور شد: برای مثال در منطقه سنگان و خواف با توجه به حجم فعلی و آتی مواد اولیه تولیدی، ظرفیت لازم برای بارگیری و تخلیه به‌صورت ریلی وجود ندارد و بخش حمل و نقل جاده‌ای هم توان حمل این حجم بالا از مواد اولیه معدنی را ندارد. به همین دلیل این موضوع می‌تواند در آینده موجب افزایش زمان در فرآیند تولید و صادرات فولاد شود و در شرایط رقابتی با رقبای خارجی به ضرر فولاد سازان کشور تمام شود.

ضوئی همچنین معتقد است یکی از بزرگترین معضلات و چالش‌های صنعت فولاد ایران ظرفیت حمل و نقل است که جوابگوی حجم تولید 55 میلیون تن فولاد نخواهد بود. زیرا اگر تا افق 1404 این میزان فولاد تولید شود باید  بالانسی بین حجم تولید فولاد کشور و  و سایر زیرساخت‌های مورد نیاز مانند بارگیری و حمل و نقل نیز فراهم شود.

منتظر حذف تحریم‌ها نباشیم

وی با تأکید بر اینکه تا زمانی که تحریم‌ها وجود داشته باشد بر روی پیشرفت کار تأثیر می‌گذارد یادآور شد: در بحث رسیدن به برنامه افق 1404 بیش از اینکه به دنبال رسیدن به این ظرفیت باشیم باید بخش قابل توجهی از محصولات فولادی را در ظرفیت 55 میلیون تن  بگنجانیم که ارز آوری بیشتر و ارزش افزوده بالاتری داشته باشد.

این کارشناس صنعت فولاد گفت: برای اینکه بتوانیم بازار رقابتی بهتری ایجاد کنیم نباید فقط به سمت تولید حجم بالای محصولات تجاری برویم و منابع سنگ آهن و منابع انرژی کشور را برای محصولات با ارزش افزوده پایین مصرف کنیم. بنابراین اگر  بخشی از این 55 میلیون تن محصولات فولادی، محصولات ویژه باشد که ارزآوری بیشتری دارند می‌توان با صادرات هر تن از محصولات فولادی ویژه معادل 1.5 تا 2 تن محصولات تجاری ارز آوری بیشتر و سود بیشتری ایجاد کرد.

ضوئی با بیان اینکه در بحث ساخت و ایجاد واحد‌های تولید فولاد و همچنین سرمایه‌گذاری در این بخش، نباید منتظر رفع تحریم‌ها و کشورهای خارجی شویم، در غیر اینصورت با اتلاف زمان ضرر و زیان بیشتری را متحمل خواهیم شد خاطرنشان کرد: در این راستا دولت باید منابع تأمین مالی داخلی را به‌طور صحیح احیاء کند.

این کارشناس صنعت فولاد یادآور شد: به‌عنوان مثال نقدینگی سرگردان در بازار را باید وارد بورس کرد و به طور صحیح این منابع را سازماندهی کرده و  طرح های فولادی را از بورس تأمین مالی کرد؛ یا اینکه با تشویق مردم جهت  سرمایه‌گذاری در این طرح‌های فولادی سهیم و شریک شوند و  از سودآوری آنها منتفع شوند.

مدیر فروش و توسعه کسب و کار این شرکت ایتالیایی در ایران گفت: در این صورت هم هزینه تأمین مالی پروژه‌های ارزاتر از منابع فاینانس خارجی (با توجه به نرخ برابری ریال با ارزهای خارجی) خواهد بود و هم اینکه دیگر نگران موانع تحریم برای تأمین مالی داخلی مانند فاینانس‌های خارجی نخواهیم بود.

زیرساخت‌های حمل و نقل مناسب نیست

حمیدرضا امیریان، دبیر کمیته پیمانکاران کشور و عضو هیات مدیره خانه معدن ایران نیز با اشاره به اینکه مشکل حمل و نقل یکی از مشکلات اساسی کشور و البته در بخش فولاد است اظهار داشت: زیرا زیرساخت‌های لازم  در این حوزه فراهم نشده است و از آنجا که صنعت فولاد وابستگی بالایی به این موضوع دارد می‌تواند آسیب‌پذیری بالاتری داشته باشد.

وی با اشاره به اینکه اصولا بارهای موجود در زنجیره تولید فولاد سنگین و حجیم است افزود: چندین سال قبل و حدود سال 84 حرکتی برای تأمین ماشین آلات سنگین جاده انجام شد و کامیون‌های با کیفیتی را با شرایط خوب در جامعه توزیع کردند و رانندگان و شرکت‌های زیادی این کامیون‌ها را خریداری کردند، اما به یکباره موضوع به‌حال خود رها شد.

دبیر کمیته پیمانکاران کشور و عضو هیئت مدیره خانه معدن بیان کرد: این اتفاق درحالی روی داد که برای توسعه صنایع بالادستی برنامه‌ریزی‌های کلانی انجام شده و این روند آغاز شده بود. اما علاوه بر مشکلات گذشته که به آن اشاره شد امروز با توجه به افزایش نرخ ارز و تحریم‌ها ماشین‌های بدون کیفیت و چینی وارد کشور شده است که خودروها  مناسب نیاز  نیستند.

امیریان با بیان اینکه نبود ماشین آلات معدنی یکی از مشکلات موجود است تصریح کرد: با توجه به سیاست‌های بانک مرکزی و وزارت صمت مبنی بر کاهش و حتی به صفر رساندن ورود ماشین آلات، این امر باعث کمبود ماشین آلات شده است و با ماشین‌های فرسوده افزایش تولید محقق نمی‌شود.

بسیاری از صنایع وابسته به معدن است

رئیس سازمان نظام مهندسی معدن خراسان جنوبی نیز اظهار داشت: با توجه به اینکه جهان رو به صنعتی شدن است روز به روز نیاز جامعه بشری به مواد معدنی بیشتر می‌شود.

محمدجواد جوانشیر‌گیو در ادامه افزود: مواد معدنی تأمین کننده صنایع هستند؛ بنابراین صنعت در خدمت کشاورزی و سایر بخش‌های صنعتی است؛ به همین دلیل اگر بگوییم  اکثر صنایع به‌نوعی وابستگی به معدن دارند دور از واقعیت سخن نگفته‌ایم.

جوانشیر با اشاره به ظرفیت‌های بالقوه معدنی در استان خراسان جنوبی تصریح کرد: در مجموع حدود 60 نوع ماده معدنی در کشور استخراج می‌شود که در خراسان جنوبی 50 نوع استخراج می‌شود اظهار داشت: یکی از مواد معدنی بسیار مؤثر در پیشرفت استان بحث فولاد است که شاخصی برای پیشرفت کشورها محسوب می‌شود.

وی با اشاره به اینکه مطالعات انجام شده وضعیت ظرفیت‌های معدنی سنگ آهن را بسیار خوب نشان می‌دهد افزود: همانطور که می‌دانید استان خراسان جنوبی وسعت بالایی دارد که اتفاقا مطالعات نشان می‌دهد ظرفیت‌های معدنی در بخش سنگ آهن هم در این منطقه پررنگ است اما متأسفانه تاکنون بخش‌های عمده‌ای از استان مورد اکتشاف قرار نگرفته و این پتانسیل‌ها بالفعل نشده است.

رئیس سازمان نظام مهندسی معدن خراسان جنوبی  درباره اهمیت تأمین سنگ آهن برای دستیابی به اهداف تعیین شده فولادی بیان کرد: برای رسیدن به اهداف تعیین شده فولادی در افق 1404 باید از ابتدای زنجیره تولید برنامه‌ریزی منسجم و دقیق داشته باشیم که اتفاقا نقش استان در این زنجیره پررنگ خواهد شد. به عنوان مثال در گام نخست در بحث ژئوفیزیک هوایی در 2 سال گذشته بیش از 60 درصد استان را با اعتبار ملی خوبی پوشش دادیم که این امر می‌تواند بستر خوبی باشد.

جوانشیر اظهار داشت: البته در این استان تنها به موضوع معادن برای همراهی با افق تعیین شده بسنده نکردیم و به عنوان مثال فولاد قاین که از طرح‌های ملی هم اکنون درحال اجرا است و امیدواریم در آینده باعث رونق اقتصادی و اشتغال شود زیرا در استان‌های مرزی که دارای پتانسیل‌های معدنی هستند؛ اقتصاد معدن می‌تواند فرصت مناسبی برای توسعه باشد.

این کارشناس معدن با اشاره به مشکلات حوزه معادن آهن یادآور شد: بیشترین مشکل معادن سنگ آهن  مربوط به ماشین آلات معدنی است زیرا ماشین آلات فرسوده و نیازمند نوسازی هستند. این درحالی است که برای دستیابی به اهداف تعیین شده فولادی باید از همین ابتدای زنجیره تولید هدفمند عمل کنیم. همه می‌دانیم اگر سنگ آهن به موقع و کافی در اختیار بخش‌های بعدی قرار نگیرد اصولا فولادی هم تولید نمی‌شود.

وی همچنین معتقد است البته این مشکل یعنی ماشین‌آلات تنها در معادن خلاصه نمی‌شود بلکه در بخش حمل و نقل و لجستیکی هم نقاط ضعف بالایی دیده می‌شود که می‌تواند اثرگذاری بالایی در کل فرآیند تولید فولاد ایجاد کند و مانع از دستیابی به اهداف تعیین شده باشد.

و اما کلام آخر....

با‌ درنظر گرفتن ظرفیت‌های تولیدی و البته برنامه‌ریزی‌های انجام شده در این صنعت اگرچه دستاوردهای مناسبی تا به امروز ثبت شده است اما نقاط ضعف بزرگ و کوچک در کل زنجیره تولید فولاد این نکته را یادآور می‌شود که برای دستیابی به تولیدی پایدار و رقابت‌پذیر باید زنجیره تولیدی کامل و دقیق داشته باشیم.

این درحالی است که اهداف تعیین شده افق 1404 روی کاغذ ظاهرا دقیق و منظم نوشته شده‌اند اما واقعیت امر اینجاست که پاشنه آشیل دستیابی به اهداف تعیین شده این برنامه در بخش حمل و نقل و تأمین مواد اولیه است که باید از همین امروز برای آنها برنامه‌ریزی دقیق و هدفمندی داشته باشیم.

از سوی دیگر اگرچه بسیاری از فعالان اقتصادی معتقدند نیاز زیرساختی کشورهای همسایه چون افغانستان، عراق و سوریه به فولاد می‌تواند؛ چشم‌اندازی روشن با توجه به اهداف تعیین شده صادراتی فولاد درکنار مرزهای مشترک زمینی گسترده و فاصله کوتاه تولید تا مصرف شناخته شود اما از آنجایی که هزینه حمل و نقل در کشور بالا رفته و کشورهای همچون ترکیه در عرضه فولاد رقبای بزرگی در منطقه هستند ورود به بازارهای جدید منطقه‌ای برای تولیدات افق تعیین شده نیز بسیار ساده نیست.

 از طرف دیگر چالش‌های ناشی از تأمین مواد اولیه می‌تواند بر قیمت تمام شده فولاد ایران تأثیر منفی بگذارد که در بلندمدت اگر راهکارهای پایداری برای آن اندیشیده نشود؛ در خوشبینانه‌ترین حالت قطعا صادرات فولاد را در سطوح فعلی حفظ خواهد کرد، چون سهم بازار در اختیار رقبای همیشه حاضر قرار می‌گیرد.