۴+۱چالش زنجیره فولاد/ زنجیره ارزش فولاد از معدن تا محصول با مشکلات بسیاری روبرو است

به گزارش می‌متالز، سال گذشته تولید فولاد خام در کشور کاهش یافت. دلیل این کاهش مواجهه صنعت فولاد با بحران انرژی بود. بی برقی در تابستان و کمبود گاز در زمستان گریبانگیر فعالان زنجیره آهن و فولاد شد. به همین دلیل برای رفع هرچه سریع‌تر این مشکلات، وزارت نیرو تفاهم نامه‌ای با شرکت‌های فولاد برای سرمایه گذاری و تامین برق پایدار صنایع امضا کرد. بر همگان عیان است که انرژی تنها چالش این بخش نیست. دبیر انجمن سنگ آهن ایران به معرفی چهار چالش در زنجیره آهن و فولاد پرداخت که مهم‌ترین آن‌ها فراهم آوردن زیرساخت‌های مورد نیاز بود. با رفع این موانع فعالان زنجیره فولاد در ایران به راحتی توان افزایش تولید را بازخواهند یافت.

زنجیره تولید از معدن تامحصول

زنجیره تولید فولاد به فرآیند تولید فولاد خام از استخراج سنگ آهن تا تولید فولاد و نهایتا محصول گفته می‌شود. به‌طور کلی این زنجیره شامل استخراج سنگ آهن از معدن و انواع فناوری و ورود آن به بخش فولادسازی و در نهایت ورود به بخش نورد است. در ۳۰ سال گذشته در ایران، نگاه ویژه‌ای به بخش فولاد شده است. دلیل آن هم واضح است و آن چیزی جز اهمیت اقتصادی و استراتژیک این محصول نیست.

جامعه فولادی کشور پس از جان گرفتن و تزریق علم و ثروت به این بخش، چند سالی است به دنبال برنامه ریزی دقیق و تولید هدفمند است. تخصصی‌ترین برنامه فولادی کشور چشم‌انداز ۱۴۰۴ فولاد است که طبق این برنامه ایران باید تا سال ۱۴۰۴ به ظرفیت تولید ۵۵ میلیون تن فولاد خام برسد. پس از طی ۱۰سال از آغاز برنامه توسعه صنعت فولاد از معدن تا محصول در ضمن پیشرفت بخش‌های مختلف در وضعیت نامتوازنی قرار گرفت، به نحوی که برخی از حلقه‌های زنجیره پاسخگوی ظرفیت فولاد نبوده و بعضا احیای واردات در دستور کار قرار گرفت. پس از رسیدن به تعادل نسبی در زنجیره اجرای برنامه‌های سند چشم انداز از سر گرفته شد تا به هدف مشخص‌شده دست پیدا کند.

سر باز کردن زخم کهنه تامین برق و گاز

در گام اول برای رسیدن به این هدف باید از چالش‌ها عبور کرده و موانع را رفع کرد. از جمله این چالش‌ها می‌توان به تامین مواد اولیه، زیرساخت حمل و نقلی، زیرساخت انرژی و... اشاره کرد. حال که زمان زیادی به موعد سند مذکور نمانده است، به‌راحتی می‌توان کمبود‌ها را تشخیص داد. بررسی‌ها حاکی از آن است ایران در افق ۱۴۰۴ سالانه به ۱۳۰ تا ۱۶۰ میلیون تن سنگ آهن خام نیاز دارد. اما سوال اینجاست که آیا رسیدن به این میزان از تولید، ساده و امکان پذیر خواهد بود؟

آمار‌های تولید و فروش در سال ۱۳۹۹ بسیار امیدوارکننده بودند. در این سال در (ظرفیت) تولید فولاد از مرز ۳۰ میلیون تن گذشتیم تا تنها ۲۵ میلیون تن با هدف مشخص شده فاصله داشته باشیم. این در حالی بود که ظرفیت فولاد کشور در پایان سال ۱۳۹۹ رشد جدی داشت. اما سال گذشته زنجیره فولاد متوجه نقصان زیرساختی کشور در بخش‌های مختلف شد.

از ماه‌های ابتدایی سال هشدار قطعی برق از منازل مسکونی تا صنایع مادر به گوش می‌رسید. تا اینکه تابستان سال ۱۴۰۰ قطعی‌های گسترده برق به جان صنایع افتاد. صنعت فولاد نیز از این قاعده مستثنی نبود و با بحران مواجه شد. ابتدا مدیریت ساعات تولید در دستورکار قرار گرفت. با گسترده‌تر شدن قطعی‌ها تولید تمامی اجزای زنجیره شدیدا دچار اخلال شد. در ادامه به بررسی تغییرات تولید فولاد خام در سال گذشته می‌پردازیم.

با نخستین نگاه به جدول می‌توان تغییرات گسترده تولید را در حوزه فولاد نظاره کرد. همزمان با آغاز سهمیه بندی برق یا به بیان بهتر قطعی برق واحد‌های فولادی در خرداد سال گذشته میزان تولیدات نیز روند کاهشی را آغاز کردند. با ایجاد بحران انرژی برای فولادسازان، تولیدات شان نزدیک به ۶۰ درصد کاهش یافت. این آمار در پاییز و زمستان تا حدودی اصلاح شد که از دلایل آن همکاری وزارت نیرو با فولادی‌ها و امضای قرارداد توسعه زیر‌ساخت برق کشور بود.

طبق آمار منتشرشده انجمن تولیدکنندگان فولاد، تولید فولاد (محصولات) میانی کشور در سال ۱۴۰۰، ۲۷ میلیون و ۹۰۱ هزار تن بوده است که کاهش ۸ درصدی را نسبت به مدت مشابه سال قبل نشان می‌دهد. تولید فولاد کشور بیش از ۲ میلیون و ۳۵۰ هزار تن نسبت به سال ۱۳۹۹ کاهش یافت. قابل ذکر است که کاهش قبلی تولید فولاد ایران به سال ۱۳۹۴ بازمی گردد که در آن سال میزان تولید فولاد کشور نسبت به سال ۱۳۹۳، ۹/ ۰ درصد کاهش یافته بود.

طبق گزارش آماری انجمن فولاد، تولیدکنندگان آهن اسفنجی در سال ۱۴۰۰، ۳/ ۳۰ میلیون تن از این محصول را تولید کرده اند که نسبت به سال ۹۹، کاهش ۳درصدی را نشان می‌دهد. محدودیت مصرف گاز در زمستان سال گذشته علت اصلی کاهش ۳ درصدی تولید آهن اسفنجی است، چرا که گاز نقش اساسی در فرآیند تولید آهن اسفنجی در واحد‌های احیای مستقیم دارد.

این آمار‌ها حاکی از آن است که ظرفیت بالقوه تولید تنها زمانی بالفعل می‌شود که موانع جدی و بزرگ از سر راه آن برداشته شود. درواقع باید تمامی مشکلات به مرور و به صورت همزمان مرتفع شوند. چالش انرژی، چالش حمل و نقل ریلی، مشکل تامین آب، معضل تامین مواد اولیه، عدم جذب سرمایه‌گذار، قیمت گذاری دستوری و... مجموعه‌ای قدرتمند از موانع را تشکیل می‌دهند تا چرخ صنعت فولاد نچرخد.

به‌طور مثال طی برنامه‌ریزی جامع فولاد کشور تصمیم گرفته شد تا سال ۱۴۰۴ توسعه خطوط ریلی کشور به ۲۵ هزار کیلومتر برسد. اما آنچه تاکنون عملی شده (فقط ۱۳ هزار و ۹۵۴ کیلومتر بوده که باید گفت) از میزان برنامه‌ریزی شده عقب است. در تامین پایدار آب کارخانه‌های فولادی نیز کمبود داریم. درحال حاضر بسیاری از کارخانه‌های تولید محصولات فولادی در نواحی کم‌آب و حتی کویری ایجاد شده است. قیمت گذاری و وضع قوانین دست و پا‌گیر دولتی نیز اشتیاق تولید را از تولیدکنندگان خواهد گرفت.

کم کاری دولت در فراهم کردن زیرساخت‌ها

روزنامه «دنیای اقتصاد» برای بررسی دقیق‌تر چالش‌های زنجیره آهن و فولاد با سعید عسکرزاده دبیر انجمن سنگ آهن ایران گفتگو کرد. سعید عسکرزاده به چالش‌های اصلی تولید سنگ آهن اشاره کرد و گفت: مشکلات عدیده‌ای در حوزه تولید سنگ آهن داریم. به ۴ چالش اصلی اشاره می‌کنم که موانع اصلی تولید در سال ۱۴۰۱ هستند.۱) ضعف در زیرساخت‌ها ۲) قیمت‌گذاری دستوری ۳) امضا‌های طلایی ۴) عدم توجه دولت به تشکل ها.

این مساله می‌تواند به مقدار قابل توجهی تولید را کاهش دهد. به خاطر عدم توجه به زیرساخت ها، تولیدات سنگ آهن کشور حدودا ۳۰ تا ۴۰درصد از پتانسیل موجود در این بخش کمتر است. پس در گام اول باید به این مساله نگاه ویژه داشت تا با رفع آن هر چه سریع‌تر میزان تولید را به پتانسیل بالقوه نزدیک کنیم. دبیر انجمن سنگ آهن ایران با اشاره به مشکلات عنوان کرد: می‌توان به نرخ حمل و نقل دریایی، بالا بودن بیمه حمل و نقل خارجی اشاره کرد. مسائلی که ما برایشان راه حلی نداریم. به طور مثال برای حل مشکل نرخ بالای انتقال ارز و هزینه‌های بالایی که انتقال ارز حاصل از صادرات بر صادر کننده تحمیل می‌کند، نمی‌توان کار مثبتی کرد. او سپس به معضل زیرساخت‌های فیزیکی و اهمیت حل آن‌ها از سوی دولت اشاره کرد و گفت: راهسازی، جاده سازی، ایجاد ریل و اسکله، تامین آب و برق و … مسائلی جدی هستند. مساله مهم این است که این‌ها دیگر به خارج از کشور مربوط نیستند. به این ترتیب می‌توان گفت که دولت در این بخش‌ها به‌شدت با آنچه مورد نیاز بخش معدن است، فاصله دارد. همچنین زیرساخت فرهنگی نیز بسیار مهم است. اکنون در کشور این دید وجود دارد که معدن یک گنج است و معدنکاران به راحتی و بدون دغدغه و بدون هزینه در حال ثروت‌اندوزی هستند. طبیعی است اگر این دید بین سیاستگذاران حاکم باشد، پس بیشترین درآمد این بخش را برای دولت درنظر گرفته و با وضع قوانین ناعادلانه، عایدی معدن کاران تقدیم دولت خواهد شد.

در این‌صورت فراموش می‌شود که در گذشته قوانینی مانند قانون معدن چرا تدوین و تصویب شده است. این‌ها ناشی از عدم توسعه بخش زیرساخت فرهنگی معدن است. با توجه به اینکه هزینه‌های معدنکاری در کشور زیاد است و در این بین برخی معادن رو به تعطیلی رفته و برخی هم زیان ده شدند، فعالان این عرصه انتظار دارند که زیرساخت‌های این حوزه تامین شود. تولید سنگ‌آهن کاملا وابسته به اقتصاد سنگ آهن است اگر زیرساخت‌های اقتصادی و فیزیکی و فرهنگی آن فراهم باشد، قطعا شاهد افزایش تولید خواهیم بود. یکی دیگر از چالش‌هایی که فعالان حوزه سنگ آهن با آن سر و کار دارند، قیمت گذاری دستوری در بخش‌های مختلف است. امروز زنجیره فولاد از این مساله به‌شدت تاثیر گرفته است.

در حالی که کارشناسان انتظار دارند رویکرد بخش دولتی بیشتر در قالب مکانیزم بازار و عرضه و تقاضا در زنجیره آهن و فولاد باشدامامسیر به گونه‌ای دیگر است. درباره چرایی تمرکز دولت بر ایفای نقش پررنگ در اقتصاد نظرات مختلفی وجود دارد. برخی باور به مانع تراشی داشته و برخی هم نظری خلاف این دارند. اما آنچه جای سوال دارد اینکه چرا دولت کمتر به مشورت با مجموعه‌های تخصصی و تشکل‌ها می‌پردازد. مشکلی که موجب شده معادن کشور همچنان با دغدغه‌های زیادی روبه‌رو باشند. ضمن اینکه دولت خصوصیت چابکی اش را از دست داده و در این بین دیگر بازیگران شاید بتوانند روند‌های مختلفی را ایجاد کنند. دبیر انجمن سنگ آهن ایران در ادامه به مشکل امضا‌های طلایی در عرصه معدن کشور اشاره کرد و گفت: با اینکه موضوع امضا‌های طلایی را همیشه تمامی دولت‌ها تقبیح کرده اند و به آن به عنوان مشکلی که قرار است مورد حل و فصل قرار گیرد، نگاه می‌کنند، اما در هیچ دولتی این مشکل کامل حل نشده است گویی می‌توان گفت که برنامه‌ای برای این مشکل وجود نداشته است. او تاکید کرد: البته نمی‌توان به طور مشخص قضاوت کرد که آیا کلا نیتی برای حل مشکل امضا‌های طلایی وجود ندارد یا اینکه دولت راهکاری برای حلش نمی‌تواند داشته باشد. او با اشاره به اینکه امضای طلایی در همه حوزه‌ها دیده می‌شود، به طور مثال گفت: موضوع تیک‌های صادراتی یکی از موضوعات در مبحث امضای طلایی بوده است که بعضا وجود داردکماکان هم وجود دارد. این در حالی است که برای حل آن باید کارگروهی (جدید) متشکل از تصمیم‌گیران و تصمیم سازان تشکیل شود که شامل مجموعه افرادی باشد که شرایط موجود را بررسی کرده و بهترین پاسخ را پیشنهاد دهند.

حل چالش‌های گفته شده توسط مهندس عسکرزاده، در سال ۱۴۰۱ کمی دور از انتظار به نظر می‌رسد، اما اگر دولت به دنبال توسعه بخش معدن است، باید به سرعت به رفع موانع تولید بپردازد. تقریبا تمامی این موانع قابل تعمیم به تمام بخش‌های معدنی کشور است. ایران کشوری معدن خیز با ذخایر بالای مواد معدنی است که با سرمایه‌گذاری در این بخش و هموار کردن راه تولید ثروت بسیاری نصیب کشور خواهد شد.

شروع درخشان عملکرد فعالان زنجیره در سال ۱۴۰۱

در شروع سال جدید فعالان حوزه فولاد بار دیگر نشان دادند که اگر فضای امن برای تولید وجود داشته باشد، با تمام توان به کار خود ادامه خواهند داد. آمار تولید برخی از محصولات زنجیره فولاد در فروردین ماه ۱۴۰۱ منتشر شده و نویدبخش روز‌های خوش معدن و دستیابی به اهداف تعیین شده در بلندمدت است.

انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران، آمار تولید فولاد کشور در فروردین ماه سال ۱۴۰۱ را منتشر کرده است. طبق آمار منتشرشده، تولید فولاد (محصولات) میانی کشور در یک ماه نخست سال ۱۴۰۱، ۲ میلیون و ۸۹۱ هزار تن بوده که رشد ۳ درصدی را نسبت به مدت مشابه سال قبل نشان می‌دهد. در فروردین سال جاری، تولید کل محصولات فولادی نسبت به ماه مشابه سال قبل رشد ۵ درصدی و تولید آهن اسفنجی رشد ۳ درصدی داشته است.

آمار معاملات فیزیکی بورس کالا نیز در خردادماه سال جاری نسبت به مدت مشابه سال گذشته بسیار امیدوار‌کننده است.

در بازه زمانی اول تا سی ام خردادماه ۱۴۰۱ حدود یک میلیون و ۲۲۴ هزار تن، سنگ آهن دانه بندی، کنسانتره و گندله معامله شده است. معدنی و صنعتی چادرملو و معدنی و صنعتی گل گهر بیشترین معاملات را در این بازار داشتند.

در همین مدت ۱۸۰ هزار تن آهن اسفنجی در بورس کالا معامله شده است. ایمیدرو که بیشترین نقش در این بازار را داشته، محصولات خود را مورد عرضه و معامله قرار داده است. در بازه زمانی مشابه پارسال تنها ۶۰هزار تن آهن اسفنجی در بورس کالا معامله شده بود. در این ماه مجموعا ۴۷۵ هزار تن بلوم و بیلت معامله شد. فولاد خوزستان، آهن و فولاد ارفع و چادرملو بیشترین سهم را از این معاملات به خود اختصاص دادند که نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشد دوبرابری را تجربه کرده است. همچنین از ۱۹۰ هزار تن اسلب عرضه شده توسط فولاد خوزستان و فولاد جنوب هرمزگان در بورس کالا بیش از ۱۴۵ هزار تن مورد معامله قرار گرفت. معاملات اسلب نیز نسبت به خردادماه سال ۱۴۰۰ افزایش بیش از دوبرابری را در کارنامه خود ثبت کرده است.

سوال پایانی این است که چرا با وجود نیروی کار با دانش و مصمم، ذخایر معدنی ناب و برنامه مدون و دقیق، دولتمردان و سیاستگذاران نگاه خود را به بخش معدن و صنایع معدن عوض نمی‌کنند و رویه برخورد با این صنعت را بهبود نمی‌بخشند تا چرخ دنده‌ها به ترتیب و منظم حرکت کنند که اختلالی در تولید ثروت در کشور ایجاد نشود؟ چرا وعده فراهم آوردن زیر ساخت‌ها عملی نمی‌شود؟ چرا قوه مجریه در اجرای طرح‌های توسعه‌ای که کمک بسزایی به رونق تولید و تقاضای فولاد و دیگر محصولات صنعتی و معدنی می‌کند، تمام قد ورودنکرده است؟ و چرا این سوالات از سال‌ها پیش تا به امروز بی‌پاسخ مانده اند؟

منبع: دنیای اقتصاد