برجام چه تأثیری روی تولید و صنایع ایران می‌گذارد؟ / احیای برجام برای رونق‌گرفتن صنایع کافی است؟

به گزارش می‌متالز، روز گذشته اعلام شد که ایران پاسخ نهایی خود را به طرفین مذاکرات برجام داده و اتحادیه اروپا در حال رایزنی با مشارکت‌کنندگان و ایالات متحده آمریکا درباره این پاسخ است.

هنوز معلوم نیست که نتیجه مذاکرات هسته‌ای چه می‌شود. اما با انتشار اخبار مثبت، روزنه امیدی پیش روی تولیدکنندگان و صنعتگرانی که باز شد که منتظر احیای برجام هستند. حتی بسیاری از فعالان اقتصادی اعتقاد دارند که اگر نتیجه مذاکرات منفی هم باشد، باز هم بهتر از بلاتکلیفی کنونی است. چراکه در یک شرایط باثبات حداقل از ناحیه روابط بین‌المللی امکان تصمیم‌گیری پیدا می‌کنند.

در این بین تحلیلگران نیز اعتقاد دارند که احیای برجام تنها یکی از پیش‌شرط‌های بازگشت به رشد صنعتی است. در این بین اصلاح قوانین و زیرساخت‌های داخلی است از اهمیت بالاتری برخوردار است.

البته این به معنای کم‌اهمیت جلوه دادن برجام نیست. چراکه نگاهی به تجربه قبلی اجرای برجام بین دی ماه ۹۴ تا اردیبهشت ۹۷ نشان از بهبود شاخص‌های مختلف اقتصادی و صنعتی دارد. در آن مقطع بود که برای اولین بار در تاریخ بعد از انقلاب در دو سال پیاپی تورم کشور تک رقمی شد. همچنین در همان زمان کشور به رشد اقتصادی ۱۲٫۵ درصدی دست یافت. همکاری با شرکت‌های معتبر بین‌المللی در صنایع مختلف، ازجمله توتال، ایرباس، بوئینگ، رنو، پژو و …، ثبات ارزی، حفظ ارزش پول و … از دیگر اتفاقاتی بودند که در ادامه به جزئیات آن پرداخته می‌شود.

رشد اقتصادی در زمان اجرای برجام

نرخ رشد اقتصادی ایران در سال ۹۵ به ۱۲٫۵ درصد رسید که این یک رکورد به حساب می‌آید. این رشد در حالی محقق شد که در سال‌های قبل از آن، یعنی ۱۳۹۴ و ۱۳۹۳ شاخص رشد اقتصادی ایران به ترتیب اعداد منفی ۱٫۶ و منفی ۳٫۲ درصد را نشان می‌دهد.

تأثیر برجام را روی شاخص رشد اقتصادی زمانی می‌توان دریافت که نگاهی به این شاخص در سال ۹۷ داشته باشیم. یعنی اولین سالی که توافق برجام توسط آمریکا از بین رفت. در آن سال نرخ رشد اقتصادی ایران بار دیگر به منفی ۴٫۹ درصد (با نفت) بازگشت.

در آن سال نرخ رشد اقتصادی صنایع منفی ۹٫۶ درصد ثبت شد تا ضربه به‌روشنی شاهد ضربه مهلک تحریم بر پیکر صنعت ایران باشیم.

شاخص مهم دیگری که می‌تواند نمایانگر تأثیر برجام روی اقتصاد ایران باشد، نرخ تورم است. در اولین سال اجرای برجام، پس از ۲۶ سال نرخ تورم ایران تک‌رقمی شد و به ۹ درصد رسید. سال ۹۶ نیز بار دیگر تورم تک‌رقمی تکرار شد و به‌رغم افزایش فشار‌ها روی شاخص ۹٫۶ درصد ایستاد.

در حال حاضر که دولت تیغ جراحی اقتصادی را در دست دارد، هر ماه رکورد جدیدی از تورم ثبت می‌شود. چنانکه پس از رکوردشکنی تورم در خرداد، در تیر ماه هم برای اولین بار در تاریخ اقتصاد کشور نرخ تورم سالانه از ۵۴ درصد هم گذشت.

برجام با صنایع و نفت چه کرد؟

افزایش فشار‌های مالیاتی یکی از موضوعاتی است که به‌ویژه در یک سال اخیر اعتراض بسیاری از اصناف، صنایع، تولیدکنندگان و حتی مصرف‌کنندگان را به دنبال داشت. شیوه اجرایی سیاست‌های مالیاتی شرایط را به گونه‌ای کرد که هر صنف برایی فرار مالیاتی دست به دامان ترفندی شود. از جمع‌آوری دستگاه‌های پوز تا اعمال مالیات روی قیمت نهایی مصرف‌کننده.

شاید اصلی‌ترین دلیل افزایش این فشار‌ها به کاهش درآمد‌های نفتی دولت بازمی‌گردد. عدم بازگشت درآمد‌های نفتی همچنین تأثیر مستقیم روی بازار ارز و درنهایت قیمت محصولات تولیدی و بی‌ثباتی بازار‌ها گذاشت. البته بسیاری از کارشناسان معتقدند اکنون شرایط به گونه‌ای است که اگر ایران و آمریکا وارد ارتباط مستقیم تجاری و سیاسی هم شوند، باز هم نمی‌توان امید چندانی به ریزش نرخ ارز در بازار داشت.

با این حال در همان زمان اجرای برجام صادرات نفت ایران تا بیش از دو میلیون و ۸۰۰ بشکه در روز هم افزایش یافت. با توجه به رفع تحریم‌ها منابع ارزی به کشور سرریز شد و بازار‌ها و تجارت ایران به یک ثباتی رسید.

برخلاف سال ۹۴، تولیدات بخش صنعتی و معدن نیز در سال ۹۵ افزایش داشت. آمار‌ها نشان می‌دهند که تولید کارگاه‌های بزرگ صنعتی در اولین سال اجرای برجام نسبت به سال پیش از آن، ۸٫۴ درصد رشد کرد. عملکرد پروانه‌های بهره‌برداری بر اساس گزارش بانک مرکزی نیز حاکی از آن است که بر حسب تعداد، در میزان سرمایه‌گذاری انجام‌شده و میزان اشتغال به ترتیب ۱۲٫۲،۶۶٫۹ و ۱۵٫۳درصد رشد را تجربه کرده‌ایم.

اما آیا تنها برجام بود که چنین مقتضیاتی ایجاد کرد؟ آیا برجام در سال ۲۰۲۲ مانند ۲۰۱۵ بازدهی خواهد داشت؟ تغییر جناح قدرت و روی کار آمدن دولت جدید تاثیری بر آینده روابط بین‌الملل کشور می‌گذارد؟ ایا شرکت‌هایی مانند توتال که متحمل زیان شدند بار دیگر به ایران بازمی‌گردند؟ آیا صرف اجرای برجام برای ایران رشد اقتصادی ایجاد می‌کند؟

برجام مشکلات مربوط به تحریم را حل می‌کند

عباس آرگون، نایب رئیس کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق بازرگانی تهران در پاسخ به این پرسش که اجرای دوباره برجام چه تاثیری بر صنایع و تولیدات ما می‌گذارد، به تجارت‌نیوز گفت: این می‌تواند گره بسیاری از مشکلات ما را با دنیا را باز کند. تحریم‌ها هزینه‌های زیادی را به کشور تحمیل می‌کند. در شرایط تحریمی دولت نمی‌تواند نفت صادر کند و بخشی از کسری بودجه دولت به دلیل فقدان درآمد نفتی است.

او ادامه داد: بسیاری از کشور‌ها به دلیل تحریم با ما کار نمی‌کنند. ما برای انتقال و حمل کالا‌ها هزینه بالاتری پرداخت می‌کنیم. این انتقال از منابع خاصی صورت می‌گیرد و همه حاضر به همکاری با ما نیستند. تجارت در تحریم ریسک‌های بیشتری دارد. ممکن است ما برای شرکتی پول واریز کنیم، اما آن‌ها جنس ما را ندهند. عین همین مشکلات در صادرات هم هست. از امکانات تجاری نمی‌توانیم استفاده کنیم یا کالا صادر می‌کنیم، اما نمی‌توانیم ارزمان را پس بگیریم.

وی اشاره کرد: همه این‌ها مشکلات مربوط به تحریم است. این هزینه‌ها را نهایتا مردم و مصرف‌کنندگان نهایی پرداخت می‌کنند. ما باید به بازار جهانی بازگردیم.

این فعال بخش خصوصی توضیح داد: برجام فقط تحریم‌ها را حل می‌کند. این توافق لازم است، اما کافی نیست. بسیاری از مشکلات به تحریم‌ها بازنمی‌گردد. باید زیرساخت‌های اقتصادی و قوانین و مقررات زائد را اصلاح کنیم. نظام بانکی ما نیاز به بازبینی دارد. این‌ها دیگر ربطی به برجام ندارند.

هرگز فکر نمی‌کنیم که رفع تحریم کافی است

آرگون با اشاره به تصمیم‌گیری‌های یک شبه مسوولان تأکید کرد: تصمیمات خلق‌الساعه و ناگهانی به برجام ربطی ندارند. ما بحث‌های خارجی و داخلی داریم. ما نیاز به قوانین پیش‌بینی‌پذیر داریم تا بتوانیم ثبات ایجاد کنیم و جذب سرمایه انجام دهیم.

او با تاکید بر اینکه بحث برنامه‌محوری بسیار مهم است، افزود: باید بتوانیم به رشد اقتصادی مناسبی برسیم. ما نتوانستیم به برنامه توسعه ششم نائل شویم. در این برنامه رشد اقتصادی هشت درصدی پیش‌بینی شد، اما کشور در روند رکود و رشد منفی پیش رفت. اکنون اقتصاد ایران بهره‌وری ندارد. نقدینگی کشور رشد قابل توجهی پیدا کرده است. تورم هر روز رکورد جدیدی بر جای می‌گذارد. این‌ها بحث‌هایی هستند که از برجام تاثیر می‌پذیرند، اما با احیای آن تصحیح نمی‌شوند.

رئیس کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق بازرگانی تهران اضافه کرد: دولت باید اقتصاد کشور را پیش‌بینی‌پذیر کند. در این شرایط اگر فردی بخواهد سرمایه‌گذاری انجام دهد، می‌داند که در دو سال آینده چه رخ می‌دهد. سرمایه‌گذار باید بتواند ارزیابی کند تا ارزی که در بخش‌های مولد می‌برد، چه سرنوشتی پیدا می‌کند. ما نیازمند اصلاحات و برنامه‌های لازم در کشور هستیم.

واکنش بنگاه‌های اقتصادی به توافق

آرگون با اشاره به تغییر جناح قدرت و زیان شرکت‌های سرمایه‌گذار در ایران پس از شکست برجام اعلام کرد: باید ببینیم که خروجی برجام چیست. نمی‌توان با قطعیت گفت که شرایط برجام قبلی در صورت توافق احتمالی تکرار نمی‌شود. زیرا شرکت‌هایی که برای سرمایه‌گذاری به ایران می‌آیند، منافع خود را در نظر می‌گیرند.

وی در پایان یادآور شد: هیچ سرمایه‌گذاری حاضر نیست که زیان کند تا دیگری سود ببرد. ما باید اقدامات را طوری صورت بدهیم که هم سرمایه‌گذار و هم سرمایه‌پذیر سود ببرند. دولت باید به دنبال یک نقطه بهینه باشد.

بر اساس این گزارش، طبق آخرین اظهارنظر‌ها آمریکا متن توافق‌نامه را قبول کرده و احتمال اینکه ایران نیز این توافق را بپذیرد، بالاست. در این صورت برجام به نتیجه می‌رسد. اگر چنین اتفاقی رخ دهد بازار ارز جو کاهش را تجربه خواهد کرد.

منبع: تجارت نیوز