توسعه پایدار با توسعه «برق آبی»

‌می‌متالز - از ابتدای تاریخ تاکنون، تامین آب به‌عنوان یکی از اولین نیاز‌های بشری مطرح بوده است. در این سیر تطور، سکنی‌گزیدن در کنار رودخانه، حفر چاه، قنات، آب‎انبارها، خطوط انتقال، بندها، سد‌ها و سازه‌هایی از این دست انسان‌ها را قادر ساخت تا نیاز‌های آبی خود را رفع کنند. در کنار مقوله آب، مساله‌ای که به‌ویژه از قرن گذشته مورد توجه جدی‌تر بوده، موضوع انرژی به‌عنوان منبع تامین رفاه و توسعه ملی و نیز عامل محرک صنایع متعدد تولیدی و خدماتی است. افزایش نرخ جمعیت و تغییرات شدید در سبک زندگی مردم دنیا، سبب تقاضای روزافزون این دو محصول استراتژیک و حیاتی شده، به‌گونه‌ای که آژانس بین‌المللی انرژی نسبت به افزایش مصرف به‌خصوص در اقتصاد‌های نوظهور اظهار نگرانی کرده است.

به گزارش می‌متالز، در میان اقسام مختلف تولید برق، نیروگاه‌های برق آبی رویکردی برگزیده از سوی بسیاری از کشور‌ها برای دستیابی به شاخص‎های توسعه، هم در بخش آب و هم در بخش انرژی است. انجمن بین‌المللی نیروگاه‌های برق آبی در گزارش‌های سالانه خود، همواره استفاده از نیروگاه‌های تجدیدپذیر همچون برق آبی، بادی و خورشیدی را مورد تاکید قرار داده است. طبق این گزارش‌ها، استفاده از نیروگاه‌های برق آبی مانع تولید حجم زیادی گاز گلخانه‌ای حاصل از سوخت نیروگاه‌های فسیلی شده است. همچنین این مرجع علمی بین‌المللی، مهم‌ترین کارکرد سد را کمک به توسعه پایدار ملی و بالابردن توان تاب‎‎آوری کشور‌ها در مقابله با رخداد‌های طبیعی جبران‌ناپذیر همچون سیل قلمداد می‌کند. نقش صنعت برق آبی در توسعه پایدار بسیار حائزاهمیت است. این نقش مهم در بسیاری از مقالات علمی مجلات مهم بین‌المللی مورد پژوهش محققان قرار گرفته و به چاپ رسیده است. با توجه به آنچه درباره مفاهیم مختلف توسعه پایدار در منابع علمی و اجرایی آمده است، معمولا توسعه پایدار از سه‌بعد مورد بررسی قرار می‌گیرد.

۱. مسوولیت محیط‌زیستی: استفاده از منابع طبیعی باید بدون برهم‌زدن تعادل و یکپارچگی اکوسیستم‌ها باشد و بار اعمالی بر محیط‌زیست تا حد امکان کاهش یابد و تاثیر مداخلات در آن، قابل ترمیم و بازسازی باشد.

۲. همبستگی اجتماعی: برابری فرصت‌ها برای افراد که شامل رفاه، کیفیت زندگی و توسعه پایدار انسانی است در نظر گرفته شود. توسعه باید ظرفیت‌های فردی را آزاد و نیاز‌های انسان را برآورده کند تا بتواند به فقر پایان دهد، کیفیت زندگی افراد را بهبود بخشد و زندگی امن توام با حقوق و آزادی‌های کامل را ارائه کند. این انسجام طولانی‌مدت و اجتماعی است.

۳. کارآیی اقتصادی: این گزینه شامل کارآیی فعالیت‌های اقتصادی و فناوری، تقویت سرمایه‌گذاری و بهره وری، رشد اقتصادی و بهره‌برداری مناسب از پتانسیل تولید اقتصادی است.

توسعه پایدار خواستار استراتژی ساختاری بلند مدت برای سامانه‌های اقتصادی و اجتماعی در کل جهان است، به‌گونه‌ای که کاهش حداکثری بار وارد بر محیط‌زیست و منابع طبیعی در آن دیده شده باشد. فقط توسعه‌ای که بتواند این سه‌بعد را متعادل کند، می‌تواند در بلندمدت پایدار باشد. برعکس، نادیده‌گرفتن یکی از این سه‌جنبه می‌تواند موفقیت کل فرآیند توسعه را به خطر اندازد. در شبکه برق سراسری ایران، بیشتر بار روی نیروگاه‌های حرارتی است و تیم ساعی و متخصص این نیروگاه‌ها، برای نگهداری و بهره‌برداری، زحمات بسیاری را در کل ایام سال و به صورت ۲۴ساعته متحمل می‌شوند. این نیروگاه‌ها در اغلب مناطق کشور و به اقتضای نیاز شبکه برق سراسری، احداث شده و در حال بهره‌برداری هستند. اجرای این نیروگاه‌ها نسبت به نیروگاه‌های برق‌آبی هزینه و زمان کمتری در بر دارد، اما هزینه بالای نگهداری و طول عمر کمتر نسبت به نیروگاه‌های برق‌آبی، سبب شده است تا هزینه هر کیلووات انرژی تولیدی این نیروگاه‌ها، نسبت به برق‌آبی، بسیار بیشتر باشد. با توجه به سهم بالای نیروگاه‌های حرارتی، این سوال پیش می‌آید که میزان راندمان این نیروگاه‌ها چقدر است؛ زیرا راندمان با میزان مصرف سوخت و استفاده از منابع فسیلی کشور و تولید گاز‌های آلاینده و تولید دی‌اکسیدکربن، نسبت مستقیم دارد. طبق گزارش‌های رسمی، متوسط راندمان این نیروگاه‌ها زیر ۴۰درصد است، این در حالی است که راندمان نیروگاه‌های برق‌آبی حدود ۹۰‌درصد است. اعداد و ارقام نشان می‌دهد که کشور در وضعیت بسیار خطیری در خصوص مصرف سوخت در نیروگاه‌های حرارتی قرار دارد و باید از حداکثر پتانسیل خود برای توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر همچون برق آبی استفاده کند و سهم این نیروگاه‌ها و نیز سایر نیروگاه‌های تجدیدپذیر و پاک همچون بادی و خورشیدی را به‌سرعت و با برنامه‌ریزی صحیح، افزایش دهد. در ایران حدود ۳۰هزار مگاوات پتانسیل برق‌آبی وجود دارد که تنها کمی بیش از ۱۲هزار مگاوات آن احداث شده و در حال بهره‌برداری است، حدود ۳هزار مگاوات آن در حال ساخت و حدود ۱۵هزار مگاوات آن در مرحله مطالعات است. در کنار صرفه‌جویی در مصرف سوخت و حفظ منابع، با استفاده از نیروگاه‌های برق‌آبی، از ورود گاز‌های گلخانه‌ای به جو زمین جلوگیری و وضعیت آب‌وهوایی تعدیل می‌شود. در واقع با توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر و عدم‌استفاده از سوخت‌های فسیلی، از سرعت تغییر اقلیم و اثرات مستقیم و غیرمستقیم آن کاسته می‌شود. متاسفانه روند افزایشی مصرف و عدم‌رعایت الگوی بهینه در میان بخش‌های مختلف همچون صنعتی، کشاورزی و خانگی ادامه دارد و در سال‌های آتی نیز با روندی تصاعدی به پیش خواهد رفت؛ این در حالی است که صنایع کشور به علل مختلف در حالت پویا و مطلوبی قرار ندارند و در صورت فعال‌شدن آنها، نیاز بخش صنعت به‌طور چشمگیری افزایش خواهد یافت؛ بنابراین احداث نیروگاه‌های جدید در کنار الزام مصرف‌کنندگان به رعایت الگوی مصرف امری ضروری و بایسته است. کشور باید با حمایت کامل از نیروگاه‌های تجدیدپذیر و اختصاص بودجه لازم نسبت به افزایش سهم این نیروگاه‌ها در تولید انرژی مبادرت کند و از سایر راهکار‌های اجرایی و مدیریتی همچون روش مشارکت عمومی-خصوصی و استفاده از ظرفیت زیاد بخش خصوصی کشور بهره لازم را ببرد و این ابرمشکل را راهبری کند و به سرانجام برساند تا خاموشی سراسری به ابربحران سال‌های آتی کشور تبدیل نشود. ضروری است بخش دولتی با تدوین قوانین و ضوابط حمایتی برای سرمایه‌گذاران و با نگرش برد-برد و شراکت قاعده‌مند با بخش خصوصی، نیروگاه‌های برق‌آبی را در اسرع وقت اجرا مکرده و به بهره‌برداری برساند تا از سهم بالای نیروگاه‌های حرارتی کاسته شود و نیروگاه‌های تجدیدپذیر به‌مرور جایگزین آن‌ها شوند. هرچه سهم نیروگاه‌های تجدیدپذیر نسبت به نیروگاه‌های حرارتی بیشتر شود، حرکت کشور به سمت رشد و توسعه و توسعه پایدار، با سرعت بهتری محقق و میسر خواهد شد.