میراث خانوادگی ارجمند

به گزارش می‌متالز، وی پیشنهادی برای کار‌های فلزی انبار قماش به اداره ساختمان بانک ملی داد؛ اداره مذکور از یک مهندس اروپایی، درباره ارجمند نظرخواهی کرد؛ وی ارجمند را جوانی باهوش، ولی بی‌تجربه و فاقد وسایل معرفی کرد. بانک ملی در مهرماه ۱۳۱۷ تصمیم گرفت گلخانه‌ای درست کند و کارخانه ارج به یک شعبه برای تامین نیاز‌های بانک ملی و ارجمند به‌عنوان مهندس و حلال مشکلات این اداره تبدیل شد.

کارخانه او اقدام به ساخت پنجره‌های فلزی گردان و سردر‌های مشبک در شهرهای، اهواز، گرگان، اصفهان و شیراز کرد. در‌های فلزی ساختمان بیمه و تعاونی مصرف کارکنان شرکت را نیز در همین سال‌ها ساخت؛ تهیه سیم دینام و لاستیک اتومبیل از دیگر تولیدات کارخانه ارج بود که این کار در سال‌های اشغال ایران در جنگ‌جهانی دوم صورت‌گرفت، آن‌هم در شرایطی که با گرانی لاستیک و احتیاج عمومی انجام آن محال به‌نظر می‌رسید؛ اما کارخانه ارج به انجام آن توفیق یافت. ماشین‌های جوشکاری توربین آبی برای آسیاب و دستگاه مولد برق دهی نیز از دیگر تولیدات آن کارخانه بود و پس این موفقیت نیز تولید مبل و صندلی‌های آمفی تئاتر و کلاس‌های دانشگاه نیز به وی سپرده شد. همچنین دو دستگاه تلمبه انتقال آب‌گرم برای گرمایش مرکزی بانک‌های ملی شعبه انزلی و گرگان، ساخت دستگاه تهویه و شوفاژ نیز برای گرمایش مدارس درست کرد و به دنبال، آن اقدام به نصب سیستم گرمایش و تهویه مطبوع بیمارستان فارابی کرد. با اشغال کشور در شهریور ۱۳۲۰ راه‌های تجاری محدود شد؛ همین هم موجب گسترش فعالیت ارج شد، زیرا تقاضا برای خدمات و تولیدات وی به‌شدت افزایش یافت. کارگاه و دفتر برای فعالیت وی کافی نبود. در همین زمان شریک و مدیر دقیقی به‌نام مهندس اکبری، به ارج آمد. ارجمند در اردیبهشت ۱۳۲۱ نواحی شرق تهران و بیرون دروازه خراسان، کارخانه بزرگی تاسیس کرد. اساس صنعت موتور برق، تولید سیم‌های نازک و عایق‌دار بود. وی برای اولین‌بار، سیم‌های مسی قطور را به سیم‌های نازک تبدیل کرد. کارخانه ارج برای این کار از خراسان کرمیت می‌آورد و سیم‌های نازک را از طریق ماشین مفتول‌سازی تولید می‌کرد. خلیل ارجمند پس از چند ماه مطالعه روشی برای عایق‌دار‌کردن سیم‌ها پیدا کرد. سرانجام سیم‌های عایق‌دار نازکی به بازار آمد که برای‌هزاران موتور کارخانه و دینام‌های وسایل نقلیه به‌کار می‌رفت. وی همین سیم‌ها را در دستگاه ترانسفورماتور جوشکاری به‌کار می‌برد. بزرگ‌ترین شاهکار صنعتی ارجمند، ساخت مجموعه تلمبه‌های الکتریک بود که در کارخانه وی تولید می‌شد. لاستیک اتومبیل از دیگر وسایلی بود که وی دو سال‌بر روی آن کار کرد، اما عمرش کفاف بهره‌برداری از آن را نداد. خلیل ارجمند سرانجام به قصد سرکشی، وارد چاه آبی شد که به‌دستور وی در نزدیکی کارخانه برای احداث یک رختشوی‌خانه عمومی حفر کرده بودند. هنگام ورود به چاه بند‌های کابل دستگاه بالابر در محل اتصال به جعبه پاره شد و ارجمند به عمق ۳۶ متری سقوط کرد. خلیل ارجمند، موسس کارخانه بزرگ ارج، درحالی‌که هنوز جوانی ۳۴ ساله بود دارفانی را وداع گفت.

به مناسبت درگذشت، وی کانون مهندسان ایران با ریاست غلامعلی فریور در آبان جلسه‌ای تشکیل داد و مهندس بازرگان در آن به سخنرانی پرداخت. از نظر مهندس بازرگان شخصیت ارجمند نشانه‌ای از آثار قدرت احسن الخالقین بود که خداوند با خلقت او بهترین آفرینندگان خود را به نمایش گذاشت. علاقه مهندس بازرگان به خلیل ارجمند تا حدی زیاد بود که او را مصداق‌بارز احسن الخالقین می‌دانست.

ارجمند اگرچه فعال و مولد ثروت بود، ولی در بند جاه و مال نبود. خود خواهی را کنار گذاشته، خیر عموم و سعادت میهن را طلب می‌کرد. او در کارخانه با کارگران با نهایت جوانمردی رفتار کرده و در دانشکده فنی تهران و کانون مهندسان در سخاوت و بلند همتی بر همه پیش‌دستی می‌کرد. او با وجود همه توانایی‌ها تکبر و خودستایی نداشت و در بند تظاهر و تبلیغ نبود.

ارجمند قبل از مرگش وصیت کرده بود مبلغ صد‌هزار‌ریال در اختیار مهندس ریاضی، رئیس وقت دانشکده فنی قرار دهند تا از آن برای امور تعاونی دانشجویان استفاده شود. این مبلغ در سال‌۱۳۵۱ به سه‌میلیون ریال رسید. با وجود اینکه کارخانه ارج در سال‌۱۳۱۶ پایه‌گذاری شد، فوت خلیل ارجمند در۱۰سال‌اثر منفی در توسعه این واحد داشت. در این مدت، پدر و همسرش مسوولیت اداره آن را بر عهده داشتند و دو برادر وی مشغول تحصیل بودند. برادرش، مهندس اسکندر ارجمند، پس از اخذ مهندسی از دانشگاه فنی تهران، به آمریکا رفت و در زمینه سیستم گرمایش مرکزی و تهویه مطبوع در یکی از دانشگاه‌های دولتی آنجا ادامه تحصیل داد و پس از بازگشت به ایران مدیریت کارخانه ارج را به عهده گرفت. کارخانه در سال‌۱۳۳۷ با مدیریت او و برادر دیگرش سیاوش ارجمند اداره می‌شد. کارخانه در این سال‌با همکاری سه کارشناس فرانسوی و سوئدی، ۴۰ مهندس و کارمند و ۶۰۰ کارگر فنی اداره می‌شد. در سال‌۱۳۳۷، مساحت کارخانه یک هکتار بود و ۱۰ سالن، بزرگ کارگاه‌های آن را تشکیل می‌داد. این کارخانه، اقدام به ساخت سقف فلزی برای ساختمان تربیت بدنی پارک شهر کرد. ابعاد این ساختمان ۶۰۳ متر در ۳۸ متر بود کارخانه در این سال‌۸۰۰‌تن آهن را به ابزار‌های مختلف تبدیل کرد و برای ارائه خدمات فنی در زمینه تلمبه‌های برقی و برخی محصولات صنعتی، اقدام به تاسیس مرکز فنی تعمیرات کرد. بعد‌ها نیز کارخانه‌ای برای نصب سیستم‌های مرکزی ساخت، همچنین با سرمایه‌گذاری در کارخانه آلومتک و ساخت انواع پروفیل آلومینیوم و کابل‌های آلومینیومی در قزوین به توسعه واحد‌های صنعتی خود پرداخت. وی تا سال‌۱۳۵۷ علاوه‌بر اداره کارخانه و فعالیت‌های صنعتی تدریس هم می‌کرد. تعدادی از فعالان اقتصادی، واحد‌های صنعتی وابسته به ارجمند را یکی از مدرن‌ترین و علمی‌ترین بنگاه‌های تولیدی ایران در پیش از انقلاب توصیف می‌کردند.

مهندس سیاوش ارجمند نیز تحصیلاتش را در رشته برق دانشکده فنی دانشگاه تهران با رتبه اول به پایان رساند. او سپس تحصیلات عالیه خود را در دانشگاه مونیخ ادامه داد پس از پایان تحصیلات، مدتی در کارخانه‌های آلمان به تکمیل معلومات عملی و نظری خود پرداخت و سپس به ایران آمد تا میراث خانوادگی خود را دریابد.

سیاوش ارجمند این کارخانه را در دهه چهل به کیلومتر ۵ جاده مخصوص کرج انتقال داد. ظرفیت بهره‌برداری آن در اواخر اردیبهشت ۱۳۵۴ به ۴۵۴.۱۰۰ دستگاه از انواع لوازم‌خانگی رسید. این شرکت بالغ بر ۲۳۰۰ نفر پرسنل داشت و سرمایه آن پانصد و پنجاه‌میلیون‌ریال در اوایل دهه پنجاه بود. کل کارگران مشغول در واحد‌های صنعتی ارجمند پنج‌هزار نفر بودند. دکتر منوچهر گودرزی از مدیران برجسته سازمان برنامه و بودجه (مدیریت و برنامه‌ریزی) در دهه پنجاه مدیرعامل کارخانه ارج شد. در سال‌های ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۳ فروش ارج از ۱۸۳۶‌میلیون ریال به ۲۱۲۷‌میلیون ریال و سپس به ۳۶۸۷‌میلیون ریال؛ یعنی حدود دو‌برابر افزایش داشت. سود شرکت پس از کسر مالیات نیز از ۱۹۴‌میلیون‌ریال به ۳۷۷‌میلیون‌ریال افزایش یافت. از نظر سیاوش ارجمند راه رسیدن به پیشرفت و توسعه اقتصادی، استفاده از نیروی انسانی ماهر بود. زمینه‌های آموزش از طریق دبستان تا دانشگاه و محیط کار، مشارکت اجتماعی و کوشش‌های فردی فراهم می‌شود. تغییر دائم تکنولوژی، نیازمند آموزش مهارت‌های تازه است و زندگی ماشینی امروز و تکنولوژی به وسایل فنی جدید وابسته است. بر اساس همین باور، مدیران کارخانه در جذب نیروی کارآمد و آموزش کارکن خود می‌کوشیدند.

منبع: سرگذشت ۵۰ کنشگر اقتصادی ایران

منبع: دنیای اقتصاد