بازار فولاد به کدام سو خواهد رفت؟

به گزارش می متالز به نقل از ویژه نامه تجارت فردا (دنیای اقتصاد / کیوان پورشب: کارشناس ارشد مدیریت بازرگانی و بازاریابی بین المللی): بررسی بازار فولاد ایران در سال 95 در مقایسه با سایر ادوار و سال های قبل از آن از دو منظر، حائز اهمیت ویژه است؛ اولا باید آثار ناشی از شرایط پسابرجام در این بخش، مورد توجه قرار گیرد و ثانیا در همین دوره دو اتفاق مهم در عرصه بین المللی به عنوان متغیرهایی تاثیرگذار بر بازارهای جهانی از جمله فولاد را تحت تاثیر قرار داده است و سهم ایران از این دو رویداد یعنی برگزیت (خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا) و انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده آمریکا و به قدرت رسیدن دونالد ترامپ، شایان توجه است. گرت استیس، مدیرعامل فولاد بریتانیا معتقد است با رفع تحریم های ایران، تغییری محسوس در وضعیت عرضه ورق گرم (HRC) و کاهش قیمت در فروش این محصول از اواسط سال 2015 دیده شده است و همین موضوع باعث نگرانی از بروز دامپینگ به وسیله ایرانی ها به عنوان یکی از تامین کنندگان خارجی، تهدیدی برای تولیدکنندگان اروپایی محسوب می شود.

اما در همین اثنی نمی توان از نقش تاثیرگذار کشورهای چین و ژاپن و البته هند و منافع آنها در عرصه بازار جهانی فولاد غافل شد؛ اخیرا گزارشی از طریق رویترز منتشر شد که از ساخت یک واحد تولید گندله با مالکیت دولت هند در ایران خبر می دهد. مبنی بر اینکه برنامه ای برای تولید 59 میلیون تن گندله در دستور دارد و این که قرار شده است تا دو میلیون تن سنگ آهن را در ایران به فروش برساند. ظرفیت سرمایه گذاری از سوی هند، پیشنهادهایی به مراتب ارزان تر را برای تامین مواد اولیه کارخانجات نورد و تولید میلگرد ایران ارائه خواهد کرد. رشد شش درصدی تقاضا در بازار فولاد ایران در سال 2016 از آثار برجام و رفع تحریم های ناشی از این توافق بین المللی بوده است. اما آنچه مسلم است در کوتاه مدت پیش بینی می شود ایران هم چنان یک واردکننده نیز خواهد بود و تغییری در این وضعیت رخ نخواهد داد. الزامات تقویت زیرساختاری در کشور و عدم امکان دستیابی به وضعیت مطلوب در این زمینه، مانع از تغییرات سریع می شود. اما توانایی کشور در سرمایه گذاری در تولید آهن اسفنجی بر پایه گاز، عاملی مهم و تاثیرگذار در ارزیابی موقعیت فولاد ایران در بازار منطقه ای ایران دارد.

اما این نکته نیز قابل تامل است که چشم دنیا به بازار مصرف در ایران در شرایط پسابرجام، بیش ازظرفیت های جدید تولید و عرضه محصولات ایرانی بوده و هست؛ به طوری که رافائل روبیو، مدیر انجمن فولاد آمریکای لاتین معتقد است که امکان تحریک و رشد تقاضای واردات فولاد از سوی ایران، محتمل است و او این اتفاق برای مدیریت و هدایت مازاد تولید فولاد در دنیا به سوی این بازار مصرف جدید را خوب ارزیابی می کند.

بر اساس سند چشم انداز بیست ساله کشور، منابع صنعتی بین المللی در انتظار تولید مورد هدف این برنامه یعنی 20 میلیون تن تولید سالانه فولاد ایران هستند؛ اما آنچه پیش بینی های منابع صنعتی از جمله Platts نشان می دهد، حدود 12 میلیون تن از افزایش ظرفیت های تولیدی تحت برنامه سند بالادستی، ناشی از نوسازی یا به عبارتی Revamping محقق می شود و از این حجم، عددی بالغ بر 5.25 میلیون تن از طریق یکی از بزرگ ترین شرکت های منطقه خاورمیانه یعنی فولاد قشم که بر اساس تولید این کارخانه آهن اسفنجی بوده است، تولید و تامین می شود. آنچه در سال های اخیر سرعت مخصوصی در صنعت کشور به ویژه در صنعت فولاد داشته است، تقویت رشد کارخانجات تولید فولاد در مناطق مختلف کشور و در عین حال افزایش ظرفیت تولید کارخانجات موجود و تنوع بخشی در تولیدات محصولات فولادی بوده است و این جریان در سال 95 به واسطه برجام و شرایط پس از آن، سرعت قابل توجهی داشته است.

با نگاهی بخشی به برخی از مبادی تقاضا برای محصولات فولادی می توان عمق و میزان اقبال به محصولات واحدهای تولید فولاد را به شکلی دقیق مورد توجه قرار داد؛ مناطق آزاد نزدیک به میادین فراساحلی که نیمی از ذخایر گاز طبیعی کشور را به میزان 34.02 تریلیون دارند توسعه این میادین با اولویت انجام پذیرند. این پروژه عظیم که جزو برنامه های اصلی کشور و شاه بیت برنامه های توسعه در پسابرجام محسوب می شود، به سمت افزایش صادرات گاز کشور از طریق توسعه خط لوله انتقال، در مسیری که شروع آن میان ایران و بندر صحار در کشور عمان خواهد بود و شبکه وسیعی را با پیوستن کشورهای کویت، عراق، سوریه و در نهایت اروپا هم چون خط لوله صلح پاکستان و هند در پی خواهد داشت، فرصت های بازرگانی و فروش محصولات فولادی را برای توسعه این پروژه فراهم خواهد کرد. علاوه بر این، برنامه نوسازی پالایشگاه های نفت و نصب تاسیسات جدید پتروشیمی، بازار مصرف و محرکی مهم برای تحریک تقاضای بازار فولاد محسوب می شود. اخیرا تولیدکنندگان فولاد، نسبت به تولید محصولاتی متناسب با این نیاز بازار اقدام کرده اند. البته از سوی دیگر، حجم تقاضا به نظر می رسد که متجاوز از توان و ظرفیت های تولید داخل باشد.

یکی از مسائلی که برنامه های افزایش ظرفیت تولید فولاد در کشور را تحت تاثیر قرار می دهد، ضعف ناشی از کمبود زیرساختارها در برخی مناطق از جمله عدم توسعه خطوط ریلی و راه آهن است که رشد تحقق هدف تولید سالانه 55 میلیون تن فولاد را با کندی مواجه کرده است.

برقراری ارتباط و از سرگیری روابط بین بانکی بین المللی بانک های ایرانی در تعامل با بانک های بین المللی از طریق سوئیفت، امکان افزایش مناسبات تامین مالی از طریق فاینانس را فراهم آورده است، هر چند که هنوز به دلیل برخی کارشکنی ها از سوی برخی از طرف های غربی و در راس آن ایالات متحده آمریکا، مسیر عادی سازی روابط بین بانکی میان ایران و بانک های بین المللی با کندی مواجه بوده است. موضوع اصلاح نرخ های سود تسهیلات بانکی از سوی بانک مرکزی که تا پیش از برجام با نرخ 22 درصد از طریق بانک ها، تسهیلات به واحدهای تولیدی و صنعتی اعطا می شد، اکنون این نرخ به 18 درصد رسیده است و شواهد حاکی از کاهشی بودن این روند طی سال پیش رو است. دولت نیز درصدد تامین و اعطای برخی تسهیلات به برخی خریداران داخلی محصولات فولادی برای تحریک تقاضا در بخش عمران و ساختمان بوده و هست.

حجم تقاضای بازار مصرف فولاد در داخل کشور، سیر صعودی و افزایش محسوس 30 درصدی را در سال 95 نشان می دهد. آمارها نشان می دهد که مصرف سرانه فولاد در حال حاضر 220 کیلوگرم در سال است و این رقم باید طی 10 سال به 350 کیلوگرم برسد. رشد سرمایه گذاری خارجی در بخش فولاد نیز نویدبخش است؛ به طوری که شرکت دانیلی ایتالیا، خبر از سرمایه گذاری 5.7 میلیارد دلاری در بخش فولاد و فلزات ایران داده است و سرمایه گذاران خارجی دیگری از چین، ترکیه و هند نیز به تناوب برای حضور در این بازار نوظهور چه به صورت سرمایه گذاری مستقیم یا پلت فرم های مشترک یا تعاملات بازرگانی اعلام آمادگی کرده اند.

در ارزیابی وضعیت بازارهای صادراتی فولاد ایران باید توجه داشت که محصولات فولادی ایران، امروز شناخته شده تر از گذشته به ویژه در خصوص محصولات نیمه نهایی Semi – Finished – Products در این بازارها به خصوص در سطح اتحادیه اروپا عرضه می شوند.

در ارتباط با وضعیت ثبات اقتصادی در کشور از منظر نهادهای بین المللی، اگر چه هنوز ممکن است آمارها در رابطه با ایران، شفاف یا دقیق نباشند ولی ایران از نظر کشورهای با ثبات در منطقه خاورمیانه از وضعیت و موقعیت بهتری برخوردار است. صندوق بین المللی پول در گزارشی اعلام کرد که اقتصاد ایران در سال های 2016 و 2017 رشدی 5.5 درصدی را نشان می دهد؛ این در حالی است که پیش بینی برخی موسسات ارزیابی در داخل کشور این رقم را بین 2.9 درصد تا شش درصد پیش بینی می کرده اند. دسترسی کشور به برخی منابع پولی راکد در خارج از کشور که ارقامی متناقض عنوان شد ولی به طور تقریبی اگر 50 میلیارد دلار فرض در این یادداشت باشد یک gain بزرگ از دیدگاه پولی و سرمایه گذاری برای کشور به شمار می رود.

از نظر برنامه ریزی های راهبردی تولید فولاد در کشور، تولید آهن اسفنجی DRI با استفاده از خوراک گاز طبیعی، با مزیت نسبی ذخایر سرشار گاز موجود در ایران و اینکه بیش از 83 درصد از تولیدات فولادی در کشور، بر پایه آهن اسفنجی است. یک ضرورت راهبردی و با منطق وجود منابع کافی و ارزان قیمت به عنوان ماده اولیه، در توسعه صنعت فولاد در ایران محسوب می شود. فعالیت های توسعه محور در این بخش وآنچه در میدرکس شاهد آن هستیم با سرعت قابل ملاحظه ای در تحقق هدف 9.1 میلیون تنی تولید آهن اسفنجی در داخل کشور، موید پشتیبانی و حمایت از همین راهبرد است. مسیری که می کوشد تا ضمن تامین نیاز داخلی، زمینه های ورود و توسعه بازارهای صادراتی را برای این محصول فراهم آورد.

اما آنچه را که در برنامه های بلند مدت و میان مدت ایمیدرو می توان دید توجه به غنی سازی ظرفیت های تولید ورق های فولادی و محصولات نورد است که مستلزم سرمایه گذاری های موثر برای تقویت کارخانجات تولیدی از نظر ماشین آلات و تجهیزات و به روزرسانی تکنولوژی های تولید در این بخش است. در حال حاضر حدود 25 هزار تن سالانه، فولاد مقاوم - Stainless Steel  - به کشور وارد می شود که شرکت فولاد مبارکه درصدد افزایش تولید این محصول و تامین نیاز داخل است که قاعدتاً باید در انتظار کاهش حجم واردات این محصول در دوره پیش رو باشیم.

تهدید ناشی از هجوم محصولات فولادی از چین و نابرابری های قیمت گذاری که بخشی مربوط به نازل بودن قیمت تمام شده تولید و بخشی هم دامپینگ قیمتی از سوی عرضه کنندگان محصولات فولاد چین بوده و هست؛ از نظر برخی کارشناسان یکی از چالش های جدی پیش رو برای تضعیف عرضه کنندگان داخلی عنوان شده است که البته دولت، نسبت به این دغدغه واکنش نشان داده و از وضع عوارض بر واردات بین 5 تا 16 درصد در سال 1396 خبر داده است.

واین تصمیم افزایش تعرفه واردات تا حدود 26 درصد را به دنبال خواهد داشت و حتما تقاضای بازار و احجام خرید را در داخل متاثر می سازد. اگرچه به نظر می رسد تولید کنندگان فولاد، بر افزایش وضع عوارض تا سقف 30 درصد پافشاری کنند. سندیکای تولید کنندگان لوله و پروفیل، قویاً نسبت به وضع عوارض بر واردات محصولات تخت با ضخامت کمتر از سه میلیمتر معترض هستند، در جایی که تولیدات داخلی، تکافوی نیاز کشور را نمی کند. افزایش نرخ تعرفه واردات محصولات فولادی، خواست و اراده دولت برای تقویت تولید داخل و حفظ صنعت فولاد کشور بوده است و این خواسته همواره و به کرات از سوی مسوولان مورد تاکید قرار گرفته است.  در واقع حس محصور بودن  در میان دو ابر فعال در عرصه  تجارت محصولات فولادی یعنی چین و روسیه ، با توان رقابت بالا نسبت به طرف های ایرانی از نظر قیمت و حجم تولید و عرضه، فرصت را از هم آوردی پایاپای از تولید کنندگان و عرضه کنندگان داخلی ما در کشور می رباید.

اما از رویدادهای مهم و تاثیرگذار بین المللی بر اقتصاد کشور که متعاقبا صنعت فولاد و بازارهای آن را چه در زمان حال و چه در آینده تحت الشعاع قرارداده و می دهد، مساله برگزیت و خروج بریتانیا از اتحادیه اروپاست. به طور طبیعی، بازارهای مالی دنیا به دلیل وابستگی های بین المللی از نظر مبادلاتی که میان خود دارند، ضمن داشتن روابطی کنش گر در برابر آنچه در مفاهیم پایه اقتصاد برای ایجاد تعادل در نظام عرضه و تقاضا مطلوبیت دارد; به طور هوشمند و آگاهانه در برابر کنش های بیرونی خارج از محدوده خود نیز، از خود واکنش نشان می دهند و این خصیصه که آن را می توان به رفتار گرایی بازار) تعبیر کرد، امکان پیش بینی پذیری بازار را بر اصولی قابل اندازه گیری فراهم می کند و ریسک های مترتب بر این پدیده را سیستماتیک و تعدیل شونده می سازد.

 اما به هرروی در دورانی که وابستگی هایی از این دست در عرصه تعاملات جهانی اجتناب ناپذیر است، برخی از کشورها نیز ممکن است چندان در معرض تاثیر مستقیم تحولات از منظر اقتصادی نباشند ولی مسائل سیاست خارجی دولت ها و الزامات مرتبط با این بخش، ورودی هایی را به وجود می آورد تا هیچ کشوری به لحاظ تاثیرپذیری و واکنش نسبت به رویدادهای بین المللی، منفعل نباشد.

اما گستره تبعات رویداد برگزیت بر جامعه جهانی با افزایش 5/5 درصدی قیمت جهانی طلا در همان ساعات اولیه اعلام نتیجه آراء همه پرسی مبنی بر خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا، حاکی از عمق اثرگذاری این اتفاق مهم بر اقتصاد بین المللی بوده و هست.

اما این که میزان تاثیر پذیری اقتصاد ایران از این پدیده تا چه میزان است، نظرات کارشناسی متفاوتی را از زوایای مختلف به موضوع ارائه کرده است؛ در حال حاضر، حدود 65 درصد از بازار سرمایه ایران با محوریت کالاها و محصولات بورس محور برای عرضه و فروش - commodities - است؛ باید گفت که نتیجه این همه پرسی می تواند یک بحران اقتصادی جهانی دیگر را به دنبال داشته باشد و کاهش تقاضا در بورس های کالا طی همین مدت، موید همین پیش بینی است. البته متغیرهایی همچون سیاست های دولت آتی انگلیس برای مهار بحران و آنچه به عنوان خط مشی برای مدیریت کسب و کار و اداره نیروهای انسانی حرفه ای و متخصص در آن کشور قراراست پیاده سازی و اجرا شود، حائز اهمیت است. واکنش سریع و مثبت ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران، جناب آقای دکتر حسن روحانی، نسبت به موضوع برگزیت از نگاه روزنامه واشنگتن پست مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفته است؛ به طوری که این روزنامه نقل می کند، مسوولان ایران از موضوع خروج انگلیس از اتحادیه اروپا، به فرصت تاریخی برای ایران تعبیر کردند. از سوی دیگر، حمایت دستگاه دیپلماسی ایران از آرای مردم انگلستان و نتیجه همه پرسی، مورد توجه رسانه های غربی قرار گرفته؛ اما آنچه از نگاه واشنگتن پست مورد تشویق مسوولان ایران بوده در واقع تبعات ناشی از رویدادهای پسا برگزیت است که اقتصاد موسسات غربی را تحت تاثیر قرار خواهد داد.

به هر روی اروپا، یکی از بازارهای نوظهور و مورد هدف ایران در دوره جدید پس از برجام است و توسعه همکاری های اقتصادی با تک تک کشورهای عضو اتحادیه اروپا به شکل مستقل در دستور کار جمهوری اسلامی ایران است. بنابراین طبیعی است که انگلستان نیز در انتظار برخورداری از فرصت های مشابه و مستقل برقراری روابط اقتصادی با ایران است. اما شواهد نیز حاکی از آن است که ایران در برنامه های اقتصادی بین المللی خود اولویتی را در مورد تعاملات پسابرگزیت پیش بینی نکرده است.

از سوی دیگر، تلقی انسداد مسیر مستقل ایالات متحده آمریکا از طریق انگلستان به اتحادیه اروپا، یکی از نتایج ناشی از این رویداد سیاسی از نظرمسوولان کشور است هرچند که دلایل روشنی در تائید این مدعا، ارائه نشده است.

اما آنچه مسلم است، تحمیل اعمال تحریم ها علیه ایران، از سوی ایالات متحده امریکا بر اتحادیه اروپا، واقعیتی انکار ناشدنی است. شاید تجربه مذاکرات برجام این تحلیل سیاسی را در ذهن مسوولان کشور، به دنبال داشته است که خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا، قوای هم افزایی در تصمیمات سیاسی بین المللی را دستخوش تغییر خواهد کرد.

یکی از پیش بینی های اقتصادی افق آینده  بریتانیا در روابط تجاری این کشور با اعراب منطقه خلیج فارس، احساس نیاز به تقویت تعاملات بازرگانی با این کشورهاست و این موضوع، موقعیت اقتصادی ایران در منطقه را تحت الشعاع قرار می دهد.

در یک جمع بندی کلی، از آثار و تبعات احتمالی برگزیت بر اقتصاد ایران، دو دیدگاه کارشناسی وجود دارد:  نخست اینکه، اساساً برگزیت بر جریان بین المللی سرمایه گذاری مستقیم خارجی (FDI) اثر منفی خواهد گذاشت و این موضوع برای ایران سودمند نیست؛ چرا که کشوردر این برهه نیازمند چنین سرمایه گذاری هایی است و از سوی دیگر، به دلیل باقی ماندن ریسک سرمایه گذاری در ایران بنا به مقتضیات ناشی از تحریم های اولیه ایالات متحده آمریکا احتمالا ایران جز مقاصد ترجیحی سرمایه گذاری بریتانیا نخواهد بود.

بررسی پیش بینی های برخی مراجع مهم بین المللی از جمله متال بولتن در گزارش تحلیلی که برای سال 2017 منتشر کرده است از افزایش سرعت تقاضا در بازار فلزات خبر می دهد و این که این حجم از تقاضا نیز به خوبی تامین خواهد شد. اما بهبود در وضعیت مصرف محصولات تمام شده فولادی درحدود 9 میلیون تن، امکان غلبه بر تقاضای بازار را نخواهد داشت. حجمی که پیشتر در برآورد های تحلیلی، کاهش 28 میلیون تنی یعنی منفی دو درصد را در سال نشان می داد.