دورنمای سودسازی زغال‏‏‌سنگی‏‏‌ها

انواع زغال‌سنگ

به گزارش می‌متالز، با رخ‌دادن فرآیند‌های زمین‌شناسی و طی فشار اعمال‌شده بر مواد زنده طی زمان، زغال‌سنگ براساس مراحل زیر تشکیل می‌شود که در هر مرحله دگرگونی زمین‌شناختی افزایش می‌یابد:

۱) پوده یا تورب (Peat): محصول نخستین مرحله از تولید زغال‌سنگ بوده و از تجزیه ناقص مواد زنده حاصل می‌شود.

۲) زغال‌سنگ قهوه‌ای یا لیگنیت (Lignite): این محصول که کمترین ارزش حرارتی را در بین انواع دیگر زغال‌سنگ دارد، بیشتر در تولید برق مورد استفاده قرار می‌گیرد. این محصول بر اثر فشار طبیعی بر پوده ایجاد شده و حاوی ۲۵ تا ۳۵ درصد کربن است.

۳) زغال‌سنگ ساب بیتومینه (Sub-bituminous coal): این زغال‌سنگ که خواص حرارتی آن حد میانی زغال‌سنگ لیگنیت و بیتومینه است، بیشتر در تولید بخار-الکتریسیته مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد. علت چنین مصرفی، وزن کمتر از یک‌درصد سولفور محتوی این نوع زغال‌سنگ است.

۴) زغال‌سنگ بیتومینه (Bituminous coal): این نوع زغال‌سنگ که بیشترین فراوانی را دارد (۵۲ درصد)، دومین زغال‌سنگ از حیث انرژی گرمایی است. بیتومینه اصلی‌ترین زغال‌سنگ مورد استفاده در صنعت است و خود به دو نوع حرارتی و متالورژیکی تقسیم می‌شود.

۵) زغال‌سنگ حرارتی (Steam coal/ Thermal coal): این نوع زغال‌سنگ بیتومینه بیشتر در تولید بخار-الکتریسیته و سیمان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

۶) زغال‌سنگ متالورژی (Metallurgical coal): این نوع زغال‌سنگ به نام زغال کک‌شو نیز شناخته می‌شود و به دلیل داشتن سطح نازلی از سولفور محتوی، میزان کربن محتوی بالا و خواص برهم انباشتگی (agglomeration) مناسب، در تولید فولاد و سایر فلزات مورد استفاده واقع می‌شود.

۷) زغال‌سنگ آنتراسیت (Anthracite): مرغوب‌ترین و کمیاب‌ترین نوع زغال‌سنگ که به علت کربن محتوی بالای آن بیشتر به‌عنوان سوخت خانگی استفاده می‌شود.

ذخایر زغال‌سنگ

کشور‌هایی که بالاترین ذخایر زغال‌سنگ را در جهان دارند، عبارتند از: ایالات‌متحده آمریکا (۲۴۹ میلیارد تن)، روسیه (۱۶۲ میلیارد تن)، استرالیا (۱۵۰ میلیارد تن) و چین (۱۴۳ میلیارد تن).

عرضه و تقاضای زغال‌سنگ

با توجه به اهمیت اقتصاد چین، به‌عنوان اصلی‌ترین مصرف‌کننده زغال‌سنگ در جهان، آتیه اقتصادی این کشور نقش بسزایی در صنعت زغال‌سنگ ایفا می‌کند. توضیح بیشتر اینکه سطح توسعه اقتصادی در چین و به میزان کمتری در هند، تعیین‌کننده سطح تقاضای جهانی و به تبع آن، قیمت این محصول است. متغیر جدیدی که در ماه‌های اخیر به بازار زغال‌سنگ، مانند دیگر بازار‌های جهانی وارد شده، موضوع جنگ روسیه و اوکراین است. تبعات جنگ مزبور همچون تداوم افزایش بی‌سابقه قیمت گاز به‌عنوان مهم‌ترین رقیب زغال‌سنگ در تولید برق، الزام اروپا برای تجدیدنظر در سیاست‌های مصرف انرژی‌های پاک، تحریم گاز، نفت و زغال‌سنگ روسیه و تحریم‌های غربی در خصوص مبادلات با روسیه به‌عنوان سومین صادر‌کننده زغال‌سنگ، در مجموع افق قیمتی این محصول را افزایشی نشان می‌دهد. سطح تاثیر جنگ روسیه و اوکراین بر بازار زغال‌سنگ به حدی است که طی ۲۳ فوریه تا ۱۰‌مارس، قیمت زغال‌سنگ حرارتی اروپا با رشد ۱۴۸ درصدی مواجه شد. در صورت پایان جنگ مذکور به نظر می‌رسد تا پایان تحریم‌های روسیه و کاهش تنش‌های غرب و روسیه، قیمت زغال‌سنگ به‌رغم اصلاح، با کاهش جدی مواجه نشود؛ امری که براساس نظرات کارشناسان سیاسی در کوتاه‌مدت دست‌یافتنی نیست.

صنعت زغال‌سنگ در ایران

عمده توسعه معادن زغال‌سنگ و بازار آن در ایران در دهه ۴۰ شمسی و متعاقب راه‌اندازی ذوب‌آهن اصفهان رقم خورد. ایران از حیث ذخایر زمین‌شناسی دارای ۱۱ تا ۱۴ میلیارد تن زغال‌سنگ بوده که از این میزان ۳/ ۱ میلیارد تن ذخایر اثبات‌شده است که ایران را در ردیف بیست‌ونهم جهانی از حیث ذخایر قطعی قرار می‌دهد. غالب زغال‌سنگ ایران (نزدیک به ۷۰ درصد) در منطقه خراسان‌جنوبی واقع شده است. با توجه به درصد گوگرد و اسید‌های قلیایی بالای زغال‌سنگ ایران و همچنین با عنایت به اینکه تقاضای اصلی زغال‌سنگ در بخش تولید فولاد به روش کوره‌بلند بوده و این روش نزدیک به ۹‌درصد کل تولید فولاد در ایران را در بر می‌گیرد، بخش زغال‌سنگ در ایران با توجه و سرمایه‌گذاری متناسب با تقاضای داخلی مواجه نیست. در ایران حدود ۱۳۰ معدن زغال‌سنگ وجود دارد که نزدیک به ۱۰۰ معدن از آن‌ها فعال هستند. معضل اصلی صنعت زغال‌سنگ در ایران، عدم‌تقاضای کافی از ناحیه مصارف صنعتی به علت وجود گاز ارزان و در دسترس است؛ امری که در کنار ممنوعیت‌های مکرر صادرات زغال‌سنگ، سرمایه‌گذاری در این بخش را به حداقل ممکن رسانده است.

مساله نرخ‌گذاری صنعت زغال‌سنگ از دیگر چالش‌های این صنعت است. قیمت‌گذاری زغال‌سنگ براساس توافق بین تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان تعیین می‌شود. به علت مازاد تقاضای داخلی نسبت به عرضه و همچنین حفظ حاشیه سود شرکت ذوب‌آهن اصفهان، افق آتی نرخ‌های زغال‌سنگ ثابت به نظر می‌رسد. مهم‌ترین مزیت فعلی صنعت در ایران، علاوه بر انتظار نرخ‌های بالاتر شمش فولاد خوزستان (متاثر از تداوم جنگ روسیه و اوکراین و همچنین افق افزایشی دلار نیمایی)، انتظار عرضه این محصول در بورس‌کالا در آینده نزدیک است.

صنعت زغال‌سنگ در بازار سرمایه

در بازار سرمایه ایران، چهار شرکت تولیدکننده زغال‌سنگ در حال معامله هستند که عبارتند از: زغال‌سنگ پروده طبس (کزغال)، فرآوری زغال‌سنگ پروده طبس (کپرور)، صنعتی و معدنی شمال شرق شاهرود (کشرق) و زغال‌سنگ نگین طبس (کطبس).

زغال‌سنگ نگین طبس (کطبس): این شرکت در سال ۱۳۷۸ تاسیس و در سال ۱۳۸۲ در بورس اوراق بهادار پذیرفته شد. زغال‌سنگ نگین طبس از شرکت‌های فرعی مجموعه تکادو است که در نهایت ذیل شرکت مجتمع صنایع و معادن احیای سپاهان قرار می‌گیرد. این شرکت با طرفیت عملیاتی ۲۵۲‌هزار تن زغال‌سنگ خام کک‌شو، فروش ۲۹۰ میلیارد تومانی را در سال ۱۴۰۰ به ثبت رسانده است.

زغال‌سنگ پروده طبس (کزغال): این شرکت که کشف ذخایر آن از سال ۱۳۵۵ شمسی آغاز شده است، با ظرفیت استخراج هزار و ۳۶۰ میلیون تنی، ظرفیت تولید کنسانتره زغال‌سنگ را به میزان ۷۵۰‌هزار تن در سال دارد. سهامدار اصلی این شرکت سرمایه‌گذاری صدر تامین است و در سال ۱۴۰۰، هزار و ۴۷۵ میلیارد تومان فروش را به ثبت رسانده است.

فرآوری زغال‌سنگ پروده طبس (کپرور): «کپرور» در سال ۱۳۷۹ تاسیس شد و در سال ۸۳ مورد بهره‌برداری قرار گرفت. این شرکت از حیث ظرفیت، توانایی تولید ۲۲۰‌هزار تن کنسانتره زغال‌سنگ را دارد.

ذوب‌آهن اصفهان از مشتریان عمده این شرکت است؛ در نتیجه غالب مطالبات آن نیز مربوط به ذوب‌آهن اصفهان است. سهامدار اصلی این شرکت نیز مانند کطبس، مجموعه تکادو است. کطبس در سال ۱۴۰۰، ۹۷۱ میلیارد تومان فروش داشته است.

صنعتی و معدنی شمال شرق شاهرود (کشرق): این شرکت در سال ۱۳۷۴ شمسی تاسیس شد و در سال ۱۳۹۰ در بازار فرابورس مورد پذیرش قرار گرفت. این شرکت دارای سه‌معدن زمستان یورت، ملچ آرام و اکلن ۴ با مجموع ذخیره قطعی ۴ هزار و ۴۷۴‌هزار تن و با ظرفیت استخراج عملی مجموعا ۱۱۶‌هزار تن است. این شرکت در مجموع در سال ۱۴۰۰، ۱۲۷ میلیارد تومان فروش را به ثبت رسانده است.

پیش‌بینی سود شرکت‌های زغال‌سنگ

طی یک سناریوی محافظه‌کارانه و با در نظر گرفتن نرخ ۲۷ هزارتومانی برای دلار و نرخ ۵۷۰ دلاری برای شمش فخوز و همچنین فرض ثبات نسبت ۵/ ۲۶ درصدی زغال‌سنگ به شمش فولاد خوزستان، سود سال ۱۴۰۰ و سال‌جاری شرکت‌های موصوف به شرح جدول موجود در گزارش است.

مهدی علی‌اکبری /کارشناس بازار سهام

منبع: دنیای اقتصاد