توسعه پایدار و فراگیر در راستای منافع مشترک و ثروت‌آفرینی

به گزارش می‌متالز، یکی از عمیق‌ترین مفاهیمی که برای توسعه در جوامع از سال‌های گذشته مطرح شده، مفهوم «توسعه پایدار» (Sustainable development) است. این مفهوم پس از آن در کشور‌های پیشرفته به ویژه در رابطه با مسائل اقتصادی مطرح شد که در برخی جوامع، توسعه به صورت ناهمگون صورت گرفت و عدم توازن را در برخی کشور‌ها به ویژه در زمان انقلاب صنعتی به وجود آورد. در آن زمان تنها توسعه اقتصادی از طریق ساخت و تولید مد نظر بود و این در این توسعه مباحثی همچون محیط زیست، مسائل اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و... مورد توجه قرار نگرفت.

با توسعه اقتصادی رخ داده در کشور‌های صنعتی به ویژه در اواخر قرن ۱۸ و اوایل قرن ۱۹، ناهنجاری‌های قابل توجهی به وجود آمد. به ویژه آنکه این توسعه‌ها اغلب بدون الگو بودند و به همین دلیل سال‌ها بعد نخستین عواقب اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی این توسعه‌ها نمایان شد و فاصله بزرگی را میان طبقات جوامع ایجاد کرد.

در دوره‌های بعدی به دیگر ابعاد توسعه توجه شد، زیرا توسعه به معنی گسترش و بهبود هم کمی و هم کیفی است. توسعه فرآیندی است که طی آن تحولات و تغییرات بنیادی در ساختار‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جامعه اتفاق می‌افتد و جامعه به مراحل بالاتری از پیشرفت می‌رسد.

از آنجا که برخی منابع در کشور‌های اروپایی و غربی رو به اتمام رفت و عدم توجه به تمام جهات توسعه در این جوامع خود را نمایان کرد، به تدریج مفهوم توسعه پایدار رواج یافت. در نخستین تعاریفی که از توسعه پایدار در ابتدای سال ۱۹۷۰ آمده، توسعه پایدار یک فرایند برای کسب پایداری در هر فعالیتی است که در آن به منابع و جایگزینی سریع و یکپارچه نیاز وجود دارد. از این رو، توسعه پایدار می‌تواند در کنار رشد اقتصادی در یک جامعه یا یک اقتصاد، به دنبال رسیدن به توسعه مستمر علاوه بر توسعه اقتصادی باشد. در ادامه، سال ۱۹۸۷ برای اولین بار رسما مجموعه‌ای از پیشنهاد‌ها و اصول قانونی جهت دستیابی به توسعه پایدار برای کشور‌های در حال توسعه ارائه شد. ۹ هدف اولیه‌ای که برای توسعه پایدار در نظر گرفته شد شامل، تجدید حیات رشد اقتصادی، تغییر کیفیت رشد اقتصادی، برآورده ساختن نیاز‌های ضروری اولیه، اطمینان از سطح پایداری جمعیت، حفاظت از منابع طبیعی و ارتقای منابع، جهت‌گیری مجدد دانش فنی (دانش بومی)، محیط زیست و تصمیم‌گیری اقتصادی، جهت‌گیری مجدد روابط اقتصادی و بین‌المللی و در نهایت اقدام در جهت مشارکتی ساختن توسعه شده است.

در حال حاضر توجه به مفهوم توسعه پایدار به دلیل تمایل بالا از سوی بسیاری از محافل سازمان‌های بین‌المللی و سطوح مختلف سیاست‌گذاری، به عنوان یکی از مهم‌ترین مباحث روز دنیا مطرح شده است. این مفهوم، دورنمای تازه‌ای در سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری پیش روی دولت‌ها می‌گذارد.

توجه سازمان‌های بین‌المللی به مفهوم توسعه پایدار

نخستین همایش جهانی در رابطه با توسعه پایدار سال ۱۹۷۲ در استکهلم سوئد برگزار شد. پس از آن شهر ریودوژانیرو برزیل در سال ۱۹۷۸ میزبان توسعه پایدار بود که در آن یک بیانیه با عنوان «بیانیه ریو» منتشر شد و توسعه پایدار از سوی کشور‌ها بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفت. در این بیانیه ۲۷ بند در رابطه با توجه به اصول توسعه با رعایت الزامات حقوق و رفتار کشور‌ها نسبت به محیط زیست و تضمین حیات نسل‌های آتی بشر و سایر موجودات زنده وجود دارد. همچنین در ادامه «دستور کار ۲۱» برای قرن ۲۱ نیز مطرح شده است.

در اجلاس ریو +۲۰، رهبران جهان توافق کردند که سال ۲۰۱۵، پایان اهداف توسعه هزاره باشد و اهداف توسعه پایدار (SDGs) و دستورکار جدید توسعه، جایگزین آن شود؛ بنابراین در فاصله ریو +۲۰ تا سال ۲۰۱۵، کشور‌های عضو متعهد شدند یک فرآیند بین‌الدولی فراگیر، شفاف و باز را برای تمام ذی‌نفعان درخصوص اهداف توسعه پایدار، با رویکرد گسترش و بسط اهداف جهانی توسعه پایدار، ایجاد کنند. حاصل تلاش و مشارکت همه ذینفعان در سراسر جهان پس از جلسات و گردهمایی‌های بسیار، سند دستور کار ۲۰۳۰ برای توسعه پایدار است که الگوی عمل و فعالیت همه کشور‌ها در هشت سال آتی خواهد بود.

وضعیت ایران در توسعه پایدار

در خصوص فعالیت‌های کشور جمهوری اسلامی ایران در راستای توسعه پایدار، فارغ از اقدامات گذشته می‌توان به نهادسازی برای توسعه پایدار یک سال پس از اجلاس ریو در سال ۱۳۷۳ اشاره کرد که کمیته ملی توسعه پایدار مصوب شورای عالی محیط زیست، متشکل از وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های اجرایی مرتبط تشکیل و در طی دو دهه از تاسیس آن، سعی بر نهادینه‌سازی مفهوم توسعه پایدار در فعالیت‌های توسعه‌ای کشور داشته است. در جمهوری اسلامی ایران با بعد از تصویب سند ۲۰۳۰ و حضور ریاست جمهوری در اجلاس توسعه پایدار سازمان ملل (سپتامبر ۲۰۱۵) رویکردی واقع‌بینانه و قوی‌تر از گذشته و با تکیه بر اسناد بالادستی از جمله سیاست‌های کلی محیط زیست ابلاغی مقام معظم رهبری موضوع توسعه پایدار را در دستور کار خود قرار داده است. در کشور ما برای هر یک از اصول ۱۷ گانه توسعه پایدار، متولیانی وجود دارد که این متولیان برای مفاهیم توسعه پایدار، برنامه‌هایی را ارائه و اجرا کرده‌اند. ۱۲ وزارتخانه و سازمان به نوعی با توسعه پایدار درگیر هستند. همچنین در برنامه‌های توسعه‌ای کشور، به ویژه در برنامه‌های چهارم، پنجم و ششم، موضوعات مرتبط با توسعه پایدار و حفاظت از محیط زیست برای نسل‌های آینده مورد توجه قرار گرفته است.

معدن و توسعه پایدار

یکی از منابع محدود مصرفی برای توسعه اقتصادی و صنعتی، معادن و ذخایر معدنی هستند. بخش معدن به عنوان سرآغاز سایر فعالیت‌های اقتصادی، نیاز به توجه بیشتری در حوزه توسعه پایدار دارد. همان‌طور که پیش‌تر نیز به آن اشاره شد، در ابتدای انقلاب صنعتی، معادن به عنوان پیشران‌های توسعه به سرعت مورد بهره‌برداری و استفاده قرار گرفتند تا کارخانه‌های صنعتی بتوانند با تمام توان محصولات صنعتی را تولید کنند. در ادامه که ذخایر معدنی در برخی کشور‌های اروپایی رو به کاهش رفت و یا به اتمام رسید، کمبود مواد اولیه معدنی باعث ایجاد مفهوم توسعه پایدار به ویژه در رابطه با منابع شد. از این رو، توجه به ذخایر و حفظ آن برای نسل‌های آتی بخش معدن و صنعت را به سمت بازفراوری، استفاده از روش‌های نوین و تکنولوژی برای تولید جهت ایجاد آلودگی کمتر محیط زیستی و بازیافت زباله‌ها در جهت کاهش آلاینده‌های زیست‌محیطی به ویژه پسماند‌های سمی و صنعتی، سوق داد. همچنین تکنولوژی برای بخش معدن و صنایع معدنی این امکان را فراهم کرده است که از کمترین منابع، بیشترین بهره را ببرند و به عبارت بهتر، دورریز یا باطله کمتری از فعالیت معدنی و صنعتی برای محیط زیست باقی بماند. همچنین در توسعه پایدار بخش معدن و صنایع معدنی بر بهره‌برداری متوازن و متعادل از معدن، صنایع معدن و صنایع فلزی در یک زنجیره تاکید شده است. همچنین از آنجا که معدن بر محیط اطراف خود تاثیر مستقیم می‌گذارد، ایجاد رابطه مثبت میان معدن و جوامع محلی هم از نظر اشتغال و هم از نظر انجام مسوولیت‌های اجتماعی و محیط زیستی می‌تواند توسعه پایدار را رقم بزند.

یکی از مجموعه‌های فعال در این حوزه شورای شورای بین‌المللی معدن و فلزات (ICMM) می‌باشد که در سال ۲۰۰۱ تاسیس شده است. ساختار ICMM برای به حداکثر رساندن فرصت‌های همکاری بین رهبران صنایع معدنی و تولید فلزات طراحی شده است و توسط یک شورا از مدیران ارشد از همه شرکت‌های عضو و دو نماینده از انجمن‌های عضو خود اداره می‌شود.

موارد ذیل به عنوان اهداف تاسیس این انجمن بین‌المللی عنوان شده است:

• بهبود عملکرد اعضا در زمینه محیط زیست و توسعه پایدار در معادن، صنایع معدنی و تولید فلزات.
• تعریف ساز و کار چگونگی رسیدن معادن، صنایع معدنی و فلزی به توسعه پایدار.
• ایجاد فرصت‌های جدید در بخش معدن و تولید فلزات و همچنین غلبه بر بسیاری از چالش‌های پیش روی این صنعت در آینده.
• یافتن راه‌هایی اثربخش برای بهبود مستمر و ایجاد راهکار‌های پیشرو برای حل چالش‌هایی نظیر محیط زیست پایدار، فرصت‌های شغلی، مسوولیت‌های اجتماعی، ایمنی و... در آینده.
• ایجاد شرایطی که اعضا به این دریافت نایل آیند که به سبب ایجاد یک هویت واحد در کنار سایر شرکت‌های فعال در حوزه معادن و صنایع معدنی، وجهه عمومی بهتری از خود به نمایش گذاشته‌اند و این موضوع به تحقق اهداف آن‌ها کمک می‌کند.

ایران یکی از کشور‌های غنی از منابع معدنی است و به همین دلیل باید موضوع توسعه پایدار در بخش معدن و صنایع معدنی مورد توجه قرار گیرد. به ویژه آنکه این منابع محدود هستند و در صورتی که ایران به سمت صنعتی شدن پیش برود، ضرورت دارد الزاماتی در رابطه با توسعه پایدار در بخش معدن و صنایع معدنی تنظیم شود. متاسفانه در کشور ما تاکنون اقدام موثری برای تبیین شاخص جهت رسیدن به توسعه پایدار در بخش معدن انجام نشده است و دیر یا زود باید به این سمت حرکت کنیم، زیرا غفلت از توسعه پایدار، با توجه به برداشت سریع ذخایر معدنی می‌تواند صدمات جبران‌ناپذیری را به کشور وارد کند. در وهله اول، تعریف یک چارچوب مشخص از توسعه پایدار در معادن، تبیین کامل این چارچوب هم از نظر تئوری و هم مصداق‌پذیری، همچنین در گام دوم تدوین دستورالعمل‌های مرتبط با توسعه پایدار جهت دستیابی به نتیجه مطلوب می‌تواند چراغ راه معادن جهت تلاش برای توسعه پایدار تلقی شود. به طور حتم بخش معدن و صنایع معدنی می‌تواند نقش نخست را در توسعه اقتصادی کشور ما ایفا کند و تدوین نقشه راه معدنی با رعایت الزامات توسعه پایدار، باعث خواهد شد علاوه بر دستیابی به توسعه پایدار، منافع متعددی هم برای معدن‌کاران و هم برای جامعه مرتبط با آن ایجاد شود.

برنامه میدکو برای توسعه پایدار و فراگیر

یکی از شرکت‌های سرآمد در حوزه توسعه پایدار و فراگیر در کشور، شرکت مادرتخصصی (هلدینگ) توسعه معادن و صنایع معدنی خاورمیانه (میدکو) است که طی سال‌ها فعالیت خود، با مشارکت کلیه ذی‌نفعان دستیابی به توسعه پایدار و فراگیر را در چشم‌انداز، ماموریت و استراتژی‌های خود قرار داده و از مسوولیت اجتماعی به سمت توسعه پایدار و فرارگیر حرکت کرده است. این شرکت یک سند در رابطه با توسعه پایدار تهیه کرد و شعار خود را برای این منظور «یادگیری و ثروت‌آفرینی در جهت توسعه پایدار و فراگیر» انتخاب کرده است. این شرکت رویکرد تولید و توسعه خود را مبتنی و هماهنگ با ارزش‌های توسعه پایدار و فراگیر بنا نهاده و به عنوان یک اصل در تمامی ارکان کسب و کار مورد توجه قرار داده است. همچنین مدل توسعه پایدار و فراگیر کسب و کار میدکو به عنوان مدلی پیشگام در توسعه پایدار شرکتی، مستندی نو در راستای جهت بخشیدن به فعالیت‌های کنونی و آینده این شرکت در انطباق با اهداف توسعه پایدار جهانی خواهد بود. این شرکت هفت اصل و ۳۸ هدف را در رابطه با توسعه پایدار تعریف کرده است که این اصول شامل موارد زیر هستند:

سلامت، ایمنی و محیط زیست: تلاش روز افزون به منظور بهبود و ارتقای ایمنی و سلامت و بررسی جامع تاثیرات احتمالی کسب و کار‌ها بر اکوسیستم مناطق تحت فعالیت قبل و بعد از اجرای طرح‌ها و اتخاذ رویکرد‌های حفاظتی، پیشگیرانه و اصلاحی در این زمینه. هلدینگ میدکو در رابطه با اصل نخست یعنی سلامت، ایمنی، محیط زیست هفت هدف ارتقای ایمنی و سلامت، اخلاق حرفه‌ای کسب و کار، مدیریت آثار احتمالی محیط زیستی، توسعه آموزش و یادگیری، حفاظت از محیط زیست در رویکرد و عمل، حفظ و بهبود اکوسیستم منطقه و توازن در اختصاص زمان به کار و خانواده را دنبال می‌کند.

توسعه و تعامل با جوامع محلی: اتخاذ رویکرد‌های توسعه‌گرایانه، مشارکتی و حمایتی مبتنی بر پایداری در ارتباط با جوامع محلی. میدکو بررسی و مدیریت تاثیرات احتمالی فعالیت‌های شرکت بر جوامع محلی، درک ارزش‌ها و حفاظت از میراث فرهنگی، همکاری و مشارکت بی‌طرفانه، شفاف و صادقانه با ذی‌نفعان محلی، افزایش مزایای اقتصادی در جوامع محلی و ارتباط با جوامع را به عنوان هدف در این زمینه دنبال می‌کند.

سودآوری با رویکرد پایداری: حفظ و بهبود سودآوری کسب و کار‌ها در هماهنگی با اهداف توسعه پایدار جهانی. در این زمینه نیز این هلدینگ معظم رویکرد تمرکز بر تامین و تولید پایدار، بهبود عملکرد اقتصادی، بهبود فرایند‌ها و فناوری‌های تولید و توسعه پایدار کسب و کار را دنبال می‌کند.

حرکت به سوی فناوری‌های کم‌کربن: گسترش استفاده از فناوری‌ها و راهکار‌های نوآورانه کم‌کربن در توسعه کسب و کار. میدکو در این حوزه پیگیری کاهش انتشار کربن، هوشمندی فناورانه، بررسی سیاست‌های کلان کشور در راستای مدیریت کردن کربن، برآورد انتشار کربن و استراتژی پیاده‌سازی فرایند‌های لازم جهت مدیریت انتشار کربن را در دست اقدام دارد.

مدیریت مواد و انرژی: توسعه فعالیت‌های مورد نیاز در راستای مدیریت بهینه منابع موجود با تکیه بر بازیابی منابع. در این رابطه نیز این شرکت مدیریت مصرف مواد اولیه، مدیریت تامین و مصرف آب، مدیریت تامین و مصرف انرژی و مدیریت مصرف را به عنوان اهداف خود در نظر گرفته است.

همکاری با نهاد‌ها و سازمان‌های متولی: همکاری با سازمان‌های جهانی و نهاد‌های دولتی و غیر دولتی در جهت مقابله با تغییرات اقلیمی. میدکو همکاری و مشارکت با نهاد‌های ملی و بین‌المللی و شبکه‌سازی در راستای تعامل با سایر بازیگران عرصه هدف‌گیری کرده است.

حمایت از مشتریان و تامین‌کنندگان متعهد: تشویق و حمایت از تامین‌کنندگان و مشتریان دارای فرایند و فناوری‌های دوستدار محیط زیست. این شرکت حمایت و تشویق مشتریان و تامین‌کنندگان به رعایت توسعه پایدار و جهت‌گیری و الزام تامین‌کنندگان و مشتریان به سمت توسعه پایدار را مبنا قرار داده است.

گزارشات عملکرد: رعایت شفافیت و ارائه مستمر گزارشات پایش. در این زمینه نیز هلدینگ میدکو ارائه گزارش‌های مدون، ایجاد ساختار‌های نظارتی، تدوین آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌ها در مسیر شفافیت عملکرد کسب و کار به منظور دستیابی به ارتقای عملکرد با ارائه مستمر گزارشات پایش و برنامه‌های بهبود، ایجاد مدل شرکتی در توسعه پایدار با استاندارد‌های جهانی با انتشار گزارشات عمومی و ایجاد انگیزه عمومی در سطح ملی به منظور افزایش اقدامات در دستیابی به اهداف پایداری را به عنوان اهداف اصلی لحاظ کرده است.

میدکو برای سال ۱۴۰۱ خود در ادامه مسیر موفقیت و ثروت‌آفرینی به ویژه برای منحنی دوم، اقدام به تهیه و تدوین رویکرد و مدل توسعه پایدار و فراگیر کسب و کار خود کرده است که در تمامی شرکت، جاری خواهد بود. مدل توسعه پایدار و فراگیر اکوسیستم کسب و کار میدکو به عنوان مدلی پیشگام در توسعه پایدار شرکتی، مستندی نو در راستای جهت بخشیدن به فعالیت‌های حاضر و آتی شرکت، منطبق با اهداف توسعه پایدار جهانی است. از این رو، در سال جاری پیاده‌سازی رویکرد توسعه پایدار و فراگیر هم در منحنی اول و هم دوم میدکو در دستور کار قرار دارد.

منبع: فلزات آنلاین