راهی برای غلبه بر چالش‌های انرژی

به گزارش می‌متالز، پس از اتمام جنگ تحمیلی و طی اولین برنامه توسعه اقتصادی در کشور، سالانه به‌میزان ۷‌درصد (به‌صورت میانگین) به ظرفیت نیروگاهی کشور افزوده شده است. در برنامه دوم، میزان این رشد برابر با ۳۲/ ۴‌درصد و در برنامه‌های سوم، چهارم، پنجم و ششم به‌ترتیب برابر با ۱۸/ ۸درصد، ۳/ ۱۰درصد، ۵۴/ ۴درصد و ۵۸/ ۲‌درصد بوده است. میانگین رشد اقتصادی در سال‌های برنامه اول توسعه برابر ۵۲/ ۷درصد، در برنامه دوم برابر ۲۶/ ۳درصد و در برنامه‌های سوم، چهارم، پنجم و ششم به ترتیب ۱/ ۶درصد، ۸۲/ ۵درصد، ۹۴/ ۱‌درصد و منفی ۶۸/ ۲‌درصد بوده است. از این مقایسه می‌توان نتیجه گرفت که رشد ظرفیت نصب‌شده نیروگاهی (همچون سایر شاخص‌های دیگر اقتصاد و صنعت) با نرخ رشد اقتصادی ارتباط مستقیم داشته و هر زمان که نرخ رشد اقتصاد بالا بوده، توسعه ظرفیت‌های نیروگاهی نیز با نرخ بالاتری رشد کرده است.

در ادامه این یادداشت، مهم‌ترین پروژه‌های در دست اقدام در صنعت برق کشور برای توسعه ظرفیت‌های تولید بررسی می‌شود. انتظار می‌رود که با بالا رفتن نرخ رشد اقتصادی کشور، تعداد این پروژه‌ها فزونی یابد.

پروژه‌های تبدیل واحد‌های گازی به واحد سیکل ترکیبی: بدون شک یکی از مقرون‌به‌صرفه‌ترین فعالیت‌ها برای گسترش تولید برق در کشور، تبدیل واحد‌های گازی در دست بهره‌برداری به واحد‌های سیکل ترکیبی است. براساس بررسی‌های سالانه، بیش از ۳۵‌درصد گاز کشور در نیروگاه‌های حرارتی مصرف می‌شود، بنابراین هرچه با گاز موجود در اختیار و بدون افزایش مصرف سوخت نسبت توان تولیدی نیروگاه‌ها افزایش یابد، این اقدام به نفع اقتصاد کشور خواهد بود و می‌توان با صادرات مازاد سوخت باقی مانده در این بخش برای کشور درآمدزایی کرد.

در کنار یک یا دو واحد گاز یک واحد بخار نصب شده و از خروجی‌های گاز داغ واحد‌های گازی برای تبدیل مایع به بخار پرفشار استفاده می‌شود. به این ترتیب بدون اینکه سوخت جدیدی مورد استفاده قرار گیرد، توان الکتریکی زیادی تولید می‌شود. راندمان متوسط واحد‌های گازی کشور ۳۲‌درصد اندازه‌گیری شده است که پس از تبدیل آن‌ها به واحد سیکل، راندمان مجموعه به بیش از ۵۰‌درصد افزایش می‌یابد. ظرفیت کنونی قابل تبدیل به سیکل ترکیبی در نیروگاه‌های کشور بیش از ۷۵۰۰مگاوات است که در قالب قرارداد‌های بیع متقابل، سرمایه‌گذاری بخش خصوصی یا سرمایه‌گذاری مستقیم وزارت نیرو در دستور اقدام است. با اجرای عملیات تبدیل این نیروگاه ها، سالانه ۱۲میلیارد مترمکعب در مصرف گاز صرفه جویی و از انتشار حدود ۴۳میلیون تن گاز گلخانه‌ای در سال جلوگیری می‌شود.

ساخت واحد‌های اتمی: یکی از برنامه‌های اصلی سازمان انرژی اتمی ایران نصب و راه‌اندازی ۸هزار مگاوات واحد تولید برق اتمی است. توافق‌نامه ساخت واحد‌های دوم و سوم نیروگاه اتمی بوشهر در آبان‌ماه سال ۱۳۹۳ میان ایران و روسیه به امضا رسید و ساخت این دو واحد از شهریور ۱۳۹۵ آغاز شد. در حال حاضر عملیات اجرایی واحد‌های ۲ و ۳ نیروگاه اتمی بوشهر در دست اجراست و پس از تکمیل، هر واحد بیش از ۱۰۵۰مگاوات توان الکتریکی تولید خواهد کرد. از دیگر طرح‌های تولید برق اتمی، نیروگاه اتمی کارون در شهرستان شادگان استان خوزستان است که برای تولید ۳۰۰مگاوات توان الکتریکی طراحی شده و در دست اجراست. با توجه به عدم‌وابستگی واحد‌های اتمی به سوخت‌های فسیلی و پایداری بالای این نیروگاه‌ها در شبکه برق، توسعه این واحد‌ها باعث بهبود عملکرد شبکه برق کشور خواهد بود.

نیروگاه‌های تجدیدپذیر: توسعه ظرفیت نیروگاه‌های تجدید‌پذیر به میزان ۱۰هزار مگاوات برنامه‌ریزی شده است که نیروگاه‌های بادی و خورشیدی بیشتر آن را در بر می‌گیرند. با توسعه فراوان واحد‌های خورشیدی در دنیا و ارزان‌شدن تاسیسات تولید برق خورشیدی، نصب و راه‌اندازی این واحد‌ها به‌سرعت در حال گسترش است.

شورای اقتصاد در جلسه مورخ ۸اسفند ۱۴۰۰ موضوع صدور مجوز سرمایه‌گذاری طرح «احداث ۴هزار مگاوات نیروگاه خورشیدی» را بررسی و با آن موافقت کرد. تعداد ۱۵۲ساختگاه در ۳۰استان کشور مشخص و در قالب ۹۵سبد برای ساخت نیروگاه به سرمایه‌گذاران معرفی شده است و ظرفیت ساختگاه‌های شناسایی‌شده در این مناقصه حداقل ۱۰ و حداکثر ۲۵۰مگاوات است. در این مدل، خرید تضمینی برق نیروگاه‌ها به‌صورت ارزی و به مدت ۶‌سال انجام خواهد پذیرفت و پس از این، نیروگاه‌ها موظفند در ۱۴سال بعدی برق تولیدی خود را در بازار برق و بورس انرژی به فروش برسانند. طرح احداث ۵۵۰‌هزار واحد ۵کیلوواتی، دیگر برنامه در دستور کار این حوزه است که در سال اول ۱۱۰‌هزار واحد به اجرا می‌رسد. در این خصوص توافقاتی با نهاد‌های مربوطه از جمله کمیته امداد و بهزیستی انجام شده است. علاوه بر این، صنایع نیز در این حوزه ۲۳۰۰مگاوات نیروگاه خودتامین را متعهد شده اند. مراسم کلنگ‌زنی نیروگاه خودتامین فولادمبارکه انجام شده که ۶۰۰مگاوات از طریق نیروگاه خورشیدی و ۲۰۰مگاوات از طریق بادی خواهد بود. در حوزه انرژی بادی نیز برنامه توسعه ۴هزار مگاواتی انرژی بادی با تمرکز بر کریدور بادی شرق کشور در دستور کار قرار گرفته و مجوز شورای اقتصادی در این بخش اخذ شده است. واحد‌های بادی میل‌نادر در استان سیستان و بلوچستان، خواف و نشتیفان در استان خراسان‌رضوی و برخی طرح‌ها در استان‌های مرکزی شامل زنجان، گیلان و قزوین از جمله این پروژه‌ها هستند.

نیروگاه بخار سیریک: نیروگاه بخار سیریک بزرگ‌ترین نیروگاه در دست ساخت بخار کشور است که ۸۵‌درصد هزینه ۴/ ۱میلیارد یورویی به صورت فاینانس از کشور روسیه تامین خواهد شد. این نیروگاه دارای ۴واحد ۳۵۰مگاواتی خواهد بود که راندمان آن ۴۶‌درصد طراحی شده است.

پیمانکار اجرایی پروژه نیز از کشور روسیه و روش اجرا به صورت EPC است. نصب نیروگاه در سواحل مکران مزیت عمده آن بوده و با توجه به بالا بودن مصرف آب در واحد‌های بخار، می‌توان از آب دریا در عملیات تولید برق بهره برد.

نیروگاه‌های گازی کلاس F: در راستای بهبود میزان بهره وری نیروگاه‌های حرارتی، صنعت برق کشور قرارداد انتقال دانش فنی ساخت توربین و ژنراتور‌های کلاس F را که نسبت به نوع پیشین خود (کلاس E) از بهره وری بالاتری برخوردار هستند با زیمنس آلمان امضا کرده است.

این برنامه در قالب دو پروژه ۵‌هزار مگاواتی در صنعت برق تعریف شده است که ۵‌هزار مگاوات در بخش دولتی و ۵‌هزار مگاوات هم توسط بخش خصوصی و با هدایت بخش دولتی احداث خواهد شد. چهار پروژه دارای اولویت مرحله نخست قرارداد، شامل هنگام (بندرعباس)، دوکوهه (اندیمشک)، سهند (تبریز) و ویس (اهواز) در حال اجرا هستند و واحد‌های نیروگاه هنگام به شبکه سراسری برق متصل شده‌اند. چهار ساختگاه دیگر نیز در تهران، اصفهان، بویین زهرا و لرستان خواهند بود.
نیروگاه‌های خودتامین صنعتی: فروردین سال

۱۴۰۱ تفاهم نامه احداث نیروگاه‌ها توسط صنایع در صحن علنی مجلس تصویب شد و پشتوانه قانونی به خود گرفت و براین اساس وزارتخانه‌های نیرو، صمت و نفت ملزم به اجرای آن شدند. برخی از صنایع سنگین و بزرگ کشور در این پروژه مشارکت کرده و ۱۶هزار و ۵۰۰مگاوات ظرفیت نصب مورد درخواست قرار گرفته است. در این پروژه صنایع بزرگ کشور اقدام به نصب واحد‌های نیروگاهی کرده و برق موردنیاز خود را تولید خواهند کرد و در صورتی که برق مازاد نیز داشته باشند، آن را به شبکه سراسری برق تحویل خواهند داد. ازجمله صنایعی که در این پروژه مشارکت کرده‌اند، می‌توان به آلومینیوم المهدی، چادرملو، گل گهر سیرجان و فولاد خوزستان اشاره کرد. تامین سوخت مصرفی این نیروگاه‌ها چالش بزرگی است که باید مورد توجه قرار گیرد.

نیروگاه‌های برق‌آبی: وزارت نیرو در بخش انرژی برق‌آبی، حدود ۴۰پروژه متعارف در دست اقدام دارد که با مجموع ظرفیت نیروگاهی تقریبی ۸هزار مگاوات و نیروگاه‌های تلمبه ذخیره‌ای با پتانسیل ۲۵هزار مگاوات در مراحل مختلف مطالعات قرار دارند. در حوزه اجرایی نیز سد و نیروگاه بختیاری در استان لرستان و در ۸۰کیلومتری جنوب‌شرقی خرم‌آباد و روی رودخانه بختیاری که یکی از دو سرشاخه اصلی رود دز است، در حال احداث است. حجم مخزن طراحی‌شده ۸/ ۲میلیارد مترمکعب است که یک نیروگاه برق با قدرت ۷۵۰مگاوات را تامین توان خواهد کرد. دیگر طرح بزرگ ملی در حوزه تولید انرژی برق‌آبی سد خرسان۳ است که در فاصله ۴۵کیلومتری جنوب شهرستان لردگان و روی رودخانه خرسان در حال احداث است. قدرت مورد نظر برای این نیروگاه ۴۵۰مگاوات طراحی شده است.

رضا مرادی خلیق / کارشناس ارشد برنامه‌ریزی و مدیریت انرژی

منبع: دنیای اقتصاد