رقابت چین و آمریکا در حوزه فلزات کمیاب

به گزارش می‌متالز، این فلزات که در مقادیر ناچیز تولید می‌شوند و ارزش تجاری کمی دارند، برای برخی تجهیزات نظامی از جمله لیزرها، رادار‌ها و ماهواره‌های جاسوسی حیاتی هستند. این تصمیم چین نشان می‌دهد که مواد معدنی استراتژیک محدود به فلزات زیربنایی رشد اقتصادی، مانند نیکل یا لیتیوم نمی‌شوند. هفته‌نامه اکونومیست این هفته در مقاله‌ای به اهمیت گروه دیگری از عناصر که لازمه تامین نیاز‌های مهمی همچون نیرو‌های دفاعی هستند و نقش آن‌ها در دوران دوری‌گزینی از چین پرداخته است.

وانادیوم به‌دلیل استحکام و مقاومت بالایی که دارد از دهه۱۹۰۰ کاربرد فراوانی در صنایع مختلف پیدا کرده است و در بدنه هواپیما با آلومینیوم ترکیب می‌شود. ایندیوم نیز از زمان جنگ جهانی دوم برای پوشش یاتاقان در موتور‌های هواپیما استفاده می‌شود تا از آسیب و خوردگی محافظت کند. گروه فلزات مورد استفاده در ارتش، در زمان جنگ سرد به سرعت رشد کرد. مدت‌ها قبل از ظهور کبالت به‌عنوان مواد مورد نیاز باتری‌ها، آزمایش‌های هسته‌ای در دهه۱۹۵۰ نشان داد که این فلز در برابر دما‌های بالا مقاوم است. این فلز آبی به زودی به آلیاژ‌های مورد نیاز ساخت مهماتی که به زره نفوذ می‌کنند، اضافه شد. تیتانیوم که به محکمی فولاد، اما ۴۵درصد سبک‌تر است، به‌عنوان یک ماده تسلیحاتی ایده‌آل ظاهر شد.

تنگستن نیز به همین ترتیب به‌دلیل اینکه بالاترین نقطه ذوب را در بین فلزات دیگر داشت و برای کلاهک‌ها حیاتی بود، مورد استقبال قرار گرفت. همچنین طبق مشاهدات، مقدار اندکی از بریلیم زمانی‌که با مس مخلوط می‌شود، تبدیل به رسانای درخشانی می‌شود که در طول زمان در برابر تغییر شکل مقاومت می‌کند. کاربرد‌های شگرف مواد معدنی طی چندین دهه بعد در زمان رشد فناوری‌های نظامی بیشتر شناخته شدند. گالیوم به بدنه تراشه سیستم‌های ارتباطی، شبکه‌های فیبر نوری و حسگر‌های هوشمند راه یافت و ژرمانیوم که در مقابل اشعه مادون قرمز ناپیدا می‌ماند، در عینک‌های دید در شب مورد استفاده قرار گرفت.

این گروه از مواد معدنی، فراتر از خواص متنوع، ویژگی‌های خاص دیگری نیز دارند. اولین مورد آن که به ندرت به شکل خالص در طبیعت یافت می‌شوند و اغلب محصول فرعی پالایش فلزات دیگر هستند. برای مثال ترکیبات گالیوم و ژرمانیوم به مقدار ناچیزی در سنگ معدن روی یافت می‌شوند و وانادیوم را می‌توان در بیش از ۶۰کانی مختلف به‌دست آورد؛ بنابراین بدیهی به‌نظر می‌رسد که تولید این گروه از فلزات نیازمند تکنولوژی، پرهزینه، انرژی‌بر و آلاینده باشد. در شرایطی که بازار جهانی این فلزات محدود است، کشور‌هایی که پیش از دیگران بر تولید آن‌ها سرمایه‌گذاری کرده‌اند، می‌توانند با مدیریت هزینه مزیت غیرقابل تسخیری را در بازار داشته باشند.

توصیفات بازار این فلزات می‌تواند توضیح‌دهنده چرایی آنکه تولید مواد معدنی جنگی بسیار متمرکز است، باشد. اکونومیست در مقاله خود به بررسی ۱۳ماده جنگی می‌پردازد و به این نکته اشاره می‌کند که سه صادرکننده برتر بیش از ۶۰درصد عرضه جهانی را به خود اختصاص داده‌اند. چین با اختلاف بزرگ‌ترین تولید‌کننده است و رتبه اول تامین هشت مورد از این مواد معدنی را در اختیار دارد. کنگو، تولیدکننده برتر دو مورد دیگر از این لیست است و برزیل، ۹۰درصد نیوبیم جهان را تولید می‌کند؛ اگرچه قسمت اعظم آن به چین ارسال می‌شود. جایگزینی بسیاری از مواد معدنی به‌ویژه برای مصارف نظامی پیشرفته در کوتاه‌مدت غیرممکن است، حتی اگر جایگزینی ممکن شود، معمولا عملکرد ضعیف‌تری دارد.

ترکیبی از تولید متمرکز، پالایش پیچیده و کاربرد حیاتی به این معنی است که تجارت در این بخش زیر ذره‌بین قرار دارد. حجم معاملات محدود و مشتریان محدودتر باعث شده است این فلزات نتوانند به بورس راه یابند. به همین دلیل نیز خبری از معاملات لحظه‌ای نیست و گزارشی از لیست قیمتی ارائه نمی‌شود. خریداران بالقوه چاره‌ای جز تکیه بر برآورد قیمتی ندارند. در این میان وانادیوم نسبتا ارزان است و قیمتی حدود ۲۵دلار در هر کیلوگرم دارد. این درحالی است که هافنیوم ممکن است تا ۱۲۰۰دلار برای هر کیلوگرم قیمت‌گذاری شود.

چنین شرایطی ساخت و ایجاد زنجیره‌های تامین جدید را بسیار دشوارتر می‌سازد. البته آمریکا درحال سرمایه‌گذاری بر تاسیسات تصفیه فلزات کمیاب در تگزاس است که گفته می‌شود تا ۲۰۲۵ آماده راه‌اندازی خواهد بود. فعالیت‌های آمریکا، کشور‌های استرالیا و کانادا را که تنها کشور‌های غربی با ذخایر مناسب هستند، وادار ساخته است تا فلزات کمیاب بیشتری تولید و صادر کنند. این کشور همچنین برای بهبود روابط با بازار‌های نوظهور در منطقه هند-آرام (ایندو پاسفیک) که ذخایر دست نخورده در انتظار بهره‌برداری را دربردارد، تمام تلاش خود را می‌کند. اسکات یانگ از مشاوران گروه اوراسیا معتقد است، با توجه به شرایط فعلی، ارتش آمریکا حداقل تا ۲۰۳۰ در برابر کاهش عرضه آسیب‌پذیر خواهد بود.

ذخایر استراتژیک آمریکا در دوران جنگ سرد که زمانی قابل توجه به‌نظر می‌رسید، پس از فروپاشی دیوار برلین از بین رفت. انبار استراتژیک این کشور درحال حاضر شامل حامل‌های انرژی مانند نفت و گاز می‌شود. رهایی از وابستگی به چین برای اروپا، ژاپن و کره‌جنوبی که فاقد ذخایر لازم و نفوذ دیپلماتیک آمریکا هستند، ممکن است تا دهه‌ها به طول انجامد. اگرچه این به آن معنا نیست که ارتش آن‌ها با کمبود فلزات ارزشمند مواجه خواهد شد؛ اما احتمالا مجبور خواهند بود آن‌ها را با قیمتی که به سبب تلاش‌های متحدشان برای بازسازی ذخایر افزایش یافته است، خریداری کنند.

منبع: دنیای اقتصاد