جایزه ملی سیاست‌گذاری به مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران رسید

به گزارش می‌متالز، طرح پژوهشی مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران با عنوان «آسیب‌شناسی طرح احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی» در بخش طرح‌های آب و کشاورزی دومین جایزه ملی سیاست‌گذاری رتبه اول را کسب کرده است. این برنامه توسط جامعه اندیشکده‌های ایران برگزار شده و ۲۳ پروژه آب و کشاورزی در آن بررسی شده است.

این مطالعات با سه هدف اصلی ۱- بررسی دلایل، آثار و تبعات شرایط به وجود آمده در منابع آب‌های زیرزمینی کشور ۲- اسیب‌شناسی، ارزیابی کارآیی و اثربخشی طرح «احیا و تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی کشور» و ۳- استخراج مهم‌ترین عوامل و مسائل قابل تحقق جهت بررسی و ارزیابی در تهیه نقشه راه و برنامه علمیاتی از طریق شناسایی روابط علی-معلولی مؤثر بر تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی تعریف شد.

طرح «احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی کشور» مشتمل بر ۱۵ پروژه در جلسه پانزدهم شورای عالی آب در ۲۵ شهریور ۱۳۹۳ به تصویب رسید که از ۱۵ پروژه مصوب این طرح تعداد ۱۱ پروژه تحت مسوولیت وزارت نیرو، سه پروژه در حیطه اختیارات وزارت جهاد کشاورزی و یک پروزه تحت مسوولیت وزارت صنعت معدن و تجارت بود. اما بررسی عملکرد پروژه‌های طرح نشان می‌دهد پیشرفت اغلب پروژه‌ها بسیار کمتر از هدف‌گذاری اولیه بوده است و طرح در نیل به هدف اصلی خود که همانا جبران کسری مخازن آبخوان‌های کشور است، ناموفق بوده است.

در این مطالعه ابتدا لیست بلند از عوامل مؤثر بر عدم تحقق اهداف طرح احصا شد که به همین منظور جلسات متعددی با کارشناسان خبره و مجریان طرح احیا و تعادل بخشی برگزار شد. همچنین پرسشنامه‌ای تهیه و برای مجریان طرح در شرکت‌های آب منطقه‌ای ارسال شد. پرسشنامه مشابهی نیز برای کشاورزان فعال و بهره‌بردار آب زیرزمینی ارسال شد. همچنین جلساتی با سایر ارگان‌ها و دستگاه‌های اجرائی مرتبط با پروژه برگزار شد و مطالعات داخلی انجام شده بر روی طرح نیز مورد بررسی قرار گرفت. در کنار این امر، تجربیات جهانی مدیریت منابع آب زیرزمینی نیز مورد ارزیابی قرار گرفتند.

پس از تهیه لیست بلند، جلسات متعددی برگزار شد و با تکمیل پرسشنامه‌ها و تحلیل مطالعات داخلی، ریشه‌یابی عوامل عدم تحقق اهداف طرح انجام شد. در این زمینه از تکنیک «استخوان ماهی» ایشیکاوا استفاده شد. در نتیجه فهرست بلندی از موانع پیشبرد طرح و مصداق‌های هرکدام تهیه و عوامل مؤثر بر عدم تحقق طرح به دودسته الف) عوامل داخلی و ب) عوامل خارجی تقسیم‌بندی شدند. درنهایت با استفاده از تحلیل AHP و با استفاده از نظرات خبرگان، عوامل مؤثر بر عدم تحقق اهداف طرح اولویت‌بندی شد.

در فرایند تدوین نقشه راه ابتدا ارزیابی حکمرانی آب‌های زیرزمینی کشور براساس نظریه حکمرانی منابع مشترک استروم انجام شد. در ادامه ارتباط مؤثر با خبرگان، صاحب‌نظران امر و نمایندگان ذینفعان اصلی از طریق برگزاری نشست‌ها هم‌اندیشی، جلسات کارشناسی و کارگاه‌های تخصصی انجام‌گرفته است. سپس با استفاده از رویکرد برنامه‌ریزی ارزش نقشه راه تدوین شد. مهندسی ارزش رویکردی است که با استفاده از کار تیمی، خرد جمعی و مشارکت ذی‌نفعان کلیدی، بستر لازم را جهت استفاده حداکثری از پتانسیل‌ها و ظرفیت‌ها در جهت دستیابی به وضعیت مطلوب فراهم می‌کند.

در این طرح چهار علت اصلی عدم تحقق اهداف طرح احیا و تعادل‌بخشی تبیین شده است:

۱- ظرفیت‌های ناکافی قانونی و عدم استفاده مؤثر از احکام برنامه‌های توسعه و اسناد بالادستی در سازمان‌دهی و فعال‌سازی مشارکت جامعه بهره‌بردار

۲- ناکارآمدی و وجود تعارض منافع در مدیریت آب‌های زیرزمینی

۳- وجود تعارض در سیاست‌ها، اسناد بالادستی و منافع بین‌بخشی برای حصول همگرایی در برنامه‌ریزی، اقدام و عمل

۴- فقدان جامع‌نگری در برنامه‌ریزی، اجرا و پایش

درنهایت در این طرح نقشه راه احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی کشور تدوین شد که این نقشه راه در دو سناریو ارائه‌شده است: سناریوی اول به ارائه پیشنهاد‌هایی در جهت بهبود وضع موجود با برنامه‌ها و اقدامات کوتاه‌مدت و زودبازده جهت افزایش کارایی طرح فعلی، اما با اثربخشی کم روی کاهش برداشت از منابع آب زیرزمینی پرداخته است و سناریوی دوم برنامه‌ها و اقداماتی که سبب افزایش اثربخشی اقدامات مرتبط با احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی می‌شود در سه گام زمانی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت ارائه‌شده است.

منبع: اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران