بحران مدیریت معضلی بزرگ در کشور

به گزارش می‌متالز، البته برخی دیگر از کارشناسان معتقدند که بخش معدن بیشتر از بخش کشاورزی از چاه‌ها برای تامین آب بهره برده است. به این دلیل که در بخش کشاورزی چاه بر اساس فصل و میزان مصرف آب، مدتی از سال را در خواب یعنی کاهش مصرف آب به‌سر می‌برد. به این معنی که چهار یا پنج ماه در سال با توقف مصرف آب روبه‌رو هستیم، اما بخش معدن به‌صورت شبانه‌روزی در کل ۳۶۵ روز سال کار می‌کند و زمانی برای کاهش یا توقف مصرف آب از چاه ندارد.

بنا به گفته کارشناسان یک کارخانه فولاد حدود ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب در سال مصرف می‌کند. حال با توجه به مصرف این حجم از آب بهتر بود این کارخانه‌ها کنار خلیج فارس و کنار آب احداث می‌شدند. در اینجا بحث آمایش سرزمینی مطرح می‌شود؛ موضوعی که متاسفانه آن را طور دیگری دیدیم. در آمایش سرزمینی باید به توانایی‌های هر منطقه توجه کرد؛ بنابراین حق نداریم در استان کم‌آب، کارخانه فولاد احداث کنیم. سوال مهم این است که چند کارخانه فولاد در یزد، کرمان یا اصفهان ایجاد شده است؟ ایجاد بالای ۱۰ واحد فولادسازی در یک استان کم‌آب چه توجیحی دارد؟!

این در حالی است که دنیا از دهه ۱۹۷۰ میلادی استراتژیک بودن فولاد را کنار گذاشته و یا بر انتقال صنایع فولادی خود کنار آب تمرکز کرده است. به طور مثال چین بیشترین ظرفیت تولید فولاد خام خود را در نزدیک آب‌های آزاد جانمایی کرده است.

با توجه به اینکه فولاد یک کالای مهم و درآمدزا برای اقتصاد فعلی ایران شناخته می‌شود و بر افزایش تولید آن تا افق ۱۴۰۴ تاکید شده اگر نتوانیم منابع لازم همچون آب را برای این صنایع تامین کنیم به طور حتم نمی‌توان به هدف برنامه‌ریزی شده دست یافت. به این ترتیب امروز یکی از مهم‌ترین چالش‌های تداوم تولید ۵۵ میلیون تن فولاد در ۱۴۰۴ بحران آب است. برای تولید این میزان فولاد سالانه به ۲۵۷ میلیون مترمکعب آب نیاز داریم که بیش از مقدار فعلی است. همچنین برای حل این مشکل کارشناسان باور دارند که برخی فعالیت‌ها در مناطق کم آب ادامه یابد، اما برخی فعالیت‌های پرمصرف به مناطق دیگر منتقل شوند. به این صورت که کنسانتره سنگ‌آهن و گندله سنگ‌آهن که حدود ۲۰ درصد از مصرف آب کل زنجیره ارزش فولاد را به خود اختصاص می‌دهند در مناطق کویری بمانند و مابقی زنجیره در نزدیکی آب‌های جنوب کشور منتقل شوند.

سالانه به ۲۵۷ میلیون مترمکعب آب نیاز است

اگر بخواهیم معادن مختلف و میزان مصرف آب آن‌ها را بررسی کنیم باید گفت که برخی معادن از جمله شن و ماسه و زغال‌سنگ بیشتر و برخی از جمله مس، کم‌تر به آب نیاز دارند، اما از آنجایی که امروز معادن پر مصرف و کم‌مصرف هر دو با مساله آب روبه‌رو هستند و به این خاطر که ایران همواره با مشکل کم‌آبی مواجه بوده است. در نتیجه مدیریت آب در بخش معدن از موارد مهمی است که باید مورد توجه قرار گیرد.

در این خصوص بهرام شکوری، رئیس انجمن مس ایران با بیان اینکه بحران آب یکی از مهمترین مواردی است که در بخش معدن باید مورد توجه قرار گیرد گفت: یکی از مهم‌ترین چالش‌های تداوم تولید ۵۵ میلیون تن فولاد در ۱۴۰۴ بحران آب است. برای رسیدن به چشم‌انداز ۲۰ ساله در افق ۱۴۰۴ برای تولید ۵۵ میلیون تن فولاد خام سالانه به ۲۵۷ میلیون مترمکعب آب نیاز است که حدود ۱٫۵ برابر مقدار فعلی است.

اثر تغییرات اقلیمی

پیش‌بینی شده که با توجه به خشکسالی شدید در ایران و تغییرات اقلیمی در جهان، ایران تا چند وقت آینده با بحران شدید خشکسالی روبه‌رو خواهد شد. با توجه به کاهش بارندگی در سال جاری مدیرکل دفتر اطلاعات و داده‌های آب کشور خبر داده که حجم آب قابل استفاده از سد‌ها تنها ۹٫۵ میلیارد مترمکعب است و فقط کفاف پاییز امسال را می‌دهد.

کشور‌های جهان به دلیل تغییر اقلیم ممکن است تا سال‌های آینده با کمبود برق، گاز، آب و سایر شاخه‌های انرژی مواجه شوند، همه این معضلات یک هشدار بزرگ است که باید به جای جنگ با یکدیگر، فارغ از مرزبندی‌های موجود به همبستگی جهانی رسید.

ایران هم از این حوزه مستثنی نیست. با اینکه ایران اقلیم متنوعی دارد، ولی ازنظر بارندگی بیشتر بخش‌های کشور بارندگی متوسطی در حدود ۲۴۰ میلیمتر دارد که از سطح جهانی و حتی سطح متوسط آسیا خیلی پایین‌تر است. حتی قسمت‌های شمالی کشور که بارندگی نسبتا بالایی دارد بازهم از سطح متوسط آسیا که حدود ۷۰۰ میلی‌متر بوده، پایین‌تر است؛ بنابراین ما کشوری هستیم که با بحران آب و خشکسالی به میزان مختلف در سال‌های مختلف روبه‌رو بوده‌ایم.

بهرام شکوری عضو هیات‌مدیره اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان محصولات معدنی، خاطرنشان کرد: همان‌طور که در نقشه کشور مشخص است، مناطق بیابانی کشور ۶۰ درصد از مساحت ایران را دربر گرفته‌اند. بیابان‌های کشور شامل ۶۱ درصد اراضی بیابانی و کویری، ۲۴ درصد شن‌زار و ۱۵ درصد تپه‌های شنی هستند. در واقع حدود ۸۰ درصد از مساحت کشور دارای شرایط خشک و نیمه خشک است، به طوری که بارندگی در این مناطق اندک و سالانه بین ۵۰ تا ۲۵۰ میلی‌متر است. به طور متوسط هر سال به میزان ۱۲۰ میلیارد مترمکعب بارش در کشور داریم که حدود ۹۶ میلیارد مترمکعب آن استفاده می‌شود.

لزوم تمرکز بر تجربه چین

شکوری با بیان اینکه تنها ۲۲ درصد از طرح‌های فولادی نزدیک سواحل آبی کشور هستند، تصریح کرد: ظرفیت طرح‌های فولادی حاشیه دریای خزر یک میلیون تن است و ظرفیت طرح‌های فولادی حاشیه خلیج فارس ۱۱٫۱ میلیون تن است. این در حالی است که کشور‌های دیگر به فعالیت در کنار سواحل تمرکز کرده‌اند. به طور مثال در کشور چین بیشترین ظرفیت تولید فولاد خام در نزدیک آب‌های آزاد جانمایی شده است.

وی با اشاره به اینکه باید در سیاست‌ها به تقسیم فعالیت‌ها تمرکز کرد، افزود: کنسانتره سنگ‌آهن و گندله سنگ‌آهن حدود ۲۰ درصد از مصرف آب کل زنجیره ارزش فولاد را به خود اختصاص می‌دهد؛ بنابراین می‌توان در مناطقی که مشکل آب دارند، بر این حوزه تمرکز کرد. از علل تاکید بر این موضوع نخست می‌توان به مصرف پایین آب تا قبل از پروسه آهن‌اسفنجی و توجیه‌پذیر بودن حمل ریلی کنسانتره سنگ‌آهن و گندله سنگ‌آهن به واسطه ارزش افزوده ایجادشده و کاهش هزینه‌های حمل باطله اشاره کرد.

رییس انجمن مس ایران اذعان داشت: کارخانجات کنسانتره سنگ‌آهن تا گندله در نزدیکی معادن که عمدتا در مناطق بی‌آب هستند، احداث شوند و راه‌اندازی مابقی زنجیره در نزدیکی آب برنامه‌ریزی شود.

بحران مدیریت

شکورى عنوان کرد: ایران همچون بسیارى از کشورهاى دیگر با مشکل کم‌آبى روبه‌رو است، اما بیشتر از بحران کمبود آب با بحران مدیریت روبه‌رو هستیم.

وی با اشاره به اینکه سهم بخش کشاورزی در استفاده از آب بیشتر از بخش‌های دیگر است، ادامه داد: از ١٢٠ میلیارد مترمکعب نزولات آسمانى حدود ٩٢ میلیارد مترمکعب استفاده می‌شود. در این میان سهم بخش صنعت و معدن دو درصد، سهم شرب خانگى شش درصد و سهم کشاورزى ٩٢ درصد است. رییس انجمن مس با اشاره به اینکه بیش از ۶٠ درصد آب مصرفى در کشاورزى هدر می‌رود، اظهار کرد: اگر به سمت آبیارى قطره‌اى پیش برویم، بخشى از این آب صرفه‌جویی شده و می‌توان در بخش صنعت و معدن مورد استفاده قرار گرفته و ارزش افزوده بیشترى ایجاد شود.

شکوری با اشاره به ارزش منابع طبیعى در کره زمین تصریح کرد کرد: از ۶ هزار تریلیون دلار ارزش کره زمین سهم مواد معدنى ۵ درصد، سوخت‌هاى فسیلى ٩ درصد و سهم آب‌ها به میزان ٨٢ درصد است. در این بین سهم ایران با یک درصد مساحت و جمعیت جهان ٩ درصد از سوخت‌هاى فسیلى جهان و یک درصد از مواد معدنى است.

وی یادآور شد: نسبت مساحت مناطق کشاورزى و معدنکارى در کشور آمریکا ۵٢ درصد و ۰٫۱ تا ۰٫۲ درصد است که این ارقام در ایران هفت درصد و ۰٫۹۰۰ درصد است. در کشور سهم مناطق ١۴ گانه محیط‌زیست ٩ درصد بوده و به طور کلى ١١ درصد از مساحت کشور جزو مناطق چهارگانه و ممنوعه محیط‌زیست است. اگر ١٠ تا ٢٠ درصد صرفه‌جویی در بخش کشاورزى رخ دهد، می‌توان شاهد چندبرابر شدن سهم شرب و صنعت باشیم.

رییس انجمن مس ایران در پایان ابراز امیدواری کرد که با تعامل با سازمان‌های مرتبط با حوزه معدن و محیط‌زیست بتوان در سایه سیاست‌گذاری درست، شاهد رشد معدن و صنایع معدنی باشیم.

گفتنی است، با توجه به اینکه بر اساس اعلام مسئولان ۱۶ استان درگیر مساله کم‌آبی هستند، حل مشکل آب نیازمند سرمایه‌گذاری عمده و مهم‌تر از آن سرمایه‌گذاری سیاسی برای جلب اعتماد و مشارکت مردم است. چالش آب با افزایش آگاهی عمومی مردم، مشارکت دادن جامعه و نمایندگان آن‌ها و تمامی ذی‌نفعان و داشتن نگاهی بلند‌مدت قابل حل است.

منبع: اخبار فلزات