استفاده از فناوری برای بهبود آثار زیست محیطی، صرفه‌های اقتصادی و بهبود بازدهی و کیفیت معادن

به گزارش می‌متالز، امروزه احداث کارخانه با ظرفیت بالا به جای واحد‌های با ظرفیت پایین، مسائل زیست محیطی و کم آبی، کاهش آلاینده ها، ارزش افزوده بالاتر، استخراج در عمق معدن، توجیه اقتصادی و صرفه اقتصادی معدن، ثبات مدیریتی و موضوعات دیگر بیش از گذشته اهمیت یافته است.

دولت آقای رئیسی و مسوولان اقتصادی و صنعتی کشور، نکات قابل توجهی را در زمینه کاهش وابستگی به نفت وگاز و خارج کشور، جلوگیری از خام فروشی معادن، رشد ارزش افزوده، و توجه به معادن به عنوان اولویت اصلی در توسعه صنعتی کشور مطرح کرده اند، لذا ضرورت دارد که به مهمترین چالش‌ها و اولویت‌های توسعه صنایع معدنی ایران در سال‌های آینده توجه شود.

کارشناسان و صاحب نظران و معدنکاران با تجربه، در سال‌های اخیر، نکات قابل توجهی را برای توسعه معادن و صنایع معدنی مطرح کرده اند که مهمترین آنها، استفاده از فناوری برای افزایش بازدهی و کیفیت اکتشاف و استخراج از معادن، مدیریت کارآمد، حمایت دولت و بانک‌ها و سازمان امور مالیاتی و سایر دستگاه‌های اجرایی، استفاده از فناوری‌های نوین، توجه به عمق معادن و مطالعات کارشناسی با استفاده از مشاوران حرفه ای، کاهش آلاینده ها، انتقال صنایع معدنی از مرکز کشور و مناطق کم آب به حاشیه دریای عمان و خلیج فارس، ایجاد کارخانه‌های با ظرفیت بالا و تعطیل کردن کارخانه‌های با ظرفیت پایین و بدون توجیه اقتصادی و با مشکلات فراوان و... بوده است.

در حال حاضر، هزاران معدن بلا تکلیف، هزینه‌های زیاد حمل و نقل، خام فروشی، همکاری کم بانک ها، ماشین‌آلات معدنی فرسوده، قفل شدن اکتشاف در پهنه‌های معدنی دولتی و شبه دولتی، نبود همکاری سایر دستگاه‌ها از جمله منابع طبیعی و محیط زیست و... از مهمترین مشکلات نهادی و زیر ساخت‌های معادن کشور است که مانع عمده در سال ۱۴۰۱ است که از سال‌های قبل همچنان ادامه دارد و باید به تدریج برطرف شود.
برای سال ۱۴۰۱ تعیین تکلیف شرایط اکتشاف در برخی پهنه‌ها و محدوده‌های معدنی باید انجام شود. اکتشاف اصولا وظیفه دولت‌هاست، اما در ایران به دلیل مشکلاتی از جمله عدم تامین منابع شاهد هستیم کار اکتشاف در تعدادی از پهنه‌ها و محدوده‌ها که به نام ایمیدرو، سازمان زمین‌شناسی و ... هستند همچنان قفل است. در سال گذشته اکتشاف، ضربه اصلی را از عدم همکاری منابع طبیعی دید. حفظ محیط زیست باید از اولویت‌های کاری معدنکاران باشد و به بهانه حفظ محیط زیست نباید محدودیت برای اکتشاف معادن ایجاد شود.

استفاده از فناوری‌ها برای صرفه‌های اقتصادی واحد‌های معدنی

در رابطه با توسعه صنایع معدنی باید توجه داشت که صرفه‌های اقتصادی باید در طراحی‌ها مورد توجه باشد و نباید با کار‌های پراکنده و گران قیمت و ظرفیت پایین تنها هزینه سازی برای توسعه کارخانه‌ها کرد و منابع کشور و بیت المال را به طرحی اختصاص داد که مشکلات فراوان دارد و منافع قابل توجه به شهر و روستا اضافه نمی‌کند.

بیش از ۲۰۰ هزار واحد صنعتی و معدنی و کارخانه و معدن و صنایع معدنی در کشور احداث شده که یا بعد از مدتی رها شده اند یا منابع بسیاری را هدر داده اند و نتیجه نداده است و یا منافع کمی داشته و توجیه اقتصادی ندارد و یا با مشکلات کمبود آب، آلاینده ها، آلودگی هوا، شکایت مردم و کشاورزان و... مواجه شده است و هنوز به کار خود ادامه می‌دهند و قوز بالا قوزی برای مشکلات مردم هستند.

بسیاری از این واحدها، توسط مسوولان دولتی، نماینده مجلس و مقامات محلی با هدف تبلیغات سیاسی و دریافت حمایت‌های بانکی و ارزی و مالیاتی، راه اندازی شده اند، اما نتیجه مورد نظر را نداشته اند.

در بسیاری از مناطق خشک و کم آب کشور، طرح‌های فولادی، معدنی، صنعتی با مصرف آب فراوان و ظرفیت تولید کم و نبود توجیه اقتصادی و صرفه اقتصادی ایجاد شده است. به عنوان مثال به جای این که در کنار دریای عمان و در هرمزگان یک کارخانه بزرگ فولادی با ظرفیت ۱۰ میلیون تن داشته باشیم واحد‌های فولادی بسیاری را با ظرفیت زیر ۱ میلیون تن و ۸۰۰ هزار تن و کمتر از آن احداث کرده اند که در مناطق خشک و کویری خراسان و اصفهان و یزد و کرمان، آب فراوان استفاده می‌کنند و محصولات آن‌ها نیز کاملا معمولی و سنتی و قدیمی است و فناوری‌های جدید ندارند و در نتیجه سود و ارزش افزوده و درآمد و توجیه اقتصادی خوبی هم ندارند.

همه این واحد‌ها امروز مشکل ساز است و با صدای اعتراض مردم و کارشناسان و کشاورزان همراه شده است و در آینده مشکلات بیشتر ایجاد خواهد کرد؛ لذا بهتر است که به مناطق با آب بیشتر منتقل شوند و نیرو‌ها و کارگران نیز با آن‌ها منتقل شوند.

تاریخ ایران نشان می‌دهد که به دلایل سرمای زیاد مناطق شمال دریای خزر، بسیاری به ایران مهاجرت کرده اند و تمدن ساز بوده اند و در مواقعی که خشکسالی و کم آبی بوده به مناطق شمالی مهاجرت کرده اند و این مسیر بار‌ها در کشور‌های منطقه و شمال ایران و اروپا، عراق، هند، و کشور‌های دیگر تکرار شده است.

براین اساس باید با اولویت حفظ محیط زیست و کمک به اقلیم کم آب ایران، واحد‌های صنعتی را با توجیه اقتصادی همراه کرد. به کار گیری فناوری‌های قدیمی، ظرفیت تولید کم، استفاده از حمایت‌های بانکی و دولتی، بدون توجیه اقتصادی مقرون به صرفه برای کشور نیست و نشانه توسعه صنعتی نخواهد بود. توسعه صنعتی باید با روش‌های روز، یعنی ظرفیت سازی بالاتر، درآمد و ارزش افزوده بیشتر، محصولات مرغوب و با قیمت بیشتر همراه باشد و باید از تکرار روش‌های غلط گذشته که نتیجه جز رشد منفی معدن و صنایع معدنی و اقتصاد نداشته پرهیز کنیم.

هر نماینده و مسوولی در چند دهه اخیر سعی کرده که برای تبلیغ خود و تنها در دوره مسوولیت خود و یا دولت مربوطه، کاری انجام دهد و به آینده آن یعنی مشکلات مردم و کم آبی و فناوری پایین و هزینه‌ها و مقرون به صرفه نبودن و نبود توجیه اقتصادی توجه نداشته است. این افراد با رسانه‌ها و تلویزیون اعلام کرده اند که کارخانه‌ای در کلان شهر یا روستا احداث کرده اند، اما بعد از چند سال به پرسش‌ها و گرفتاری‌های آن‌ها جوابی نداده اند و مردم با مشکلات باقی مانده دست به گریبان هستند.

به جای آن که ۲۰۰ هزار کارخانه صنایع معدنی به صورت پراکنده و با ظرفیت اندک در کشور داشته باشیم و با چالش‌های زیست‌محیطی و حاشیه‌های سیاسی و مشکلات کم آبی و گرفتاری‌های دیگر در سرزمین خشک ایران مواجه شویم و بسیاری از معادن را در کرمان و یزد اصفهان جستجو کرده و در این مناطق کم آب کارخانه صنایع معدنی احداث کنیم باید تنها به استخراج و اکتشاف در این مناطق اکتفا کرده و مواد اولیه را به منطقه‌ای در کنار دریا و دارای آب کافی منتقل کنیم تا در مناطق ویژه اقتصادی و معدنی که از زیرساخت‌ها و آب کافی برخوردار هستند تولید را انجام داده و ارزش افزوده ایجاد کنیم.

باید با ایجاد کارخانه‌های با ظرفیت بالا، صرفه اقتصادی را افزایش دهیم ریسک‌های مدیریتی و اقتصادی مانند کم‌آبی و مسائل سیاسی و امنیتی و سایر مشکلات را در کشور کاهش دهیم باید جلوی احداث کارخانه‌ها و صنایع معدنی در مناطق کم آب گرفته شود و این مجوز و کارخانه‌ها در استان‌های حاشیه دریای عمان و خلیج فارس که آب کافی دارند احداث شود.

به خصوص در مناطق اصفهان، کرمان، خوزستان و یزد که با بحران کم آبی و تنش آبی مواجه هستند به هیچ وجه نباید صنایع جدید با مصرف آب فراوان احداث شود.

حتی باید درآمد‌های ارزی کشور را به جای اختصاص به واردات کالا‌های مصرفی، برای انتقال کارخانه‌ها به مناطق با آب کافی اختصاص دهیم ومشکل امروز را کاهش دهیم. باید آب شیرین مناطق مرکزی را برای مصرف شهری ایا امور کشاورزی اختصاص دهیم باید زمینه ساز انتقال کارخانه‌ها با مصرف آب فراوان باشیم و مشکلات کشور را کاهش دهیم، زیرا کم آبی و چالش‌ها و تنش‌های اجتماعی سیاسی می‌تواند به مانعی برای توسعه صنایع معدنی تبدیل شوند در حالیکه ایران به لحاظ برخورداری از منابع معدنی و نفت و گاز کشوری دارای ذخایر عظیم و برنامه توسعه صنایع معدنی در آینده است و لذا نمی‌تواند با چالش‌ها و ریسک‌ها و مشکلات دیگر در این مسیرحرکت کند.

بسیاری از کارخانه‌ها و صنایع معدنی با ادامه چنین شرایطی متوقف و تعطیل می‌شوند و صرفه اقتصادی نخواهند داشت و تنها مشکل‌ساز برای مردم و مسوولان و مناطق شهری و روستایی خواهند بود.

بر این اساس در برنامه‌های توسعه باید موضوع انتقال کارخانه‌ها به حاشیه خلیج فارس و دریای عمان پیگیری شود آنچه که در گذشته به عنوان ملاحظات پدافند غیرعامل در جغرافیای اقتصادی و سیاسی تعریف می‌شد تا در دسترس حملات دشمنان قرار نگیرد دیگر توجیه ندارد و اکنون جنگ‌های سایبری و الکترونیکی، و برد موشک‌ها از راه دور عملاً موضوع ایجاد کارخانه‌ها در در مرکز کشور برای امنیت بیشتر را غیر قابل توجیه کرده است و لذا باید موضوع کم آبی در اقلیم کم آب ایران و جغرافیای اقتصادی مورد توجه قرار گرفته و چالش‌های بزرگ آینده از امروز برطرف شود و شاهد رها شدن هزاران کارخانه و معدن در سراسر کشور به خاطر نبود توجیه اقتصادی و کم آبی و مشکلات دیگر نباشیم.

کاهش آلاینده‌ها و آلودگی هوا

ضرورت ایجاد صنایع معدنی مطابق با استاندارد‌های بین المللی و زیست محیطی و کاهش تولید دی اکسید کربن و آلاینده‌های دیگر نکته مهمی است که به تدریج در سال‌های اخیر مطرح و پر رنگ‌تر شده و با واکنش‌های جدی تری در آینده همراه خواهد شد؛ لذا برای آن که این نوع صنایع با سرمایه گذاری‌ها و فناوری بهتر مواجه شوند باید از طریق سیاست‌های مالیات بر کربن و تنبیهات دیگر تولید گاز‌های گلخانه‌ای در شهر‌های بزرگ را در دستور کار قرار داد. باید واحد‌های موجود نیز تشویق شوند تا به کاهش آلاینده‌ها توجه کند.

فناوری‌های نوین باید در مراحل مختلف از جمله استخراج نفت و گاز و جلوگیری از سوختن مواد نفت و گاز تا پالایشگاه‌ها و انتقال سوخت و به کارگیری سوخت در واحد‌های صنعتی و به کارگیری مواد اولیه شیمیایی در کارخانجات مورد توجه قرار گیرد و زمینه‌ساز کاهش آلاینده‌ها شود.

تولید برق از انرژی خورشیدی و باد

در واحد‌های جدید بهترین فناوری‌ها را باید به کار بگیرند. امروزه در برخی روش‌های تولید موضوع استفاده از هیدروژن و نیتروژن برای کاهش دی اکسید کربن مورد توجه قرار گرفته است.
همچنین تولید انرژی و برق از طریق نور خورشید و باد در سرزمین پهناور ایران باید مورد توجه باشد تا شاهد سوختن کمتر نفت وگاز و آلاینده‌های کمتر باشیم.

منبع: بولتن نیوز