علت زمین‌لرزه‌های پیاپی در هرمزگان چیست/ راه‌اندازی مرکز استانی پیش‌یابی زلزله

به گزارش می‌متالز، در بازه زمانی ۲۵ تا ۲۸ خرداد ماه جاری بیش از ۴۰ بار زمین لرزه و پس لرزه از سه ریشتر تا ۵.۲ ریشتر در چارک از توابع شهرستان بندرلنگه استان هرمزگان رخ داد که اگرچه تلفات جانی نداشت، اما سبب ترس مردم در کانون زلزله و مناطق پیرامونی آن شد.

البته در آبان ماه پارسال نیز ده‌ها زلزله و پس لرزه در روستا‌های بخش فین به بزرگی ۶.۴ و ۶.۳ ریشتر روی داد که سه هزار واحد مسکونی روستایی هرمزگان را تخریب کرد.

علت بروز این زمین لرزه‌های پی در پی و قدرتمند مرکز ایرنا در بندرعباس را بر آن داشت تا در گفتگو با مدیر هسته پژوهشی سونامی و زمین لرزه و عضو هیات علمی گروه زمین شناسی دانشگاه هرمزگان موضوع را مورد واکاوی علمی و زمین شناختی قرار دهد. وی در این گفت و گوی تخصصی تاکید کرد که می‌توان انتظار داشت زمین‌لرزه‌های بیشتری در آینده رخ بدهد و احتمال رخداد زلزله‌های آینده به سمت جنوب غرب یعنی به سمت جزیره کیش دور از انتظار نخواهد بود.

مهدی مسعودی روز دوشنبه  در بیان دلایل علمی بروز این زمین لرزه‌ها گفت: با توجه به نحوه توزیع زمین‌لرزه‌های رخ داده در ۶ ماه گذشته این استان بایستی بیش از پیش به نقش گسل‌های امتداد لغز پی سنگی زاگرس در وقوع زمین لرزه‌ها منطقه توجه کرد.

وی اظهار داشت: نگاه کلاسیک برای ارتباط دادن زمین لرزه‌ها به گسل‌های تراستی مدفون دیگر پاسخگو نیست، اگر نگاهی به نقشه‌های موجود از گسل‌های استان که چندین دهه قبل توسط سازمان زمین شناسی و شرکت نفت منتشر شده است، بیندازیم در این محدوده از زاگرس تنها چند گسل تراستی احتمالی مشاهده می‌شود.

گسل امتداد لغز در علم زمین شناسی به گسل‌هایی گفته می‌شود که دو سوی صفحه گسل در راستای افقی کنار هم بلغزند یا جابه جا شوند؛ اما گسل تراستی نوع دیگری از انواع گسل است که بر روی سطح زمین گسیختگی ایجاد نمی‌کند.

وی ادامه داد: سالیان زیادی در تحلیل زلزله‌های استان به آن‌ها استناد شده است بدون اینکه طی این سال‌ها بر اطلاعات کمی این گسل‌ها افزوده شود و این گسل‌ها از جمله گسل پیش ژرفای زاگرس و گسل پیشانی کوهستان همچنان با علامت خط چین بر روی نقشه‌های زمین شناسی حضور دارند.

وی اضافه کرد: این گسل‌ها به طور عمده با امتداد شمال غربی - جنوب شرقی تا شرقی - غربی در نقشه‌ها مشاهده می‌شود و قریب به اتفاق زمین‌لرزه‌هایی که در این محدوده رخ داده است از جمله زمین‌لرزه‌های فین را به این گسل‌های تراستی ارتباط داده اند و آن‌هم صرفا با استناد به داده‌های چند ایستگاه محدود زلزله نگاری در استان این کار را کرده اند.

مسعودی با بیان اینکه به صورت شخصی با این تفاسیر موافق نیست، ابراز داشت: نقشه‌ای در مطالعات آمایش سرزمین استان هرمزگان توسط دانشگاه هرمزگان تهیه شد که مطالعات بخش زمین شناسی آن را بر عهده داشتم و در آن نقشه برای ارزیابی محدوده‌های معدنی استان و ایجاد یک افق اکتشافی جدید، با توجه به داده‌های مختلف از منطقه یک تحلیل متالوژنی انجام شد و توزیع کانسار‌ها و آنومالی‌های معدنی در ارتباط با روند‌ها و گسل‌های پی سنگی بررسی شد.

مناطقی که غلظت یک یا چند عناصر نسبت به غلظت میانگین افزایش می‌یابد و حجم زیادی از ماده معدنی در آنجا متمرکز می‌شود به طوری که استخراج آن از نظر اقتصادی، مقرون به صرفه است را کانسار می‌نامند.

مدیر هسته پژوهشی سونامی و زمین‌لرزه دانشگاه هرمزگان افزود: نتیجه این تحلیل متالوژنی در قالب یک نقشه با عنوان محدوده‌ها و روند‌های تکتونیکی مستعد در هرمزگان در طرح آمایش استان عرضه شد.

تحلیل متالوژنی تعریف رابطه ژنتیکی یا زایشی بین تاریخچه زمین شناسی یک منطقه و ذخایر معدنی موجود در آن منطقه. نتایج تحلیل متالوژنی ادامه مسیر اکتشافات معدنی در یک منطقه را روشن می‌سازد.

آنومالی‌ها معدنی نیز به مناطقی که در مطالعات اولیه، برخی شواهد حضور یک ماده معدنی مشاهده شده است گفته می‌شود؛ این شواهد ممکن است با استفاده از تحلیل‌های زمین شناسی، ژئوفیزیکی، ژئوشیمیایی و با تجزیه مواد معدنی حاصل شود.

مسعودی خاطر نشان کرد: با توجه به نقشه فوق یک توزیع معنا داری از مواد معدنی مختلف از جمله آهن، کرومیت و موقعیت گنبد‌های نمکی را در منطقه مشاهده کردیم و به این نتیجه‌گیری رسیدیم که این محدوده‌های معدنی غالبا با یک سری روند‌های متالوژنی در ارتباط هستند که درگذشته به آن توجهی نشده بود.

برای نمونه معادن آهن تنگ زاغ (گنبد تنگ زاغ)، کودی (گنبد موران)، کهور (گنبد تاشکند) و چاه سرمه (گنبد بم) در راستای خطواره زمین ساختی شماره ۱ با راستای N ۷۰ E و معادن آهن چشم چمپه (گنبد چمپه)، گودکنار (گنبد زندان)، دژگان (گنبد دوآو) در راستای خطواره زمین ساختی شماره ۲ با راستای N ۷۰ E واقع شده اند. با این دیدگاه گنبد‌های چهاربرکه، چارک و چیرو در امتداد خطواره تکتونیکی شماره ۱ توانمندی خوبی برای پی جویی اکتشافی آتی خواهند داشت. گنبد‌های خمیر، پل، گچین، کلات بالا و دربست با توجه به قرار گیری در راستای خطواره تکتونیکی شماره ۳ در اولویت بعدی قرار گرفتند.

وی گفت: این محدوده‌های در نقشه مشخص شده و در اختیار سازمان برنامه و بودجه قرار گرفته تا بتوانند در برنامه‌ها و مطالعه‌های بعدی از آن استفاده کنند، اگر به نقشه دقت کنیم یکی از این خطوط با عنوان خط شماره یک ترسیم شده که روند شمالی شرق به جنوب غربی دارد و به طور تقریبی از شمال چارک آغاز می‌شود و تا شمال فاریاب ادامه می‌یابد.

عضو هیات علمی گروه زمین شناسی دانشگاه هرمزگان بیان کرد: یکی دیگر از خطوط با عنوان روند شماره ۲ نامگذاری شده که از گنبد چاه مُسَلَم آغاز می‌شود و در همان مسیر به سمت شمال شرق ادامه می‌یابد و روند شماره سه از شمال لافت و بندر خمیر آغاز می‌شود و موازی با روند شماره یک و ۲ به سمت جنوب فاریاب امتداد می‌یابد.

وی افزود: این روند‌ها بخش مهمی از کانی سازی‌های معدنی هرمزگان را کنترل می‌کنند، اگر دقت کنیم متوجه می‌شویم بیشتر معادن آهن در امتداد این روند‌ها قرار می‌گیرند؛ بنابراین به این نتیجه رسیدیم که یک محدوده متالوژنی یا کریدور و گذرگاهی بین روند‌های پی سنگی شماره یک و شماره سه یک می‌توان در نظر گرفت بطوری که بیشتر ظرفیت‌های معدنی هرمزگان را کنترل می‌شود.

عضو هیات علمی دانشگاه هرمزگان اظهار داشت: بازدید‌های میدانی فراوانی که طی ده سال گذشته در منطقه انجام داده ام به این نتیجه رسیده ام که علاوه بر آن گسل‌های تراستی معمول که همه در نقشه‌های زمین شناسی به آن اشاره می‌کنند، یک سری روند‌های پی سنگی بسیار بزرگی هم در این محدوده وجود دارد که توسط گسل‌های امتداد لغز کنترل می‌شوند.

روند‌های پی سنگی در حقیقت روند‌های خطی در یک منطقه که عمق تاثیر قابل توجهی (تا چندین کیلومتر) دارند. این روند‌ها ممکن است در سطح زمین با گسلش همراه باشند یا اینکه شواهد غیر مستقیمی در سطح زمین به حضور گسل پی سنگی در أعماق اشاره کند.

مسعودی افزود: برای اینکه بتوانیم ارتباط بین مطالب فوق و زمین‌لرزه‌ها را بخوبی درک کنیم بهتر است نگاهی به نقشه‌ای که در این زمین تهیه کرده ام، داشته باشیم؛ که در واقع توزیع زمین‌لرزه‌های رخ داده در ۶ ماه گذشته (از سایت مؤسسه ژئوفیزیک) را با رنگ قرمز بر روی تصویر ماهواره‌ای است؛ و خطوط سیاه رنگ روند‌های متالوژنی هستند که در بالا به آن‌ها اشاره شد و شواهد فراوانی وجود دارد که گسل‌های امتداد لغز پی سنگی این روند متالوژنی را کنترل می‌کند.

مسعودی افزود: اگر نگاه کنیم به توزیع زمین‌لرزه‌ها عمده زمین‌لرزه‌هایی که در این محدوده از هرمزگان رخ داده متوجه می‌شویم که عمده آن‌ها بین این ۲ روند متالوژنی قرار می‌گیرند.

وی یادآور شد: اعتقاد دارم همان کریدور یا گذرگاه متالوژنی بین فاریاب و کیش که بخش مهمی از ظرفیت‌های معدنی استان را در بر می‌گیرد و توسط یک سری گسل‌های امتداد لغز پی سنگی کنترل می‌شود در اصل لرزه خیزی هرمزگان را به‌خصوص در سال‌های اخیر در این محدوده کنترل می‌کند.

کریدور یا گذرگاه لرزه‌ای به تمرکز رخداد‌های لرزه‌ای در یک منطقه‌ای با پهنای کم وطول قابل توجه گفته می‌شود. کریدور لرزه‌ای می‌تواند به یک پهنه گسلی قابل توجه محدود شود، اما در بیشتر موارد منطقه بین چندین گسل را در بر گیرد.

این استاد دانشگاه هرمزگان افزود: نکته قابل توجه این است که اگر به توزیع زمین‌لرزه‌ها را نگاه کنیم یکسری خوشه‌های مختلفی از نقاط قرمز رنگ را روی نقشه می‌بینیم، یک توزیع خوشه‌ای از زلزله‌ها در اطراف چارک مشاهده می‌شود.

وی گفت: خوشه دوم بین چاه مُسَلَم و لاوردین قرار گرفته و خوشه دیگر در شمال گری شیخ و شمال بندر پل قرار گرفته است و خوشه دیگر بین سرزه و فین قرار دارد که چند ماه قبل زمین‌لرزه و پس لرزه‌های بسیاری ایجاد کرد.

وی افزود: در انتهای این کرویدور لرزه‌ای هم منطقه فاریاب واقع شده که از گذشته بسیار لرزه خیز است.

عضو هیات علمی گروه زمین شناسی دانشگاه هرمزگان بیان کرد: بنابراین اگر توزیع زمین‌لرزه‌ها را با شواهد زمین شناسی و زمین ساختی منطقه مقایسه کنیم اهمیت کریدور متالوژنی فاریاب و کیش ارتباط آن با توزیع زمین‌لرزه‌ها را نشان می‌دهد.

مرکز پیش یابی زلزله در استان هرمزگان می‌شود

مسعودی گفت: با توجه به تقریباً ۱۰ سال فعالیت پژوهشی در بخش‌های مختلف هرمزگان معتقدم زمین‌لرزه‌هایی که در چند ماه گذشته در هرمزگان رخ داده چه اطراف فین و سرزه و چه در سمت گری شیخ، در شمال چاه مُسَلَم، در اطراف بندر چارک و کیش و حتی زمین‌لرزه‌هایی که در بندر خمیر و بندر لافت اتفاق می‌افتند به این کریدور متالوژنی - لرزه‌ای ارتباط دارند و باید مطالعه‌های بیشتری با یک نگاه جدید و فارغ از باور‌های کلاسیک موجود روی این انجام شود.

وی ادامه داد: در این راستا دانشگاه هرمزگان با بهره گیری از تکنولوژی روز دنیا و اشتراک علمی با متخصصان ملی و بین المللی، حسب مسوولیت اجتماعی و وظایف علمی خود یک مرکز پیش یابی زمین لرزه در استان راه اندازی کرده است که طی چند روز آینده افتتاح خواهد شد.

عضو هیات علمی گروه زمین شناسی دانشگاه هرمزگان اضافه کرد: انتظار می‌رفت پس از اینکه این اطلاعات در سازمان برنامه و بودجه قرار گرفت، طرح‌های پژوهشی برای مطالعه دقیق‌تر روند‌های مورد اشاره تعریف شود که در گذشته به آن‌ها دقت نشده بود، اما هنوز این اتفاق رخ نداده است.

مسعودی اظهار امیدواری کرد: با توجه به زمین‌لرزه‌هایی که در این محدوده رخ می‌دهد انگیزه‌ای ایجاد شود که با تعریف طرح‌های پژوهشی با نگاه نو اطلاعات بیشتری در خصوص این روند‌ها کسب شود.

وی در خاتمه یادآور شد: در محدوده این کریدور یاد شده می‌توان انتظار داشت زمین‌لرزه‌های بیشتری در آینده رخ بدهد و احتمال رخداد زلزله‌های آینده بسمت جنوب غرب این کریدور یعنی بسمت کیش دور از انتظار نخواهد بود.

منبع: خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) هرمزگان