معضل تولید در فرآورده‏‏‌های نسوز

به گزارش می‌متالز، ماده نسوز ماده سرامیکی غیرفلزی است که دیرگدازی بالای هزار و ۵۰۰درجه سانتیگراد و در برابر اثر تخریبی، پایداری فیزیکی و شیمیایی دارد. مواد دیرگداز بخش مهمی از زنجیره تامین صنایع فولاد، سیمان، نفت گاز و پتروشیمی هستند. با توجه به رشد تولید صنایع فولادی و سیمان که مهم‌ترین صنایع مصرفی مواد نسوز هستند، می‌توان گفت چشم انداز رشد صنعت نسوز مثبت است. نسوز‌ها از لحاظ فرم به دو نوع شکل دار (آجر) و بدون شکل (جرم) تقسیم می‌شوند که کاربرد آن‌ها براساس محل مورد استفاده می‌تواند متغیر باشد. برخی برای دمای هزار و ۳۵۰ تا هزار و ۸۰۰درجه (محیط‌های غیرقلیایی) ساخته شده‌اند و برخی دیگر نیز برای بازه هزار و ۸۰۰ تا ۲هزار درجه (دیواره کوره‌های فولاد و سیمان) مورد استفاده قرار می‌گیرند.

کاربرد عمده مواد نسوز در صنعت فولاد

صنعت موادنسوز از دیرباز در جهان وجود داشته است؛ اما به شکل امروزی اولین بار شرکت دیدیر آلمان در سال ۱۸۲۴میلادی ساخت مواد دیرگداز را آغاز کرد. اندازه بازار جهانی صنعت نسوز در سال ۲۰۲۲ به ۳۳میلیارد دلار رسید که پیش بینی می‌شود در سال ۲۰۲۹ به بیش از ۴۴میلیارد دلار برسد که از نرخ رشد مرکب سالانه ۵/ ۴درصد حکایت دارد. طبق گزارش انجمن جهانی نسوز، هزینه محصولات نسوز کمتر از ۳درصد و اغلب حتی کمتر از یک‌درصد محصولات تولیدی است. با این حال، کاربرد و طراحی بهینه محصولات دیرگداز می‌تواند تا ۲۰درصد هزینه‌های عملیاتی صنایع نهایی را کاهش دهد. علاوه بر این تولید غیرسمی است و بیش از ۹۰درصد مواد نسوز، بازیافت یا استفاده مجدد می‌شوند.

صنعت فولاد با حدود ۶۰درصد سهم در سال ۲۰۲۱ مهم‌ترین مصرف کننده مواد نسوز در جهان است؛ به همین دلیل تولید و مصرف فولاد مهم‌ترین متغیر اثرگذار بر صنعت نسوز است. تولید و مصرف فولاد در یک‌قرن گذشته از تولید نزدیک به ۲۸میلیون تن در سال ۱۹۰۰میلادی به ۱۹۵۱میلیون تن در ۲۰۲۱ رسیده و جز در بحران‌های کوتاه‌مدت جهانی رشد صعودی خود را حفظ کرده است. روند جهانی صنعت نسوز به سمت تولید نسوز‌های خاص پیش رفته است، در حالی که در ایران بیشتر شرکت‌ها نسوز‌های شکل دار و معمولی تولید می‌کنند.

صنعت ۵۰ ساله بورس

صنعت دیرگداز در ایران برای اولین بار در سال ۱۳۱۸ با ورود صنعت سیمان به کشور و کارخانه نسوز امین‌آباد تهران با ظرفیت روزانه ۵ هزار تن نسوز آغاز به کار کرد. با تاسیس کارخانه ذوب آهن اصفهان که برای کوره‌های ذوب به مقدار زیادی مواد نسوز نیاز داشت، نخستین کارخانه مکانیزه تولید نسوز در ذوب‌آهن اصفهان با ظرفیت اولیه سالانه ۴۰ هزار تن آجرم و جرم در سال ۱۳۵۲ راه اندازی شد. هر تن فولاد برای تولید به ۱۰ کیلوگرم نسوز نیاز دارد که پژوهش‌ها نشان می‌دهد ۵۵ درصد تولید دیرگداز‌ها در هشت‌واحد تولید می‌شود و شرکت‌های کوچک‌تر به دلیل ظرفیت پایین تولید برای آن‌ها به‌صرفه نخواهد بود. همینطور به دلیل مازاد عرضه‌ای که در کشور وجود دارد رقابت شدیدی در این صنعت برقرار است که موجب می‌شود روی نرخ محصولات با یکدیگر رقابت کنند. شش‌شرکت فعال در زمینه تولید فرآورده‌های نسوز در بازار سرمایه معامله می‌شوند که مجموع ارزش بازار آن‌ها ۸ هزار و ۵۳۶ میلیارد تومان است. بیشترین ارزش بازار مربوط به شرکت «کفرا» با ارزشی بالغ بر ۲ هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان و کمترین ارزش بازار مربوط به شرکت «کایزد» با ارزش ۸۴۰ میلیارد تومانی است.

میانگین بازدهی این صنعت در سال ۱۴۰۱ حدود ۸۴ درصد بوده که بیشترین بازدهی را شرکت «کتوکا» داشته و در سال ۱۴۰۱ در مجموع ۱۴۸ درصد بازدهی نصیب سهامداران خود کرده است. همینطور کمترین بازدهی مربوط به شرکت «کاذر» بوده که مجموعا ۴۹ درصد بازدهی را به ثبت رسانده است. بر این اساس می‌توان گفت کلیت صنعت عملکرد بسیار مطلوبی در مقایسه با بازدهی ۵۰ درصدی کلیت بازار داشته و این نشان دهنده اقبال سرمایه گذاران به این صنعت بوده است که عمدتا به دلیل رشد فولادی‌ها و سیمانی‌ها در سال گذشته توانستند سودآوری خوبی را تجربه کنند.

اقبال سرمایه گذاران به صنعت نسوز

بررسی نسبت قیمت به سود هر سهم صنعت نشان می‌دهد که در حال حاضر میانه آن برای کل صنعت در حدود ۲۸ واحد است. در این میان کمترین میزان برای شرکت «کفرا» با ۱۶ واحد و بیشترین برای «کایزد» به میزان ۵۲ واحد است. با این حال بررسی آتی این نسبت نشان می‌دهد که تمامی شش‌شرکت فعال صنعت فرآورده نسوز از میانگین تاریخی خود رشد بیشتری را تجربه کرده اند. بیشترین فاصله برای «کایزد» است که بیش از ۳۶۰ درصد از نسبت آتی قیمت به سود فاصله گرفته و کمترین میزان نیز «کاذر» است که فقط ۷ درصد بیشتر از نسبت آتی قیمت به سود خود رشد کرده است؛ بنابراین همان طور که در بخش بازدهی گفته شد، کلیت این صنعت نسبت به بازار بازدهی بالایی را نصیب سهامداران خود کرده و جو مثبت بازار موجب شده است تا فاصله زیادی با نسبت قیمت به سود آینده‌نگر خود بگیرد.

عملکرد خوب «کفرا» به لحاظ سودآوری

اولین متغیری که می‌توان گفت مهم‌ترین متغیر برای ارزیابی عملکرد مالی یک شرکت تولیدی است، بررسی روند حاشیه سود آن است. میانگین حاشیه سود ناخالص کل صنعت فرآورده‌های نسوز در ۱۰ سال اخیر ۲۵ درصد بوده است. بررسی روند حاشیه سود ۱۰ ساله صنعت نشان می‌دهد که در سال ۱۳۹۵ شرکت‌های تولیدی محصولات نسوز با ثبت حاشیه سود ۱۳ درصدی کمترین میزان را به ارمغان رساندند. اوج حاشیه سود نیز مربوط به سال ۱۳۹۹ بوده که صنعت نسوز توانسته است بر اثر رشد تولید شرکت‌های فولادی و سیمانی حاشیه سود خود را به ۳۴ درصد برساند.

در این بین بررسی شرکت‌های تولیدی صنعت نشان می‌دهد که بیشترین میزان حاشیه سود ناخالص برای شرکت «کفرا» با ۳۷ درصد و کمترین نیز مربوط به شرکت «کتوکا» با ۱۸ درصد است. بررسی روند حاشیه سود خالص صنعت فرآورده‌های نسوز هم نشان می‌دهد که به‌طور میانگین در ۱۰ سال اخیر ۱۴ درصد حاشیه سود به ثبت رسیده که کمترین میزان مربوط به سال ۱۳۹۵ و بیشترین میزان مربوط به سال ۱۳۹۹ است که به ترتیب حاشیه سود خالص منفی یک‌درصد و ۲۲ درصد به ثبت رسیده است. بیشترین میزان حاشیه سود خالص صنعت مربوط به شرکت «کفرا» با ثبت عدد ۲۵ درصد و کمترین میزان نیز مربوط به «کفپارس» با حاشیه سود خالص ۸ درصدی است.

کمبود مواد اولیه؛ معضل تولید صنعت

بررسی روند میزان تولید صنعت نسوز نشان می‌دهد که در دهه اخیر صنعت با افت بالای تولید همراه بوده، به طوری که به‌شکل میانگین هرساله یک‌درصد از تولیدات کاسته شده است. در این بین بیشترین افت مربوط به سال ۱۳۹۸ بوده که تولیدات صنعت نسبت به سال پیشین خود ۴۲ درصد افت را تجربه کرده و بیشترین میزان رشد نیز مربوط به سال ۱۳۹۷ با افزایش ۴۲ درصدی تولید بوده است. بیشترین سهم تولیدات صنعت مربوط به شرکت «کاذر» است که با تولید ۴۵ هزار تن محصول نسوز ۵۵ درصد تولید کل صنعت را تشکیل دهد.

عمده دلیل افت تولیدات صنعت در دهه اخیر را می‌توان مساله مواداولیه دانست. از آنجا که عمده مواداولیه این صنعت از طریق واردات تامین می‌شود، در سال‌های اخیر مشکل عدم تامین این مواد به علت تحریم یا افزایش نرخ ارز و در نتیجه گران شدن این مواد، موجب شده است تا شرکت‌ها با کاهش تولیدات همراه باشند. با این حال در سال ۱۴۰۱ شرکت توانسته است تولیدات خود را به سطح سال ۱۴۰۰ برساند و افت ۲۱ درصدی سال قبل خود را جبران کند که این امر می‌تواند مژده بهبود روند تولیدات صنعت در سال‌های آتی را به سهامداران بدهد.

۶۰ درصد درآمد «کایزد» از محل صادرات

ارزیابی درآمد صنعت فرآورده‌های نسوز نشان می‌دهد که به‌طور میانگین در ۱۰ سال اخیر هرسال ۳۴ درصد رشد فروش را تجربه کرده که در این بین بیشترین میزان رشد مربوط به سال ۱۳۹۷ بوده که صنعت به میزان ۸۱ درصد افزایش درآمد را تجربه کرده است. کمترین میزان رشد نیز برای سال ۱۳۹۴ است که افت ۷ درصدی درآمد صنعت رقم خورده است. در این بین «کفرا» و «کتوکا» به‌ترتیب به میزان ۳۴ درصد و ۳۳ درصد از درآمد کل صنعت را در سال ۱۴۰۱ و بیشترین سهم درآمد صنعت را تشکیل داده اند.

در مجموع باتوجه به میانگین تورم ۴۰ درصدی کشور می‌توان گفت عملکرد کلی صنعت در این سال‌ها مطلوب نبوده و عمدتا رشدی کمتر از تورم یا همگام با تورم را تجربه کرده است. دلیل اصلی این موضوع نرخ گذاری دستوری است که موجب شده است شرکت‌ها نتوانند نرخ فروش محصولات خود را همگام با افزایش هزینه مواداولیه رشد دهند. درآمد شرکت‌های صنعت نسوز عمدتا از محل فروش داخل است؛ اما در این بین برخی از آن‌ها از محل صادرات نیز درآمد دارند. بیشترین میزان درآمد صادراتی مربوط به شرکت «کایزد» است که توانسته است در ۱۲ ماه ۱۴۰۱، ۶۱ درصد از این محل درآمد کسب کند. کمترین مقدار نیز برای «کفرا» است که از محل صادرات درآمدی ندارد و تمامی محصولات خود را در بازار داخل به فروش می‌رساند.

تعامل خوب «کفرا» با مشتریان خود

یکی از معیار‌های مهمی که می‌تواند موجب رشد سودآوری یک شرکت تولیدی شود، میزان تعامل و چانه زنی آن شرکت برای فروش محصولات خود با نرخ بیشتر نسبت به رقبای خود است. بررسی نرخ فروش محصولی که بیشترین درآمد را برای شرکت‌های تولیدکننده ماده نسوز داشته، نشان می‌دهد که «کفرا» در فروردین‌ماه مهم‌ترین محصول خود را که آجر‌های کربن منیزیتی بوده ۲۳ درصد بیشتر از میانگین کل سال ۱۴۰۱ به فروش رسانده است. با این حال «کاذر» و «کتوکا» که مهم‌ترین محصول خود یعنی محصولات نسوز شکل‌دار و قطعات نسوز را ۵ درصد بیش از میانگین به فروش رسانده اند، کمترین میزان رشد نرخ فروش را در میان هم گروهی‌های خود داشته‌اند.

وصول مطالبات دیرهنگام در «کایزد»

آخرین نسبتی که برای مقایسه شرکت‌های فعال صنعت نسوز در نظر گرفته شده، نسبت جریان نقد عملیاتی به فروش است. هرچه این نسبت بیشتر باشد یعنی آن شرکت توانسته است نقدینگی بیشتری را ذخیره سازد. میانگین این نسبت در دوره ۹ ماهه ۱۴۰۱ برای کل صنعت ۱۶ درصد بوده که بیشترین آن مربوط به «کایزد» با ۳۸ درصد و کمترین نیز مربوط به «کتوکا» با ۸ درصد بوده است. در این بین دومین نسبت با اهمیت که گردش نقدینگی سهم را نشان می‌دهد، دوره وصول مطالبات بوده که هرچه کمتر باشد وضعیت مطلوب تری برای آن سهم را نشان می‌دهد. میانگین ۱۰ فصل اخیر کل صنعت ۶۳ روز است که «کفرا» توانسته است دوره وصول مطالبات ۴۲ روز را به ثبت برساند و کمترین میزان را در صنعت داشته باشد. همینطور بیشترین میزان برای «کایزد» بوده که دوره وصول مطالبات ۸۴ روزه داشته است.

منبع: دنیای اقتصاد