شعله رو به خاموشی قیمت در صنعت نسوز

به گزارش می‌متالز، موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران به موجب استاندارد شماره ۲۶۳۱ موادی را نسوز می‌داند که بتوانند دمای ۱۴۵۰ درجه سانتی‌گراد را تحمل کنند. حدود ۸۰ تا ۸۵‌درصد نسوز‌های تولیدشده در دنیا در کارخانه‌های ذوب آهن و سیمان پزی مورد استفاده قرار می‌گیرند و ۱۵ تا ۲۰‌درصد این مواد در کارخانه‌های شیشه گری، کاشی سازی، تونل‌های آجرپزی و... کاربرد دارند. به این ترتیب، خاصیت اصلی مواد نسوز، مقاومت زیاد در برابر حرارت بالا و عدم تغییر شکل، عدم تغییر عناصر متشکله بر اثر حرارت و شرکت‌نکردن در واکنش‌های شیمیایی است. کالا‌هایی نظیر چرم‌نسوز و بلوک‌نسوز، لوله‌های سرامیکی نسوز، آجر و موادی از این دست جزو اجناس عرضه‌شده به بازار در صنعت نسوز به شمار می‌روند. مواد نسوز در ایران از اهمیت خاصی برخوردارند؛ چرا که برخی از انوع مواد نسوز به‌عنوان کالای واسطه‌ای موردنیاز هستند و همواره مصارف گسترده‌ای دارند.

صنعت نسوز در ایران جزو صنایعی است که طی سه‌دهه گذشته پا به پای صنایع مادر رشد کرده است. تا سال ۱۴۰۰، ۶۱ واحد تولیدی در صنعت نسوز ایران فعال بودند و ۵۰‌درصد تولید کشور در این حوزه در انحصار ۷ تا ۸ شرکت قرار دارد. همچنین، ظرفیت نسوز در ایران به ۶۰۰‌هزار تن در سال می‌رسد. این در حالی است که مصرف نسوز در کشور به حدود ۴۱۰‌هزار تن می‌رسد. طبق آمار موجود تا اواسط سال ۱۴۰۱ سالانه در کشور، حدود ۴۰۰‌هزار تن مواد نسوز تولید شده که از این میزان ۲۴۰‌هزار تن در صنعت فولاد و ۱۰۰‌هزار تن در صنعت سیمان و مابقی در سایر صنایع مورد استفاده قرار گرفته است.

صنعت نسوز با سه حوزه مهم در ارتباط است و مصرف‌کنندگان اصلی این صنعت، صنایعی همچون فولاد، سیمان و شیشه هستند. در واقع صنعت فولاد نیروی محرکه صنعت نسوز در ایران است و پس از آن صنایع سیمان و شیشه قرار دارند؛ بنابراین بررسی وضعیت این صنایع در سطح داخلی می‌تواند برای این صنعت راهبردی، بسیار راهگشا باشد. در ایران و جهان ۶۰‌درصد فروش محصولات نسوز به صنعت فولادسازی، حدود ۲۵‌درصد به صنعت سیمان و مابقی به سایر صنایع اختصاص دارد.

در سال‌های اخیر صنعت فولاد در ایران رشد زیادی داشته و رتبه نخست را در زمینه مصرف نسوز به خود اختصاص داده است. هرچند رشد صنعت سیمان قابل مقایسه با صنعت فولاد نبوده است، اما در رده دوم مصرف نسوز قرار دارد.

یکی از صنایعی که در سال‌های اخیر در کشور با رشد قابل توجهی همراه بوده، صنعت شیشه سازی است. این صنعت توانسته است با اتکا به توانمندی‌های داخلی، تقاضای داخل را پوشش دهد و در کنار آن درآمد صادراتی برای کشور به ارمغان آورد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که در اوایل انقلاب حدود ۷۰‌درصد نیاز داخل از طریق واردات تامین می‌شد، ولی در یک‌دهه گذشته صنعت شیشه سازی ایران به خودکفایی رسیده و جزو صادرکنندگان بزرگ به کشور‌های همسایه و دنیا به شمار می‌رود. این صنعت بخش اعظم نیاز خود به مواد نسوز را از داخل تامین می‌کند.

عمده محصولات نسوز ایران به کشور‌های CIS، عراق، افغانستان، کویت و سایر کشور‌ها صادر می‌شود. از آنجا که محصولات دیرگداز جزو کالا‌هایی به شمار می‌روند که از لحاظ وزن، سنگین هستند، صادرات آن‌ها به کشور‌هایی با مسافت‌های دور، توجیه اقتصادی ندارد.

یکی از چالش‌های اصلی صنعت نسوز در ایران، تعداد زیاد واحد‌های فعال در آن است. دومین چالش صنعت نسوز، عدم‌توازن در تولید و مصرف است؛ به‌طوری که به دلیل نبود تعادل بین عرضه و تقاضا رقابت شدیدی بین شرکت‌ها وجود دارد که این رقابت نه از نوع کیفیت، بلکه از نوع نرخ است. چالش دیگر صنعت نسوز، سوددهی بسیار پایین آن است. سوددهی در این صنعت کم بوده و این موضوع سبب شده است تا واحد‌ها برای سرمایه‌گذاری در آینده و به‌روز کردن تجهیزات خود با مشکل روبه‌رو شوند. چالش دیگر صنعت نسوز، مواد اولیه است، به غیر از آلومینوسیلیکات و مقداری منیزیت، کشور در زمینه سایر مواد اولیه مانند بوکسیت، آلومینا و سایر مواد شیمیایی با کمبود روبه روست؛ بنابراین برای بهبود چشم انداز این صنعت باید به دنبال منابع مطمئنی بود که در کشور وجود دارد.

چالش دیگر صنعت نسوز در ایران، موضوع بهره وری است. یکی از مشکلات این صنعت به ماشین آلات خارج از رده‌ای بازمی‌گردد که در کارخانه‌ها مشغول کار هستند و امکان تولید مناسب و کیفی را ندارند.

موضوع دیگر پایین بودن بهره وری نیروی انسانی است. در برخی کارخانه‌ها تولید به ازای هر یک نفر حدود ۱۷۰ تن است، اما به صورت متوسط در کشور به ازای هر نفر این آمار به ۸۵ تن می‌رسد که با میانگین کشور‌های توسعه یافته فاصله دارد؛ در این کشور‌ها میانگین تولید به ازای هر نفر به ۲۲۰ تا ۲۵۰ تن می‌رسد. نیروی انسانی ارزان یکی از نقاط قوت کشور است، ولی با میزان پایین بهره وری، نیروی انسانی چندان هم ارزان نیست.

چالش دیگر صنعت نسوز در ایران، بالا بودن مصرف انرژی در کشور است. میزان انرژی‌ای که در صنعت نسوز مصرف می‌شود، حدود دوبرابر میانگین جهانی است و اگر مصرف انرژی ارزان دوبرابر شود، قیمت تمام‌شده نسوز ارزان نخواهد بود.

بحث نوآوری، فناوری و تحقیقات در صنعت نسوز هم جزو مباحث مهم به شمار می‌رود. البته در زمینه تحقیق و توسعه صنعت نسوز در جهان سرمایه‌گذاری کمتری انجام شده و تا حدی می‌توان گفت تنها کشوری که تحقیقاتی در این صنعت انجام داده، چین است. این درحالی است که نیاز‌های مشتریان و نوع تغییر در مواد مصرفی مواردی هستند که باید درباره آن‌ها تحقیق و مطالعه کرد؛ زیرا جهان به سمت تولید نسوز‌های خاص پیش رفته و این نسبت ۴۰ به ۶۰ است؛ یعنی ۴۰‌درصد تولید معمولی و ۶۰‌درصد تولید ویژه دارند، این در حالی است که در کشور ما بیشتر تولیدکنندگان به سمت تولید نسوز‌های شکل دار پیش رفته اند.

فروش صعودی

از منظر آمار و ارقام موجود می‌توان گفت شرکت‌های فعال بورسی حوزه صنعت نسوز از وضعیت فروش مناسبی برخوردار بوده‌اند و در بازه ۱۰ ساله -از سال ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۱- روند فروش صنعت نسوز دگرگون شده است. روند رشد فروش این صنعت از سال ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۶ اندک و ناچیز بود و در این بازه زمانی میانگین رشد فروش به میزان ۷‌درصد ثبت شد. اما از سال ۱۳۹۷ این روند تغییر اساسی داشت و از سال ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۱ میانگین رشد فروش ۶۹‌درصدی مشاهده شد و رشد فروش صنعت نسوز در سال ۱۳۹۷ نسبت به سال ۱۳۹۶، به میزان ۵۱‌درصد افزایش یافت که این میزان افزایش به‌نسبت سال‌های گذشته رقم قابل توجهی بوده است. عرضه سهام «کایزد» در سال ۹۶ می‌تواند یکی از عوامل این رشد باشد. در ادامه در سال ۱۳۹۸ رشد فروش این صنعت به ۸۶‌درصد رسید که این میزان از رشد درآمدی در بازه بررسی‌شده، بالاترین میزان ثبت‌شده بوده است. در سال ۱۳۹۹ با کاهش رشد، این شاخص به ۶۸ درصد رسید. در سال‌های بعد نیز این کاهش ادامه یافت و رشد فروش صنعت نسوز در سال ۱۴۰۰ به میزان ۶۰‌درصد ثبت شد. اما همچنان نسبت به چهارسال ابتدای دوره رقم بالایی بود. در سال ۱۴۰۱ رشد فروش صنعت یادشده به ۷۹‌درصد رسید. این میزان افزایش در اولین سال قرن جدید شمسی شاید خبر خوبی بوده باشد. اما آمار و ارقام حاکی از آن است که از شهریور سال ۱۴۰۱ تا شهریور سال ۱۴۰۲، درآمد صنعت نسوز حدود ۴‌درصد افت داشته است. به این جهت، از آخرین روند فروش و درآمد این صنعت نمی‌توان برداشت مثبتی داشت.

کاهش نرخ فروش؛ مشکل اصلی صنعت نسوز

بررسی آمار مربوط به نرخ فروش و قیمت محصولات مرتبط با شرکت‌های بورسی فعال در صنعت نسوز، کاهش قیمت ملموسی را نشان می‌دهد. از این جهت، تعداد قابل توجهی از محصولات نسوز کاهش قیمت داشته‌اند. از جمله نرخ فروش پرفروش‌ترین تولیدات نسوز در بازار سرمایه، افت داشته است. چرم نسوز به‌عنوان پرفروش‌ترین محصول «کایزد» از آخر سال ۱۴۰۱ تا آخر شهریور ۱۴۰۲ به میزان ۱۲‌درصد کاهش قیمت داشت. همچنین نرخ فروش آجر منیزیت اسپنیل به‌عنوان پرفروش‌ترین محصول «کفپارس»، در بازه زمانی مذکور با ۱۶‌درصد افت مواجه بود.

شاید در وهله نخست این میزان کاهش قیمت رقم بالایی به نظر نرسد؛ اما با توجه به وجود تورم شدید در اقتصاد کشور، قطعا رقم قابل‌توجهی بوده است. محصول پرفروش آجر قلیایی نماد «کفرا» هم در بازه زمانی یادشده ۳‌درصد کاهش نرخ فروش داشت. از این وضعیت محصولات نسوز شکل دار و جرم که به ترتیب پرفروش ترین محصولات «کآذر» و «کتوکا» بودند، متفاوت بوده است.

از آخر سال ۱۴۰۱ تا آخر شهریور سال‌جاری، نرخ فروش محصولات نسوز شکل دار به میزان ۲۶‌درصد و نرخ فروش چرم به میزان ۳۸ درصد افزایش داشت و این دو محصول شرکت‌های مذکور برخلاف سایر شرکت‌ها و محصولات حاضر در صنعت نسوز، عملکرد مناسبی در برابر تورم شدید حاکم بر بازار‌ها نشان دادند.

تولید وابسته به نوع کالا و عملکرد

تغییرات نهایی تولید صنعت نسوز، در دوره بررسی‌شده از وضعیت متنوعی برخوردار بوده است. به این جهت، بیشترین رشد تولید در آخر سال ۱۴۰۱ نسبت به آخر سال ۱۴۰۰ به نماد «کفپارس» مربوط می‌شود. در بازه زمانی یادشده، تولید این شرکت به میزان ۱۰۰‌درصد رشد داشته و به عبارت دیگر، تولید این شرکت در بازه یک‌ساله، دوبرابر شده است. اما سایر نماد‌های بورسی حاضر در صنعت نسوز اختلاف زیادی از منظر رشد تولید داشته اند.

بعد از نماد «کفپارس»، بیشترین رشد تولید برای سال ۱۴۰۱ مربوط به نماد «کایزد» بوده و رشد تولید این شرکت در بازه زمانی مذکور، به میزان ۳۵‌درصد محاسبه شده است.

از سوی دیگر، تولید دو نماد «کآذر» و «کباده» به میزان ۴‌درصد کاهش داشته است. در مجموع، یکی از علل اصلی کاهش تولید محصولات صنعت نسوز، افت قیمت بوده است. از این جهت، تغییر قیمت واردات مواد اولیه صنعت نسوز تاثیر بسزایی بر این جریان داشته است.

اختلاف از منظر سودآوری میان شرکت‌ها

در سمت سودآوری، بهترین عملکرد حاشیه سود مربوط به شرکت «کآذر» بوده است. بنابراین، حاشیه سود‌های ناخالص، عملیاتی و خالص برای شرکت یادشده به ترتیب ۱۴.۴۹ درصد، ۱۸.۳۲ درصد و ۱۸.۳۴‌درصد بود. در مقابل نیز، حاشیه سود‌های ناخالص، عملیاتی و خالص برای نماد «کتوکا» به ترتیب ۴.۳۸ درصد، ۴.۴۲‌درصد و ۳.۸۳‌درصد ثبت شده است. از این طریق، اختلاف زیادی میان سوددهی شرکت‌های فعال در بورس فرآورده‌های نسوز مشاهده شد. این قضیه نشان دهنده وجود تنوع زیاد میان محصولات تولیدشده در میان شرکت‌ها بوده است. از جهتی هم آشکار می‌کند که عملکرد هر یک از شرکت‌ها تاثیر زیادی بر سودآوری آن‌ها داشته؛ چرا که حاشیه سود‌ها برای سایر نماد‌های حاضر نیز اختلاف به‌نسبت بالایی داشته است.

منبع: دنیای اقتصاد