ظرفیت‌های بورس انرژی برای رونق صنعت برق/ چرا نقش بازار سرمایه در صنعت برق کمرنگ است؟

‌می‌متالز - بورس انرژی اگرچه طی سال‌های اخیر، به تدریج جایگاه خود را در میان صنایع نفتی و پتروشیمی باز کرده و شاهد انجام معاملات فرآورده‌های نفتی است، اما هنوز جای پای خرید و فروش نیروی برق در این بورس، محکم نشده است. مهمترین عامل تضعیف جایگاه صنعت برق نیز انحصار دولتی آن بوده است. در این میان، اما برنامه هفتم توسعه نیم‌نگاهی به ظرفیت‌های بورس انرژی برای معاملات برق داشته است؛ اگرچه بر اساس تجربه سال‌های قبل، نمی‌توان به عملیاتی شدن ایده‌های مطرح شده در آن امیدوار بود.

به گزارش می‌متالز، برنامه هفتم توسعه که همچنان در مجلس مورد بررسی نمایندگان مجلس است، بخشی از ظرفیت‌های بورس انرژی را برای بهبود وضعیت صنعت برق مطرح کرده است. مرکز پژوهش‌های مجلس نیز در گزارشی به بررسی مسائل راهبردی بخش انرژی در برنامه هفتم توسعه، با تکیه بر معاملات برق در بورس انرژی پرداخته است.

صنعت برق به‌عنوان یکی از مهمترین صنایع زیرساختی کشور، در سال‌های اخیر با چالش‌های فراوانی به‌ویژه از لحاظ تأمین منابع مالی برای توسعه ظرفیت نیروگاهی مواجه بوده است. نظام قیمت‌گذاری ناکارآمد برق موجب کاهش درآمد و انباشت بدهی دولت به بخش خصوصی شده و به تبع آن جذابیت سرمایه‌گذاری در آن حوزه را از بین برده است. از این رو لزوم حرکت به سوی یک نظام کارآمد قیمت‌گذاری برق غیرقابل انکار است.

با این حال، اما منتقدان دولت معتقدند این نهاد دولت بوده است که طی سال‌های متمادی از ایجاد فضای رقابتی در صنعت برق جلوگیری کرده تا این بازار را انحصاری نگاه دارد. به این ترتیب دولت هم تولیدکننده است، هم فروشنده و هم قیمت‌گذار و به‌عنوان تنها تولیدکننده و تامین‌کننده برق کشور، تمام منافع آن را نصیب خود می‌کند. با این حال، اما دولت در برنامه توسعه هفتم نیز مانند برنامه ششم، نیم‌نگاهی به بورس انرژی داشته است.

عقب‌ماندگی برنامه‌های توسعه از اهداف تولید برق

گزارش مرکز پژوهش‌ها تاکید کرده است که یکی از رویکرد‌هایی که در این زمینه می‌توان اتخاذ کرد، ایجاد بازاری است که به صورت شفاف به کشف قیمت برق براساس اصل عرضه و تقاضا می‌پردازد. بر این اساس، در جزء «۲» بند «ب» ماده (۴۴) قانون برنامه پنج ساله ششم توسعه، وزارت نیرو مکلف به تعیین قیمت خرید برق با توجه به سازوکار بازار در بورس شده، اما گزارش‌های عملکردی حاکی از آن است که با وجود تکالیف قانونی، تنها بخش اندکی از مجموع حجم معاملات برق کشور (حدود سه درصد) در بستر بورس انرژی مبادله شده است. این در حالی است که در بند «ب» ماده (۴۳) لایحه برنامه هفتم توسعه نیز وزارت نیرو مکلف به افزایش سهم معاملات برق در بورس انرژی به حداقل ۳۰ درصد از کل معاملات تا پایان سال دوم برنامه و حداقل ۶۰ درصد تا انتهای برنامه شده است.

حجم و ارزش معاملات برق در بورس انرژی

به طور کلی در بازار برق بورس انرژی ایران، معاملات در سه بازار اصلی یعنی بازار فیزیکی، بازار مشتقه (سلف) و بازار سایر اوراق بهادار قابل معامله، انجام می‌شود. در حال حاضر ۸۲ نیروگاه (اعم از دولتی و خصوصی)، ۴۵۸ مشترک صنعتی، ۴۹ شرکت خرده‌فروش برق و ۳۹ شرکت توزیع در بخش معاملات برق بورس انرژی حضور دارند. در سال‌های اخیر میانگین سالیانه معاملات برق در بورس انرژی تقریباً معادل ۹ میلیارد کیلووات ساعت و با میانگین ارزش چهار هزار میلیارد ریال در سال بوده است.

بر اساس این گزارش، حجم معاملات برق در بورس انرژی نسبت به کل معاملات تنها در حدود سه درصد و از منظر ارزش معاملات نیز در حدود یک درصد بوده است؛ لذا معاملات برق انجام‌شده در بستر بورس انرژی، نقش تعیین‌کننده‌ای در معاملات برق نداشته و از این رو اهداف قانون‌گذار در برنامه ششم توسعه محقق نشده است.

کشف قیمت برق زیر قیمت بازار عمده‌فروشی!

گفتنی است قیمت کشف‌شده برق در بورس انرژی نیز کمتر از بازار عمده‌فروشی بوده که دلیل اصلی این مساله، نیاز نیروگاه‌ها به تأمین نقدینگی عنوان شده است. از جمله چالش‌هایی که منجر به کم‌رنگ شدن نقش بورس در معاملات برق شده، می‌توان به عدم‌جامعیت و یکپارچگی قوانین در خصوص تجارت برق، عدم اجرای کامل قوانین و مقررات مرتبط با تجارت برق، ساختار دولتی و بعضا انحصاری حاکم بر نهاد‌های فعال، توقف روند تأمین اعتبار شرکت‌های توزیع و برخی سازوکار‌های قیمت‌گذاری دستوری اشاره کرد.

بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس این چالش‌ها به‌نحوی بوده که در مواردی موجب روند معکوس در توسعه معاملات برق بورس شده‌است. بنابر دلایلی که ذکر شد، ارزش و حجم بازار سلف مصرف‌کنندگان بزرگ بورس انرژی ایران تا سال ۱۳۹۸ روند رو به رشدی داشته و از سال ۱۳۹۹ روند نزولی خود را آغاز کرده است.

راهکار‌های افزایش نقش بورس انرژی در معاملات برق

این گزارش ضمن آسیب شناسی موضوع، پیشنهاداتی برای برنامه هفتم توسعه با هدف رونق معاملات برق در بورس انرژی و افزایش سهم این بازار در کشف قیمت برق ارائه داده و مطرح می‌کند که باید رویکرد‌های کلی وزارت نیرو در زمینه تجارت برق، با در نظر گرفتن سهم بازار‌های مختلف تعیین شود.

از طرفی اجرای قوانین مربوط به تجارت برق نیز باید با یک رویه واحد و در جهت افزایش سهم معاملات برق در بورس انرژی همراه شود. یکی دیگر از راهکار‌های افزایش رقابت‌پذیری در بازار برق، از جمله توسعه معاملات بورس انرژی، اصلاح ساختار بازار برق و خصوصاً افزایش رقابت در بخش خرده‌فروشی برق است.

علاوه‌بر این، می‌توان با افزایش انعطاف‌پذیری در تعیین سقف قیمتی و تعرفه‌های برق مشترکان فعال در بورس انرژی، شرایط فعالیت در بورس انرژی را تسهیل کرد.

منبع: تجارت نیوز