شبکه‌سازی مهم‌ترین ویژگی جهان امروز

قدرت در جهان سه‌ قطبی شده است

به گزارش می‌متالز، «محمود سریع‌القلم» استاد دانشگاه شهید بهشتی در دومین رویداد جامع معدن و صنایع معدنی گروه رسانه‌ای دنیای اقتصاد عنوان کرد: در جهانی که ما زندگی می‌کنیم، یک اتفاق بسیار مهمی رخ داده و قدرت جهان متشکل از آمریکا، روسیه و چین شده است، در حالی‌ که حدود ۳۰ سال پیش جهان دوقطبی بود و همه چیز جهان در سیطره یا آمریکا یا شوروی مشخص بود و اقتصاد، سیاست و فرهنگ از هم تفکیک شده بودند، اما در جهانی که ما زندگی می‌کنیم، مثلث قدرت شکل گرفته و سپس حدود ۱۰ کشور میان‌پایه قدرتمند جهان مانند هند، اندونزی، کره‌جنوبی، نیجریه، آفریقای‌جنوبی، مکزیک، شیلی و برزیل مبنای رشد و توسعه جهانی از منظر تاریخی شده‌اند.

کشور‌ها به‌دنبال شبکه‌سازی هستند

محمود سریع‌القلم در ادامه یادآور شد: جهانی که ما در آن زندگی می‌کنیم، جهانی است که نااطمینانی‌ها و تناقضات در آن بیشتر شده‌اند. ترکیه عضو ناتو است، اما در عین حال سامانه دفاعی را از روسیه خریداری می‌کند. کشور مجارستان عضو اتحادیه اروپاست، اما با پیچیدگی‌هایی از حمله روسیه به اوکراین دفاع می‌کند. کشوری مانند عربستان از نظر امنیتی با آمریکا وصل است، اما در رابطه با سیاست نفتی خود با اوپک پلاس که عضو مهمی به‌نام روسیه دارد، سیاست‌های خود را هماهنگی می‌کند. ۱۱ هزار تحریم از سوی اروپا و آمریکا علیه روسیه صورت گرفته، اما در سال ۲۰۲۳ میلادی ۲۴۰ میلیارد دلار چین و روسیه با یکدیگر تبادل کردند و روسیه هر آنچه در تراشه‌ها و الکترونیک مورد نیاز است، به‌صورت صنایع دو منظوره می‌تواند از چین وارد کند. همه سعی دارند که با این سه قدرت خود را هماهنگ کنند. وقتی آمریکا قطعنامه‌ای را علیه روسیه در رابطه با جنگ اوکراین در سازمان ملل مطرح کرد، ۵۲ کشور از ۱۹۳ کشور دنیا آن را تصویب نکردند و این نشان‌دهنده این موضوع است که کشور‌های مختلف می‌توانند با سه قدرت کار کرده و از آنها بهره‌برداری کنند و در تلاش باشند که منافع و مصالح خود را به پیش ببرند. حدود ۷۰۰ میلیارد دلار پول بانک‌های آمریکا و اروپا در ترکیه کار می‌کند، در حالی‌ که ترکیه طرفدار حماس است. تعدد فرصت‌ها در دنیا بسیار افزایش یافته و کشور‌ها همه به‌دنبال شبکه‌سازی هستند.

وی با تاکید بر این موضوع که نکته کلیدی برای بهره‌برداری از این دنیای پر از فرصت، این است که کشور‌ها بتوانند با هر سه قدرت جهانی هماهنگی داشته باشند و با آنها کار کنند، گفت: هند انرژی خود را از روسیه می‌خرد، روابط گسترده تجاری با چین دارد و در عین‌حال جزو دو کشوری است که در حوزه هسته‌ای و لیزر نیاز خود از آمریکا تامین کند.

این استاد دانشگاه با تاکید بر این موضوع که شبکه‌سازی مهم‌ترین ویژگی جهان امروز است، گفت: به‌خصوص برای کشور‌هایی که جغرافیا، منابع طبیعی و منابع انسانی دارند، این موضوع بیشتر صدق دارد. مبنای تئوریک این کار هیچینگ است. کشور‌ها برای خود محافظ ایجاد می‌کنند، عربستان برای اینکه بتواند از آمریکا امتیاز بگیرد، با روسیه کار می‌کند. یا هند برای اینکه بتواند از چین امتیاز بگیرد، با آمریکا کار می‌کند. ترکیه برای اینکه بتواند از اروپا امتیاز بگیرد با روسیه کار می‌کند؛ بنابراین مبنای تئوری دنیای کنونی، برخلاف دهه‌های دوقطبی ۷۰ و ۸۰ میلادی، هیچینگ است. کشور‌های جنوب از سال ۱۹۷۰ به بعد، چقدر نقش مهمی در تولید ناخالص داخلی (GDP) جهان داشته‌اند که از ۱۵ درصد به حدود ۳۸ درصد رسیده است. کشور‌های جنوب با همدیگر روابط گسترده برقرار کرده‌اند. کشور‌های جنوب با همدیگر هماهنگ شده‌اند و تبادل بین کشور‌های شمال رو به کاهش است. کشور‌های جنوب از ۲۶ درصد صادرات به کل جهان به ۴۴ درصد برسانند. چین هزار پروژه عمرانی در آسیا گرفته است و هزار مهندس در قاره آفریقا دارد؛ ولی در عین حال آمریکا دو مزیت مهم دارد و نشان می‌دهد برای نیم قرن آینده همچنان قدرت برتر جهان خواهد بود؛ یکی در حوزه نظامی است که آمریکا ۴۷۵۰ سایت نظامی، ۲۱۹ هزار سرباز و در ۷۵ کشور دنیا ۷۶۴ پایگاه نظامی دارد این قدرت نظامی آمریکا که پایه اقتصادی نیز دارد، نشان می‌دهد که می‌تواند حضور خودش را در دنیا حفظ کند.

سریع‌القلم در ادامه خاطرنشان کرد: دوم اینکه بالای ۸۲ درصد تراکنش‌های اقتصادی جهان با دلار آمریکا انجام می‌گیرد. قدرت نظامی و قدرت اقتصادی آمریکا نشان خواهد داد که همچنان قدرت برتر را خواهد داشت، اما در عین حال، روسیه و چین فرصت‌هایی را به‌دست آوردند که جلوی نفوذ آمریکا را بگیرند. قدرت آمریکا کاهش نیافته، اما نفوذ آن کاهش یافته است که بین این دو مفهوم در علم روابط بین‌الملل تفاوت‌های اساسی وجود دارد. سه قدرت آمریکا، روسیه و چین بالاترین ترکیب قدرت جهان را دارند و این فرصت را دارند که در صحنه جهانی در اقتصاد نفوذ داشته باشند. در سال ۲۰۴۰ پیش‌بینی می‌شود که چینی‌ها ۲۲ درصد نفت جهان را استفاده می‌کنند که هم‌اکنون این میزان مصرف در اتحادیه اروپا ۱۶ درصد است که به‌خاطر برنامه انرژی‌های تجدیدپذیر به ۱۲ درصد خواهد رسید، آمریکا ۱۸ درصد است که به ۱۴ درصد تقلیل پیدا خواهد کرد، هندوستان ۳ درصد است که به ۹ درصد افزایش پیدا خواهد کرد. آفریقا ۱.۵ تا ۲ درصد است که به ۵ درصد خواهد رسید.

کشور‌ها به‌ دنبال نیروگاه‌های هسته‌ای هستند

وی افزود: اتفاقات جالب این نظام بین‌الملل این است که بسیاری از کشور‌هایی که فرصت دارند، به‌ دنبال نیروگاه‌های هسته‌ای هستند. در حال حاضر چین حدود ۲۰۰ کلاهک هسته‌ای دارد که پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۱ به ۱۱۰۰ کلاهک هسته‌ای برسد و یکی از مشکلات جدی آمریکا این است که قادر نیست از افزایش قدرت نظامی چین پیشگیری کند. کانون استراتژی آمریکا نسبت به چین، کاهش نرخ رشد اقتصادی آن کشور است. چینی‌ها معتقدند که ۲۵۰ میلیارد دلار برای قدرت نظامی خود صرف می‌کنند، اما آمار‌های دیگر این رقم را تا ۷۰۰ میلیارد دلار نشان می‌دهد. در حال حاضر ۳۱ کشور ۴۵۰ نیروگاه هسته‌ای دارند که پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰ این میزان دو برابر شود و ۱۶ کشور ۶۰ نیروگاه هسته‌ای می‌سازند.

این استاد دانشگاه در ادامه یادآور شد: در آمریکای لاتین و قاره آمریکا منابع آبی بسیاری وجود دارد، اگر به استراتژی‌های ملی عربستان و امارات توجه کنیم، سرمایه‌گذاری بنیادی را در آمریکای لاتین و در کنار چین انجام می‌دهند. به تازگی امارات یک شرکت تسلیحاتی دو‌و‌نیم میلیارد دلاری را از برزیل خریداری کرد؛ این بدان معناست که در آمریکای لاتین جمعیت و منابع طبیعی و آبی وجود دارد و محصولات کشاورزی خود را صادر می‌کنند، از این‌رو یک فرصت بسیار خوبی برای کشور‌ها به ویژه کشور‌های حوزه خلیج‌فارس محسوب می‌شود که حدود دو تریلیون دلار منابع ارزی دارند که در آنجا سرمایه‌گذاری کنند. امارات یک قراردادی را با مصر منعقد می‌کند که در منطقه مدیترانه‌ای مصر یک بخشی از خاک مصر را به قیمت ۳۵ میلیارد دلار بخرد تا در آنجا شهرک بسازد و غله بکارد و آینده امارات را از نظر تامین منافع کشاورزی مستقل کند.

سریع‌القلم با اشاره به سرمایه‌گذاری در حوزه آی‌تی و هایتک عنوان کرد: در 5G فایو جی ۶ میلیارد دلار طی دو، سه سال پیش سرمایه‌گذاری انجام گرفته که قرار است در سال ۲۰۳۰ به ۶۲۱ میلیارد دلار برسد. هوش مصنوعی از ۶۵ میلیارد دلار قرار است به ۱.۵ تریلیون دلار در سال ۲۰۳۰ برسد. در زمینه پنل خورشیدی نیز سرمایه‌گذاری به ۶۴۱ میلیارد دلار خواهد رسید.

ایران همچنان گرفتار دولت‌محوری

این استاد دانشگاه تاکید کرد: یکی از تفاوت‌های اساسی که کشور ما با سایر کشور‌ها به‌ویژه کشور‌های میان‌مایه دارد، آن است که ما هنوز دولت‌محور فکر می‌کنیم. کشور‌هایی نظیر هند، چین، برزیل و حتی امارات شرکت‌محور فکر می‌کنند، یعنی آینده خود را در گرو شرکت‌ها می‌بینند. دو شرکت چینی در حوزه نفت و گاز، رتبه ۲۷ و ۲۸ جهانی را دارند. یک شرکتی مانند پتروچاینا از نظر درآمد بالاتر از کشور آفریقای‌جنوبی است یا شرکت سیروپک تقریبا هم‌ردیف کشور لهستان است. شرکت آرامکو ۶۰۳ میلیارد دلار سال گذشته درآمد داشته است. یا یک شرکت برقی در چین ۵۳۰ میلیارد دلار درآمد داشته است. در کشور ما دنیا را با دولت‌ها و حکومت‌ها شناسایی می‌کنیم، در حالی‌ که یک هواپیمای ۷۶۷ بوئینگ با همکاری ۵ کشور ساخته می‌شود. سوئد، ایتالیا، چین، ژاپن، آمریکا، انگستان، فرانسه و اسپانیا با هم کار می‌کنند تا حدود ۳۰ هزار قطعه را برای یک هواپیما بسازند.

سریع‌القلم ادامه داد: گزارش دانشگاه استنفورد درباره هوش مصنوعی ۲۰۲۴ که حدود ۵۰۰ صفحه گزارش است که این گزارش عنوان می‌کند که در برخی مدل‌های هوش مصنوعی ۱۹۱ میلیون دلار هزینه برداشته است و هزینه آن را پرداخت می‌کند و نه دولت و نه دانشگاه. ۱۰۸ مدل هوش مصنوعی را صنایع روی آن کار کرده‌اند. نقش دولت‌ها را پایین می‌بینند و ۱۴۹ مدل بنیادی در هوش مصنوعی ۹۸ مدل آزاد و ۲۳ مورد تا اندازه‌ای آزاد و ۲۸ مدل در اختیار عامه نیست. این نشان می‌دهد گوگول بیشترین نقش را در تولید هوش مصنوعی در دنیا برعهده داشته است. شرکت دیگری نیز وجود دازد که عمده کار در هوش مصنوعی را برعهده دارد. در این زمینه آمریکا بیشترین نقش را دارد، بعد چین و انگلستان قرار دارند. امارات در شبکه جهانی کار می‌کند و از این نظر از فرانسه پیشی گرفته است.

وی افزود: این موضوع نشان‌دهنده آن است که داده‌های جهانی که تبادل می‌شود چه روندی را از نظر داد‌و‌ستد اقتصادی به جا می‌گذارد. در زمینه هوش مصنوعی ۲.۸ تریلیون دلار تا سال ۲۰۳۰ به ۱۱ تریلیون دلار می‌رسد. عمده هوش مصنوعی در صنعت پزشکی سرمایه‌گذاری می‌شود که ۱۸۸ میلیارد دلار در این راستا سرمایه‌گذاری می‌شود. در رابطه با کار‌های خلاقیت در حوزه صنعت آمریکا ۱۸ درصد، ۴۹ درصد چین و سایر کشور‌ها ۳۳ درصد را به خود اختصاص داده‌اند؛ در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر چین با ۵۶ درصد نقش بسیار شاخصی دارد و آمریکا با ۹ درصد و سایر کشور‌ها ۳۵ درصد را به خود اختصاص داده‌اند؛ در زمینه نوآوری‌های جهان آمریکا ۴۰ درصد، ۲۷ درصد چین و ۳۲ درصد به سایر کشور‌ها اختصاص دارد.

رابطه میزان سرانه و میزان نوآوری‌های در کشور‌ها

این استاد دانشگاه با اشاره به رابطه میزان سرانه و میزان نوآوری‌های در کشور‌ها عنوان کرد: هر اندازه درآمد سرانه افزایش پیدا کند و فقر کاهش داشته باشد، نوآوری‌های فردی نیز افزایش پیدا می‌کند. اگر به استخدام‌های گوگول دقت کنید، زمانی که پرسنل خود را آزاد می‌گذارد، نوآوری افراد نیز افزایش می‌یابد. گوگول با یک موسسه‌ای در فرانسه یک کار تحقیقاتی انجام داده که کدام کشور‌ها برای آینده آماده‌تر هستند که در این راستا چهار شاخص فیزیکی، تکنولوژی، رقابت‌پذیری و نیروی انسانی مد نظر قرار گرفته شده است؛ نتیجه گرفته شده که آماده‌ترین کشور دنیا برای آینده، سنگاپور است که دانمارک، سوئیس، آمریکا، سوئد، فنلاند، نروژ، هلند، انگلستان و استرالیا در رتبه‌های بعدی قرار دارند که ایران در رتبه ۸۷‌ام در بین ۱۲۸ کشور قرار دارد. امارات با رتبه ۲۷‌ام به عنوان نخستین کشور مسلمان توسعه‌یافته در این فهرست قرار گرفته است.

سریع‌القلم افزود: در تحقیقی که در داوس انجام شده از ۳ هزار شرکت پرسیده شده که مهم‌ترین مشکل را در دو سال آینده در چه می‌بینید که پاسخ داده شده، در وهله نخست، اطلاعات غلط در دنیای اینترنت، دوم آب‌و‌هوای غیرقابل پیش‌بینی، سوم نابرابری‌های اجتماعی و مشکلات ناامنی سایبری است. برای ۱۰ سال آینده مسائل اقلیمی و آب و هوایی و مشکلات کره زمین را مطرح کردند. مهم‌ترین ویژگی که مکنزی به‌تازگی مطرح کرده، برای اینکه در این دنیای پر از تناقض، کشور‌ها بتوانند نهایت بهره‌برداری را داشته باشند، میان سهامداران و پرسنل و مدیریت یک شرکت و بنگاه چه میزان ارزش‌های مشترک وجود دارد. اگر روی آن ارزش‌ها بیشتر کار شود و ذهن‌ها را به یکدیگر نزدیک کنند، میزان نوآوری در آن شرکت افزایش پیدا می‌کند.

وی گفت: همچنین درباره گرم شدن کره زمین (۱۹۰۰ تا ۲۱۰۰) تا پایان این قرن، پیش‌بینی می‌شود به میزان ۲ تا ۳ درجه کره زمین گرم‌تر می‌شود. این موضوع نشان‌دهنده افزایش ذرات آلاینده است که اگر میزان این آلاینده‌ها به ۵۶۰ برسد، کره زمین غیرقابل سکونت خواهد بود.

این استاد دانشگاه درباره رابطه نفت و مشکلات ژئوپولتیک در جهان عنوان کرد: هر وقت مشکل ژئوپولتیک پیش آمده، قیمت نفت افزایش یافته است؛ از این‌رو است که آمریکا همواره با ایران و ونزوئلا برای پایین نگه داشتن قیمت نفت به‌ویژه در سال انتخابات رئیس‌جمهوری در این کشور، مماشات می‌کند.

سریع‌القلم همچنین درباره خودرو تصریح کرد: در خودرو حدود یک میلیارد خودرو در دنیا وجود دارد و پیش‌بینی می‌شود که به دو میلیارد برسد که سهم چینی‌ها بیشتر از همه است. در صنعت خودرو اتفاقات بسیار مهمی رخ خواهد داد. در آمریکا، گمرک عوارض واردات خودرو‌های چینی را صد درصد افزایش داده است.

عقلانیت فلسفی، عامل عدم رشد و توسعه ایران

این استاد دانشگاه درباره رشد و توسعه ایران طی یک‌و‌نیم قرن گذشته خاطرنشان کرد: ایران همواره طی این مدت تلاش بر رشد و توسعه داشته تا ساختار عمرانی خود را بهتر کند و درآمد سالانه خودش را افزایش بدهد. یک عقلانیتی به نام عقلانیت ابزاری و یک دایره بزرگ‌تر با عنوان عقلانیت فلسفی وجود دارد تا زمانی که عقلانیت فلسفی حل نشود، عقلانیت ابزاری رشد نخواهد کرد. باید بدانیم که در دنیا چقدر می‌خواهیم چه کار کنیم، آیا می‌خواهیم بخشی از این دنیا را حذف کنیم، یا با آن مبارزه کنیم، یا با آن همکاری داشته باشیم؟ پرسش‌های فلسفی بسیاری هنوز در میان ما بدون پاسخ مانده است، این در حالی است که ویتنامی‌ها و چینی‌ها آن را برای خود حل کرده‌اند، ژاپن یک‌و‌نیم قرن گذشته و پیش از همه، این مساله را برای خود حل کرده بود. کره‌جنوبی در دهه ۱۹۶۰ و هند حدود ۲۰ سال پیش و مکزیک حدود ۲۵ سال پیش آن را برای خود حل کرده‌اند؛ اما ایرانی‌ها عقلانیت فلسفی خود را حل نکرده‌ایم و بسیاری از سوالات کلیدی مانند ذراتی معلق در فضای فکری و فلسفی ما همچنان برقرار است. عقلانیت ابزاری در دل عقلانیت فلسفی فعال می‌شود. برخی واژه‌ها مانند ثروت، سرمایه‌داری، بخش خصوصی و سود در فرهنگ ما بار منفی دارند، در حالی‌ که جهان با این مفاهیم کار می‌کنند. محدود کردن دولت در تولید ثروت، پذیرش تشکل‌های بخش خصوصی در تولید ثروت و تفکیک تدریجی قدرت سیاسی از قدرت اقتصادی، زمینه‌ساز رشد اقتصادی می‌شوند.

سریع‌القلم افزود: برلین روسی‌تبار انگلیسی می‌گوید، مادامی که قدرت سیاسی از قدرت اقتصادی جدا نشود، در پی آزادی نباشید، چه آزادی مدنی، چه اقتصادی و چه سیاسی. در چین ۸۲ درصد ثروت نزد بنگاه‌ها و افراد است، کشوری که توسط ۱۲ کمیته و ۲ هزار نفر مدیریت می‌شود و انتخابات نیز ندارند، کشوری که از نظر سیاسی بسته است، اما به لحاظ اقتصادی با جهان کار می‌کند.

وی خاطرنشان کرد: یکی از کار‌هایی که بنگاه‌ها انجام می‌دهند آن است که سهامداران را دور هم جمع می‌کنند و توفان مغزی انجام می‌دهند که هم برای بنگاه‌ها و هم برای حکومت‌ها خوب است که از فضای بسته داده - تصمیم‌سازی پیشگیری به عمل می‌آورد. کشوری که سرمایه‌دار غیردولتی را تجربه نکرده باشد نه کارآمد خواهد بود و نه به‌ دنبال تخصص خواهد رفت.

دوره عالیخانی، دوره رشد شکوفایی اقتصاد ایران

این استاد دانشگاه با اشاره به تنها دوره رشد اقتصادی در ایران عنوان کرد: تنها دوره‌ای که در ایران سیاست در خدمت اقتصاد بوده، دوره وزارت آقای عالیخانی بوده است؛ طی دورانی که وی وزیر اقتصاد ایران بود، مدرن عمل می‌کرد.

سریع‌القلم افزود: در مدل ایران، اقتصاد بخشی از دایره بزرگ‌تری به نام فرهنگ است که سیاست دایره بزرگ‌تری را تشکیل می‌دهد و این مساله ناشی از موضوع عقلانیت فلسفی است تا این موضوع حل نشود عقلانیت ابزاری ما رشد نخواهد کرد.

وی همچنین با اشاره به عدم ارتباط ایران در سطح روابط بین‌المللی عنوان کرد: مهم‌ترین چالش ما این است که ارتباطات جهانی نداریم و در ارتباطات جهانی است که می‌توانیم ضعف‌های خود را کشف کنیم. دلایل اول مسائل ما این است که با جهان در زمینه‌های مختلف علم و صنعت، در حکمرانی و در فرهنگ و دانشگاه ارتباط نداریم. دانشگاه خوب، دانشگاهی است که در راهرو‌های آن استادان هندی، مصری، چینی و آلمانی حضور داشته باشند که در این صورت فضای فکری برای دانشجو گسترش پیدا می‌کند.

این استاد دانشگاه در پایان تاکید کرد: برای یادگیری رقابت و گسترش استاندارد‌های کاری و رشد تخصص‌گرایی، شفافیت و راستگویی لازم است و در فضای بین‌المللی که همه متخصص هستند، فضای مفیدی برای شفافیت و راستگویی است. تمرین پاسخگویی، جلوگیری ساختاری از فساد و رانت، نگاه عمقی به فضای کسب‌و‌کار، یادگیری زبان‌های خارجی، افزایش هوش عاطفی و مجهز شدن به آداب تعامل با دیگران، عوامل مهم برای ارتباط با جهان به‌شمار می‌روند.

گزارش از پایگاه خبری فلزات خاورمیانه (می متالز)