الزامات تامین آب پایدار مورد نیاز توسعه معدن و صنایع معدنی

به گزارش می‌متالز، «احسان انصاری» مدیرعامل شرکت تامین و انتقال آب خلیج فارس اظهار کرد: در طول یک دهه گذشته موضوع مصرف آب صنایع در کشور ما از جنبه‌های مختلفی مورد توجه قرار گرفته و توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت و همچنین وزارت نیرو و سایر نهاد‌های مرتبط پیگیری می‌شود. حلقه نخست صنایع معدنی به فعالیت‌های اکتشافی و استخراجی از معادن می‌رسد و مساله تامین پایدار مورد نیاز برای این بخش مورد توجه قرار می‌گیرد.

وی افزود: ذخایر معدنی کشور قابل توجه است، میزان این ذخایر بالغ بر ۱۴۰۰ میلیارد دلار برآورد شده و برای استخراج آنها نیازمند آب هستیم. در تامین آب مورد نیاز برای اجرای فعالیت‌های استخراجی و اکتشافی از کلمه آب پایدار استفاده می‌شود، به این معنی که در این فرآیند بارش باران از آسمان، مورد توجه نیست.

نگاه به آمار آبی

مدیرعامل شرکت تامین و انتقال آب خلیج فارس گفت: با نگاه کلی به آمار مصرف آب در دنیا می‌توان این‌طور ادعا کرد که در طول یک قرن اخیر، میانگین نرخ استفاده از آب دو برابر نرخ افزایش جمعیت بوده است. بدیهی است که در یک قرن اخیر شاهد رشد جمعیت و نیز افزایش مصرف آب در سطح دنیا بوده‌ایم. توسعه صنعتی و کشاورزی و همچنین تامین مصارف عمومی مردم، به رشد مصرف آب در دنیا منجر شده است.

انصاری با اشاره به مشکلات احتمالی در تامین آب مورد نیاز بشر در سال‌های آتی گفت: طبق پیش‌بینی‌ها، انتظار می‌رود تا سال ۲۰۵۰ حدود ۴۰ درصد جمعیت دنیا با تنش آبی دست به گریبان شوند. در این میان مردم خاورمیانه، جنوب آسیا، چین و آفریقا در این تنش آبی، سهیم خواهند بود. در همین حال پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۵۰، حدود ۹ درصد جمعیت دنیا، از آب شرب سالم، محروم باشند.

وی گفت: منابع آب تجدیدپذیر در کشور ما برابر ۱۰۳ میلیارد مترمکعب برآورد می‌شود که از این میزان طبق شاخص‌های جهانی مجاز به مصرف ۴۰ درصد آن هستیم. اما بر اساس پایش‌هایی که در کشور انجام گرفته در سال ۱۳۹۹ برابر ۹۳ میلیارد مترمکعب یعنی ۹۰ درصد آب‌های تجدیدپذیر خود را مصرف کرده‌ایم. افزون بر ۸۲ میلیارد مترمکعب از این آب‌های تجدیدپذیر در بخش کشاورزی، ۲.۴ میلیارد مترمکعب در حوزه صنعت و مابقی در حوزه شرب مصرف شده است. یعنی باید اذعان کرد که میزان مصرف آب در حوزه صنعت بسیار محدود است. با این وجود متاسفانه به سهم دقیق مصرف آب صنایع توجه نمی‌شود و اصطلاح صنایع آب‌بر به اشتباه مورد توجه قرار گرفته و به عبارتی پرتکرار بدل شده است. اما در حال حاضر بر اساس آمار و ارقام یاد شده باید ادعا کرد که این اصطلاح از اساس اشتباه است. به بیانی دیگر، می‌توان این‌طور ادعا کرد که این اصطلاح در توجیه عملکرد دولت‌ها در توسعه‌نیافتگی صنعتی مورد توجه قرار گرفته است.

سهم بالای کشاورزی در مصرف آب

مدیرعامل شرکت تامین و انتقال آب خلیج فارس افزود: در کشور ما صنعت کشاورزی، سهم بسیار محدودی از تولید ناخالص داخلی را در اختیار دارد، اما سهم بخش معدن و صنعت از تولید ناخالص داخلی، به مراتب پررنگ‌تر است. با وجود سهم اندک کشاورزی در تولید ناخالص داخلی ایران، سهم مصرف آب در بخش کشاورزی به مراتب بالاتر است و باید فکری به حال آن اندیشیده شود.

انصاری در ادامه به ارائه آمار مصرف آب در کشور‌های مختلف پرداخت و افزود: در کشور‌های اروپایی، بخش کشاورزی سهم ۲۲ درصدی از مصرف آب را به خود اختصاص داده و سهم مصرف بخش صنعت از آب برابر ۵۷ درصد برآورد شده است. در آمریکا سهم بخش کشاورزی از مصرف آب برابر ۴۹ درصد و سهم صنعت برابر ۳۴ درصد گزارش شده است. ایران در رده آخر قرار دارد و ۸۸ درصد آب مصرفی کشور در حوزه کشاورزی و ۳ درصد آن در حوزه صنعت است؛ بنابراین ایجاد مانع در مسیر توسعه صنعتی به بهانه مصرف آب در صنایع اشتباه است. از این رو انتظار می‌رود سیاست‌گذاران با بخش معدن و صنایع معدنی، مهربان‌تر باشند و این واقعیت‌ها را در فرآیند تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری مورد توجه قرار دهند.

بی‌توجه به آمایش سرزمینی

مدیرعامل شرکت تامین و انتقال آب خلیج فارس در ادامه به موضوع نقش آمایش سرزمینی در تامین آب پرداخت و گفت: آمایش‌های سرزمینی کشور از حدود ۵ دهه گذشته انجام گرفته است. در این مطالعات، فلات مرکزی ایران به عنوان فلاتی صنعتی انتخاب شد. در واقع قرار نبود در استان کرمان، فارس، اصفهان و ... شاهد کشت برنج باشیم، اما ما در اصفهان کشت برنج داریم، این درحالی است که فولاد مبارکه را عامل همه مشکلات کم‌آبی این استان اعلام می‌کنیم.

انصاری به تجربه شخصی خود از کشت برنج در نواحی جنوبی کشور پرداخت و گفت: یک فصل کشت برنج در جنوب کشور را در نظر بگیرید که از اواسط خردادماه آغاز می‌شود و تا اواسط مهرماه ادامه می‌یابد. در یک دوره ۴ ساله یک موتور برق کشاورزی افزون بر ۲۵۰ هزار مترمکعب آب را برای ۵ هکتار زمین، از چاه استخراج می‌کند. درآمدی که از این ۵ هکتار زمین عاید کشاورز می‌شود، ۵۰۰ میلیون تومان بیشتر نیست. حال آنکه اگر قیمت این آب را برابر یک دلار هم در نظر بگیریم، یعنی برای کشت برنج در این زمین، ۲۵۰ هزار دلار هزینه صرف تامین آب آن شده است که جای تامل بسیار دارد.

چرا انتقال آب؟

وی در ادامه گفت: در سایه مشکلات تامین آب، دولت‌ها و صنایع به دنبال آن هستند تا برای تامین پایدار آب مورد نیاز خود، اقداماتی را ترتیب دهند؛ از جمله مهم‌ترین این اقدامات می‌توان به نمک‌زدایی از آب‌های شور اشاره کرد. استفاده از آب شور در خاورمیانه سهم ۵۳ درصدی دارد؛ در آمریکا سهم ۱۷ درصدی و در اروپا سهم ۱۰ درصدی از تامین منابع آبی را به خود اختصاص می‌دهد. منظور از آب شور، آب دریا، رودخانه و همچنین آب حاصل از تصفیه فاضلاب است. اما بخش اصلی این نیاز آبی از دریا تامین می‌شود.

مدیرعامل شرکت تامین و انتقال آب خلیج فارس افزود: با توجه به عدم توسعه‌یافتگی سیستم فاضلاب در کشور ما، بستر بازچرخانی و استفاده از پساب‌ها در استان‌ها و شهر‌های مختلف مورد توجه نبوده است. آب نمک‌زدایی در دنیا اغلب برای مصارف صنعتی استفاده می‌شود. در کشور‌های خاورمیانه و شمال آفریقا هم به همین شکل عمده مصرف این آب به صنایع اختصاص می‌یابد.

انصاری افزود: اما این مساله در کشور ما با توجه به سهم بالای هزینه تمام‌شده تولید و انتقال آب، تفاوت‌هایی دارد. هزینه شیرین‌سازی آب در ایران و در شهر بندرعباس یک یورو برآورد می‌شود، اما هزینه تمام‌شده این آب پس از انتقال ۷۰۰ کیلومتری به ۲ تا ۳ یورو افزایش خواهد یافت که در وضعیت کنونی اقتصاد ما بسیار گران است.

وی تاکید کرد: صنعت شیرین‌سازی و انتقال آب به شدت نیازمند واردات تجهیزات است. خوشبختانه با سرمایه‌گذاری انجام‌گرفته توسط بخش معدن و صنایع معدنی، در حال بومی‌سازی صنعت شیرین‌سازی آب در کشور هستیم، هر چند که کسب نتیجه در این بخش، زمان‌بر خواهد بود.

شیرین‌سازی در دنیا

مدیرعامل شرکت تامین و انتقال آب خلیج فارس در ادامه به موضوع شیرین‌سازی آب در دنیا پرداخت و درباره پراکندگی واحد‌های نمک‌زدایی در دنیا گفت: بر اساس آمار عربستان سعودی، در صدر کشور‌های با بالاترین واحد نمک‌زدایی قرار دارد، در ادامه کشور‌های امارات متحده عربی، کویت و. قرار دارند. در این میان میزان نمک‌زدایی از آب دریا در ایران، به مراتب پایین‌تر است.

انصاری گفت: کل ظرفیت نمک‌زدایی از آب در دنیا در حال حاضر افزون بر ۱۰۷ میلیون مترمکعب در روز برآورد می‌شود. سهم ایران ۶۸۰ هزار مترمکعب است و پیش‌بینی می‌شود به زودی به ۸۸۰ هزار تا ۹۰۰ هزار مترمکعب سالانه نزدیک شود. یعنی ایران سهم کمتر از یک درصدی از مجموع آب نمک‌زدایی شده در دنیا را در اختیار دارد؛ اما در این میان سهم خلیج فارس از شیرین‌سازی آب دنیا برابر ۲۴.۴ درصد برآورد می‌شود.

وی افزود: نگاه کلی به پراکندگی واحد‌های نمک‌زدایی و شیرین‌سازی آب ایران حکایت از آن دارد که در حال حاضر دو سایت اصلی در بوشهر و بندرعباس، مشغول فعالیت هستند. گفتنی است شیرین‌سازی آب در حوزه خلیج فارس با توجه به اقلیم این منطقه، تنها راه تامین آب مورد نیاز مردم است.

آب و محیط زیست

مدیرعامل شرکت تامین و انتقال آب خلیج فارس در ادامه به انتقاداتی که فعالان محیط‌زیستی در خصوص شیرین‌سازی و انتقال آب مطرح می‌کنند اشاره کرد و افزود: متاسفانه در میان این انتقادات هیچ راهکاری برای اصلاح شرایط داده نمی‌شود. همان‌طور که فعالان محیط زیست تاکید دارند به اعتقاد ما نیز مقوله مدیریت آب در کشور ما ضعیف است و انتظار می‌رود این مدیریت بهبود یابد.

انصاری تصریح کرد: گفتنی است موضوع محیط زیست مورد توجه ما بوده و خواهد بود. پایش‌های محیط‌زیستی ما در همکاری با دانشگاه تهران و دانشگاه هرمزگان انجام می‌شود و فاکتور‌های جهانی مورد توجه قرار می‌گیرند.

وی افزود: اما اکنون در این موقعیت هستیم و باید آب مورد نیاز معادن و صنایع کشور را تامین کنیم. در این میان انتقال مواد معدنی در فاصله چند صد کیلومتری به کنار دریا برای اجرای اقدامات فرآوری ممکن و اقتصادی نیست. در همین حال انتقال این حجم از مواد معدنی به منزله انتقال باطله قابل توجهی به نزدیکی دریا است که مشکلات زیست‌محیطی بسیاری به دنبال خواهد دارد؛ بنابراین برای تامین آب فرآوری مواد معدنی نیازمند انقال آب از دریا به فلات مرکری ایران بودیم.

انتقال آب از کجا آغاز شد؟

مدیرعامل شرکت تامین و انتقال آب خلیج فارس گفت: شرکت تامین و انتقال آب خلیج فارس با هدف تامین آب مورد نیاز معادن کشور که در فلات مرکزی ایران واقع هستند، احداث شد. وزارت صنعت، معدن و تجارت، سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) و ۳ شرکت بزرگ معدنی گل‌گهر، شرکت ملی مس و چادرملو در تاسیس این مجموعه مشارکت کردند و در نهایت این شرکت در سال ۱۳۹۰ فعالیت خود را آغاز کرد. این پروژه با هدف شیرین‌سازی و انتقال آب به میزان ۱۳۰ میلیون مترمکعب سالانه در دستور کار قرار گرفت. در سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰، پیشرفت خیلی خوبی را در اجرای این پروژه تجربه کردیم و آب به استان یزد رسید. با شکل‌گیری دولت سیزدهم طرح‌های جدید مشابهی نیز تعریف شد و ستاد انتقال آب دریا به ریاست معاونت اول رئیس‌جمهوری شکل گرفت. وزیر صمت، وزیر نیرو، وزیر کار و ... در این ستاد عضو هستند. این ستاد فعالیت خود را فعالانه آغاز کرد.

انصاری ادامه داد: خط اول انتقال آب که در این پروژه تعریف شد عبارت است از: انتقال ۱۳۰ میلیون مترمکعب آب شیرین‌شده از خلیج فارس به استان‌های کرمان و یزد برای رفع نیاز‌های آبی مجموعه معدنی گل‌گهر در ۳۰۰ کیلومتری دریا، مس سرچشمه در ۴۵۰ کیلومتری دریا و چادرملو در ۸۱۰ کیلومتری دریا. این پروژه با سرمایه‌گذاری افزون بر ۲.۵ میلیارد دلار اکنون به سرانجام رسیده و ۹۷.۵ درصد پیشرفت داشته است. خط دوم انتقال آب، به منظور رفع نیاز‌های آبی استان‌های کرمان و یزد اجرایی می‌شود. عمده مصارف این پروژه به سایر صنایع و بخش شرب اختصاص می‌یابد. این پروژه در دست انجام است و امید می‌رود ظرف ۳ سال آتی با ظرفیت ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب شیرین به بهره‌برداری برسد. خط دوم با سرمایه‌گذاری شرکت ملی مس در حال انجام است. شرکت مس پهنه‌های توسعه‌ای بسیاری تعریف کرده و خط اول انتقال آب، پاسخگوی نیاز آن نبود بنابراین مقرر شد با سرمایه‌گذاری ۱.۵ میلیارد دلاری به همراه شرکت گل‌گهر، در اجرای این پروژه سرمایه‌گذاری کند. خط سوم انتقال آب جهت آب‌رسانی به استان اصفهان در دستور کار است. فاز نخست آن در ۱۵۰ کیلومتری از اصفهان شروع شد و از سیرجان منشعب می‌شود. این پروژه در فاز نخست تا ظرفیت ۷۰ میلیون مترمکعب آب سالانه مورد نیاز این شهر را تامین می‌کند. در ادامه فاز دوم آب در ۱۷۰ کیلومتری هرمزگان به سمت اصفهان می‌رود. خط بعدی آب‌رسانی از دریای عمان به سیستان و بلوچستان و خراسان رضوی از ظرفیت ۲۰۰ میلیون مترمکعب برخوردار است. شرکت‌های گل‌گهر، شرکت ملی مس، چادرملو و ... در این کنسرسیوم نقش دارند.

وی در پایان تاکید کرد: امید می‌رود با حمایت شرکت‌های دانش‌بنیان که مورد حمایت شرکت تامین انتقال آب خلیج فارس هستند، در این حوزه پیشرفت داشته باشیم.

گزارش از پایگاه خبری فلزات خاورمیانه (می متالز)