سورنا ستاری: برای رشد معدن باید یک اکوسیستم معدنی داشته باشیم

به گزارش می‌متالز، او فناوری در معدن را مفهوم جدیدی دانست و با اشاره به اینکه کشور‌ها در حال سرمایه‌گذاری در زمینه تحقیق و توسعه بخش معدن هستند، عنوان کرد که ایران نیز باید به این سمت پیش برود. او تاکید کرد برای رشد در بخش معدن نیازمند یک اکوسیستم معدنی هستیم. حاضران نیز آخرین تحولات در بخش معدن را مورد تحلیل قرار دادند. بررسی اثرات تغییرات ژئوپلیتیک بر بازار مواد معدنی، بررسی قیمت کامودیتی‌ها، مزیت‌های نسبی ایران در حوزه آهن و فولاد، اهمیت تحول دیجیتال در صنایع فولادی و معدنی و سهم اندک بخش معدن در تولید ناخالص داخلی از محور‌های دیگر نخستین روز «دومین رویداد جامع معدن و صنایع معدنی» بود. در برنامه هفتم توسعه رشد ۱۳درصدی برای بخش معدن هدف‌گذاری شده است. کارشناسان حاضر در این رویداد بر لزوم تغییر نگاه سیاستگذار و ارتقای زیرساخت‌های لازمه برای تحقق این هدف تاکید کردند.

دومین رویداد جامع معدن و صنایع معدنی که شامل سه بخش «چهاردهمین همایش و نمایشگاه چشم‌انداز صنعت فولاد و سنگ آهن ایران با نگاهی به بازار»، «ششمین همایش و نمایشگاه چشم‌انداز صنایع فلزات غیرآهنی ایران و فناوری‌های وابسته با نگاهی به تولید و بازار» و «سومین همایش و نمایشگاه معدن‌کاری دیجیتال» می‌شود تا روز پنج‌شنبه در تهران ادامه خواهد داشت.

دنیای آینده، دنیای داده‌هاست

سورنا ستاری، معاون پیشین علمی و فناوری ریاست‌جمهوری سخنران دیگر این مراسم بود. ستاری در ارائه‌ای با عنوان «نوآوری حوزه معدن؛ دروازه‌ای برای عبور از سنت»، به بررسی آخرین تحولات تکنولوژی معادن و صنایع معدنی در ایران و جهان پرداخت. ستاری با اشاره به تغییرات شگرف تکنولوژی در عصر حاضر گفت: نسل ما به خوبی پیشرفت سریع تکنولوژی را تجربه کرده است. در گذشته با تلفن در باجه صحبت می‌کردند؛ اما اکنون می‌توان به وسیله موبایل با سراسر جهان در ارتباط بود. حتی در دانشگاه که از نظر تکنولوژی از دیگر بخش‌ها پیشرفته‌تر است، تنها چند دهه قبل به جای ایمیل باید از نامه استفاده می‌شد. او افزود: این روند ادامه خواهد داشت و به زودی فیلم‌هایی خواهیم دید که به وسیله انسان کارگردانی نشده است و کتاب‌هایی منتشر خواهد شد که به‌وسیله انسان‌ها به رشته تحریر درنیامده است.

ستاری با اشاره به اینکه به‌دلیل حضور پررنگ دولت‌ها در بخش معدن، پیشرفت فناوری در معدن نسبت به سایر بخش‌ها کمتر بوده، گفت: محور پیشرفت تکنولوژی بخش خصوصی است. در سال‌های گذشته معدن در انحصار دولت‌ها بوده، این شرایط در سال‌های اخیر تغییر کرده و در حال حاضر شرکت‌های خصوصی بین‌المللی در بخش معدن سرمایه‌گذاری کرده‌اند. به‌عنوان مثال در سال گذشته جف بزوس (مالک شرکت آمازون) در معادن کبالت سرمایه‌گذاری کرده است. همچنین به مرور تکنولوژی در بخش‌های دیگر توسعه‌یافته و وارد بخش معدن شده است. او افزود: در حال حاضر شرکت‌های بزرگ معدنی در حال سرمایه‌گذاری در شرکت‌های کوچک هستند تا بتوانند با کمک این استارت‌آپ‌ها تکنولوژی را در بخش معدن توسعه دهند. پایه نوآوری در شرکت‌هایی است که تلاش می‌کنند زنده بمانند و تکنولوژی در فضای خشک اداری و بخش‌های تحقیق و توسعه شرکت‌های بزرگ پیشرفت نمی‌کند.

معاون پیشین علمی و فناوری ریاست‌جمهوری در ادامه درباره کاربرد‌های تکنولوژی در بخش معدن گفت: یکی از کاربرد‌ها در بخش اکتشاف است. تکنولوژی این فرصت را در اختیار شرکت‌های معدنی قرار می‌دهد که قبل از اکتشاف رگه معدنی را شبیه‌سازی کرده و همین مساله هزینه‌های این مرحله را کاهش می‌دهد. کاربرد دیگر تکنولوژی در بحث بازیافت است. در حال حاضر مصرف مواد اولیه مثل مس و نیکل در حال کاهش است؛ زیرا تکنولوژی در بخش بازیافت پیشرفت داشته است. او افزود: نکته مهم دیگر در حوزه داده‌های بزرگ است. در حال حاضر داده‌های ارزشمند بسیار زیادی وجود دارد که می‌توان با استفاده از هوش مصنوعی از این داده‌های مرتبط با بخش معدن استفاده کرد. ستاری در ادامه به مشکلات بخش معدن در ایران اشاره کرد و گفت: مهم‌ترین مساله آن است که ما باید یک اکوسیستم داشته باشیم. بدون در اختیار داشتن فضای علمی مطلوب و دانشگاه خوب نمی‌توان انتظار معدن‌کاری کارآ داشت. ارتباط بین صنعت و دانشگاه باید برقرار شود تا یک اکوسیستم شکل بگیرد. در حال حاضر رشته‌های معدن و زمین‌شناسی انتخاب اول دانشجویان نخبه ما نیست که برای توسعه تکنولوژی در بخش معدن لازم است این روند تغییر کند.

ستاری در انتها گفت: باید مسائل اساسی حوزه معدن در ایران و راهکار‌های تکنولوژیک آن در دستور کار قرار گیرد. مساله نیروی انسانی یک مساله جدی در بخش معدن است که بخشی از این مشکل را می‌توان با خودکارسازی حل کرد. مساله پایداری زیست‌محیطی نیز باید مورد توجه قرار گیرد. یکی از راهکار‌ها در این‌باره استفاده از تکنولوژی‌های حوزه آب برای بازیافت پساب است. همچنین مساله استفاده از داده‌های بزرگ اهمیت زیادی دارد. دنیای آینده، دنیای داده‌هاست.

قیمت مس واقعی نیست

سخنران بعدی روز افتتاحیه همایش، کیوان جعفری‌طهرانی، کارشناس ارشد صنعت فولاد و سنگ آهن بود. جعفری‌طهرانی در ارائه‌ای با عنوان «بررسی وضعیت فعلی و چشم‌انداز بازار کامودیتی‌ها در ایران و جهان» بود. جعفری‌طهرانی در مقدمه‌ای با اشاره به تغییرات سیاسی در جهان گفت: شرایط ژئوپلیتیک باعث تغییر در صنعت کامودیتی شده است. یکی از نمود‌های این مساله اثر تحریم‌های آمریکا علیه روسیه، بر بازار کامودیتی‌ها است. او در ادامه به پیشرفت‌های حوزه معدن در منطقه خاورمیانه اشاره کرد و گفت: عربستان سعودی موفق شده است که بورس فلزات لندن را متقاعد کرده تا انبار خود را به جده انتقال دهد. این مساله نشان می‌دهد که جهان به این نتیجه رسیده که کامودیتی‌ها می‌تواند کالای سرمایه‌ای باشند. در حال حاضر مس، کبالت و نیکل به‌عنوان کالای سرمایه‌ای مورد پذیرش قرار گرفته است.

جعفری‌طهرانی همچنین به افزایش قیمت جهانی مس در ماه‌های گذشته اشاره کرد و گفت: افزایش قیمت مس واقعی نیست. قیمت مس ۲۶۰۰دلار از ابتدای سال افزایش داشت؛ اما پیش‌بینی می‌شود که در نیمه دوم سال میلادی قیمت مس کاهش یابد. در حال حاضر در بازار مس کسری داریم؛ ولی در نیمه دوم سال مازاد خواهیم داشت. او تاکید کرد: در بازار کامودیتی تنها عامل عرضه و تقاضا نیست، بلکه پارامتر‌های روانی نیز اهمیت بسیار زیادی دارد.

مزیت نسبی ایران در حوزه آهن و فولاد

محمدوحید شیخ‌زاده، مدیرعامل شرکت فکور صنعت تهران در دومین رویداد جامع معدن و صنایع معدنی به بررسی وضعیت و چشم‌انداز کشور‌های منطقه در زنجیره فولاد پرداخت. به گفته او زنجیره فولاد در دنیا به سه بخش اساسی تقسیم شده است. بخش Raw Material یا همان مواد اولیه، بخش Iron Making که شامل کنسانتره، گندله و احیای مستقیم است و در نهایت بخش Steel Making که شامل ذوب و نورد می‌شود. دنیا حدود ۸۰۰میلیارد تن ذخیره سنگ آهن دارد که از این میزان ۲۳۰میلیارد تن محتوای آهن و تنها ۲۰۰میلیارد تن آن ارزش اقتصادی اکتشاف دارد. از سوی دیگر، ۷۵درصد این ذخایر در کشور‌های چین، برزیل، روسیه و هند قرار دارد.

مدیرعامل گروه مهندسی صنعتی فکور صنعت درخصوص چشم‌انداز فولادسازی منطقه و جهان بیان کرد: تا سال۲۰۳۰، ۳۲۹ پروژه به ظرفیت ۵۵۵تن در سال در نظر گرفته شده است که ۶۰میلیون تن از این میزان تا سال۲۰۲۶ قطعا و ۱۰۶میلیون تن هم به احتمال زیاد به بهره‌برداری می‌رسد. در منطقه خاورمیانه نیز ۹۸پروژه به ظرفیت ۹۳میلیون تن تعریف شده است. کشور هند نیز خیز بلندی برداشته است تا از ۱۳۴میلیون تن به ۳۰۰میلیون تن برسد. وی ادامه داد: نکته دیگر انتقال تکنولوژی کوره بلند به سمت قوس الکتریکی در دنیا است. برآورد‌ها نشان می‌دهد که روش قوس الکتریکی از ۳۰درصد در سال۲۰۲۱ به ۴۸درصد اعم از قراضه آهن و آهن اسفنجی تا سال۲۰۵۰ خواهد رسید. شیخ‌زاده درخصوص تغییر ساختار هزینه تولید بیان کرد: میزان تولید کربن به ازای هر تن فولاد به روش BF-BOF حدود ۲تن است؛ اما در روش NG DRI-EAF میزان تولید کربن به یک تن کاهش پیدا می‌کند.

همچنین هزینه کربن در روش BF-BOF در سال۲۰۲۰ به ازای هر تن ۶۰دلار بوده است، پیش‌بینی می‌شود این هزینه در سال۲۰۳۰ به ۲۱۵دلار و در سال۲۰۵۰ به ۵۰۶دلار برسد. هزینه محصول نهایی به ازای هر تن نیز در این روش از ۲۱۸دلار در سال۲۰۲۰ به ۶۸۲دلار در سال۲۰۵۰ خواهد رسید. در روش NG DRI-EAF هزینه کربن در سال۲۰۲۰ برابر با ۲۷دلار بوده که این رقم در سال۲۰۵۰ برابر با ۲۲۵دلار می‌شود؛ هزینه تولید محصول نهایی نیز در این روش از ۳۲۹دلار در سال۲۰۲۰ به ۵۷۴دلار در سال۲۰۵۰ افزایش پیدا می‌کند. وی ادامه داد:، اما در روش استفاده از هیدروژن (H ۲ DRI-EAF) هزینه کربن از ۶دلار در سال۲۰۲۰ به ۴۸دلار در سال۲۰۵۰ خواهد رسید و هزینه محصول نهایی در این روش از ۷۴۹دلار در سال۲۰۲۰ به ۴۹۱دلار در سال۲۰۵۰ کاهش پیدا خواهد کرد. باید توجه داشت که قیمت هیدروژن در سال۲۰۲۳ حدود ۴.۵ دلار به ازای هر کیلوگرم بوده که پیش‌بینی می‌شود این رقم در سال۲۰۵۰ به ۲.۵ دلار کاهش پیدا کند؛ بنابراین هر چقدر سریع‌تر به این نقطه نزدیک شویم، مزیت انرژی‌های نو را مشاهده خواهیم کرد.

شیخ‌زاده در بخش دیگری از تحلیل خود به بررسی سرمایه‌گذاری غول‌های فولادی در منطقه پرداخت و گفت: حدود ۶۵میلیون تن پروژه در سال۲۰۲۱ تعریف شده است. نکته قابل توجه این است که امارات یک برنامه ۳۲میلیون تنی را در نظر دارد که ۶.۵ میلیون تن آن را با PRIMETALS قرارداد امضا کرده است. عربستان سعودی نیز سرمایه‌گذاری ۱۳میلیون تنی را انجام داده است. وی درخصوص شرایط سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده در کشور نیز بیان کرد: سرمایه‌گذاری ۵میلیون تنی توسط شرکت فکور صنعت انجام گرفته است و جمعا در کشور حدود ۱۳میلیون تن پروژه درحال اجرا وجود دارد. مدیرعامل گروه مهندسی صنعتی فکور صنعت درخصوص مزیت نسبی ایران در حوزه آهن و فولاد بیان کرد: اولین مزیت ایران، دانش کشور در مقایسه با سایر کشور‌های منطقه است؛ در حوزه آهن‌سازی (کنسانتره، گندله و احیای) ایران به لحاظ دانش و تکنولوژی جزو ۵کشور برتر جهان قرار دارد.

نیروی انسانی زبده در حوزه‌های مهندسی، اجرا و بهره‌برداری دیگر مزیت نسبی ایران محسوب می‌شود. شیخ زاده، گاز ارزان، دسترسی به آب‌های بین‌المللی و پتانسیل بالای انرژی‌های تجدیدپذیر را از دیگر مزیت‌های ایران دانست. وی در بخش پایانی صحبت‌های خود بیان کرد: توصیه راهبردی این است که آهن‌سازی و تولید DRI را در جدار آبی کشور به‌ویژه منطقه مکران توسعه دهیم. موضوع دوم اجرای پلنت‌های فولادی با تکنولوژی بالا و مصرف انرژی پایین است. شیخ‌زاده با بیان اینکه باید بین‌المللی فکر کنیم، تاکید کرد: شرکت‌های بزرگ در ایران متاسفانه بخشی نگاه می‌کنند و این تصور وجود دارد که اگر پروژه‌ای تولید زیادی به همراه داشته باشد، بازار ایران گنجایش آن را ندارد؛ بنابراین باید بر تولید صادرات‌محور حتی با واردات کنسانتره توجه شود. مدیرعامل گروه مهندسی صنعتی فکور صنعت در پایان، استفاده از ترکیب گاز طبیعی، هیدروژن و انرژی نو در زنجیره فولاد را به‌عنوان یک راهبرد مهم عنوان کرد.

اطلاق واژه صنایع آب‌بر به صنایع فلزی و معدنی درست نیست

احسان انصاری، مدیرعامل شرکت تامین و انتقال آب خلیج فارس در دومین رویداد جامع معدن و صنایع معدنی گفت: پیش‌بینی می‌شود تا سال۲۰۵۰، ۴۰درصد از مردم جهان به‌ویژه در خاورمیانه، جنوب آسیا و شمال آفریقا در تنش آبی خواهند بود. مدیرعامل شرکت تامین و انتقال آب خلیج فارس افزود: امروزه استفاده واژه صنایع آب‌بر به صنایع فلزی و معدنی اتلاق می‌شود، اما با توجه به مطالعات سال۹۹ که میزان مصرف بخش کشاورزی ۸۸درصد، ۹درصد بخش خانگی و مابقی آب مصرفی متعلق به صنایع است، این نا‌م‌گذاری درست نیست. به گفته انصاری، منابع آب تجدیدپذیر کل ایران به ۱۰۳میلیارد مترمکعب خواهد رسید. ایران تاکنون موفق به شیرین‌سازی ۶۸۰هزار مترمکعب در روز شده که سهم کمتر از یک‌درصدی نسبت به حجم نمک‌زدایی در دنیا را به خود اختصاص داده است.

وی در ادامه گفت: در دولت فعلی، ستادی تحت عنوان انتقال آب دریا با مشارکت وزرای صمت و نیرو شکل گرفته است که شیرین‌سازی و انتقال آب دریا‌ها به صنایع را برعهده دارد. به گفته مدیرعامل شرکت تامین و انتقال آب خلیج‌فارس طرح تامین و انتقال آب از دریای عمان و خلیج‌فارس به فلات مرکزی ایران، شامل تعدادی پروژه برای تامین آب از محل دریای عمان و خلیج‌فارس و شیرین‌سازی و انتقال آن به مقاصد مصرف در استان‌های دارای کمبود آب برای توسعه اقتصادی در فلات مرکزی ایران است که در چند مسیر مختلف به وسیله سیستمی از تاسیسات آب شیرین‌کن، خطوط لوله انتقال آب، ایستگاه‌های پمپاژ و نیروگاه‌های برق اجرا می‌شود.

اهمیت تحول دیجیتال در صنایع

محمد عزیزاللهی، مدیرعامل شرکت همکاران سیستم در دومین رویداد جامع معدن و صنایع معدنی با تاکید بر اینکه صنایع از جمله صنایع فولاد و معدنی به‌عنوان صنایع مادر لازم است در حوزه تکنولوژی به‌روز باشند، در ابتدای صحبت‌های خود توضیح داد که تحول دیجیتال بر پنج تکنولوژی اصلی متمرکز است که شامل هوش مصنوعی (Artificial Intelligence) یا AI، اینترنت اشیا (Internet of Things یا به اختصار IOT، رایانش ابری (Cloud computing)، Big Data یا کلان داده، تکنولوژی بلاک‌چین (Blockchain) می‌شود. مدیرعامل شرکت همکاران سیستم با تاکید بر اهمیت دیتا و اطلاعات تاکید کرد تکنولوژی وقتی ارزشمند است مبتنی بر اطلاعات، قدرت تصمیم‌گیری را بالا ببرد.

به گفته او در بسیاری از موارد ساختار‌های متناسب برای جمع‌آوری، نگهداشت و پردازش دیتا وجود ندارد و ضروری است در مرحله تصمیم‌گیری این مکانیزم‌ها کار کند. در ساختار‌های اطلاعاتی، سیستم‌های نرم‌افزار‌های سازمانی یا مدیریت منابع سازمانی یا ERP‌ها مهم‌ترین محرک‌هایی هستند که اطلاعات مختلف را در سازمان شما به سمت بهره‌برداری متفاوت جهت‌دهی می‌کنند. عزیزاللهی در پایان با تاکید بر اینکه تحول دیجیتال یک رویکرد است، عنوان کرد با استفاده صرف از ابزار تکنولوژی نمی‌توان متحول شد و باید آمادگی لازم در شرکت‌ها وجود داشته باشد. او تاکید کرد شرکت‌ها باید برنامه تحول دیجیتال را به‌صورت مستند و مکتوب آماده کنند و بدانند قصد دارند به چه سمتی بروند و افق مورد نظر را مدنظر داشته باشند.

سهم اندک بخش معدن از تولید ناخالص داخلی

بهرام شکوری، رئیس کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق ایران و رئیس انجمن مس ایران در دومین رویداد جامع معدن و صنایع معدنی با بررسی وضعیت فعلی صنایع فلزات غیرآهنی در ایران و جهان، به دلایل جذابیت بخش معدن در دنیا پرداخت. به گفته او، نیاز مبرم به فلزات برای دستیابی به محیط زیست پاک (فناوری‌های کم کربن)، نیاز مبرم به فلزات خاص برای دستیابی به تکنولوژی‌های نوین، تجدیدناپذیر بودن مواد معدنی، افزایش تقاضا نسبت به عرضه در مواد معدنی، نقش مواد معدنی در بازار‌های سرمایه جهانی و بورس، نقش معدن در توسعه بنیادی، نیاز مبرم برخی از کشور‌ها برای رشد و بقا به مواد معدنی و اطمینان از بازگشت سرمایه از جمله دلایل این جذابیت است.

شکوری در ادامه با اشاره به توسعه پروژه‎‌های معدنی در دنیا به گزارش Intelligence Industrial Info,s Business اشاره کرد که بر اساس آن در سطح جهان بیش از ۱۳ هزار پروژه سرمایه‌گذاری فعال در صنعت معدن وجود دارد که مبلغ کل سرمایه‌گذاری ۱.۱۸ تریلیون دلار است. براساس این گزارش، سال گذشته کمترین تعداد معادن جدید از زمان پیگیری این اطلاعات ثبت شده است که نشان می‌دهد تقریبا ۲۴۰ معدن در سال ۲۰۲۰ در مقایسه با ۵۲۰ معدن در سال ۲۰۱۴ فعال شدند. دلایل زیادی برای این کاهش وجود دارد؛ از جمله اینکه هرقدر معادن به عمق می‌روند، دسترسی به آنها سخت‌تر می‌شود، گرفتن مجوز‌های کار سخت‌تر می‌شود و هزینه‌های اکتشافی افزایش پیدا می‌کند. رئیس کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق ایران با اشاره به اینکه فلزات معدنی جایگزین سوخت‌های فسیلی در آینده هستند، گفت: همزمان با کاهش ذخایر سوخت‌های فسیلی و تلاش جهان برای حل مشکلات گاز‌های گلخانه‌ای دنیا در حال حرکت به سمت فناوری‌های کم‌کربن است. اهداف برنامه‌ریزی‌شده در اروپا، کاهش حداقل ۸۰ درصد انتشار Co۲ تا سال ۲۰۵۰ است. برخی از فلزات معدنی برای کمک به حل چالش درتغییر اکوسیستم جهانی مورد توجه صنعتگران است. در صنعت حمل‌ونقل، سلول‌های سوختی هیدروژنی و در فناوری‌های تجدیدپذیر که به سمت فناوری‌های کم‌کربن حرکت می‌کنند از مواد معدنی مختلف استفاده می‌شود. به گفته او فلزات آلومینیوم، مس، نیکل، مولیبدن و نقره پنج فلز اصلی مورد استفاده در تکنولوژی‌های کم‌کر‌بن (تجدیدپذیر) هستند. رئیس انجمن مس ایران با اشاره به سرمایه‌گذاری اکتشاف در ایران گفت: ایران با جمعیتی معادل یک‌درصد جمعیت کره زمین، یک‌درصد مساحت زمین، مالک یک‌درصد ذخایر معدنی دنیاست؛ اما سهم بخش معدن در تولید ناخالص داخلی آن اندک است. به گفته شکوری، تکیه بر منابع نفتی یکی از عوامل غفلت از پتانسیل معدنی کشور است. شکوری در پایان با بیان اینکه آینده دنیا آینده فلزات غیرآهنی است، گفت: رشد ۱۳درصدی هدف‌گذاری‌شده بخش معدن با این سیاستگذاری فعلی اتفاق نخواهد افتاد.

منبع: دنیای اقتصاد