به گزارش میمتالز، گزارش خلاصه ذیل به وضعیت و رویدادهای مهم مربوط به حوزه انرژی در سال ۲۰۲۳ پرداخته و همراه با وضعیت انرژی جهان به وضعیت کشور ایران نیز در این حوزه اشاره شده و به زودی، گزارشهای تحلیلی نیز در این زمینه منتشر خواهد شد.
مصرف جهانی انرژی در سال ۲۰۲۳ با افزایش مصرف ۲ درصد نسبت به سال قبل، رکورد جدید۶۲۰ اگزا ژول رسید. سوختهای فسیلی همچنان زیربنای توسعه آنها هستند و حدد ۸۱ درصد از ترکیب انرژی آنها را تشکیل میدهند، نقش زغال سنگ در تامین انرژی جهان در سال ۲۰۲۳، حدود ۲۶ درصد بوده است و ۸ درصد نیز مربوط به انرژیهای بادی و خورشیدی است، همچنین سهم نفت و گاز نیز به ترتیب ۳۲ و ۲۳ درصد بوده است.
در ایران نیز مصرف انرژی در سال ۲۰۲۳ با افزایش ۲ درصدی نسبت به سال قبل، به ۱۲.۷ اگزا ژول رسیده است. سبد تامین انرژی ایران نسبت به انرژی جهانی، اختلاف زیادی دارد به صورتیکه حدود ۷۰ درصد، به گاز وابسته است و ۲۷ درصد به نفت که این دو منبع، جمعا بیش از ۹۷ درصد منابع تامین انرژی کشور را تشکیل میدهند و کمتر از ۳ درصد مربوط به نیروگاههای برق آبی، زغال سنگ، انرژی هستهای و تجدیدپذیرها است و نکته حائز اهمیت اینکه در سال ۲۰۲۳ در مقایسه با سال قبل، سهم بخش گاز در تامین انرژی کلی کشور، حدود ۱ درصد نیز افزایش یافته است و البته نقش تجدیدپذیرها نیز از ۰.۱۵ درصد به حدود ۰.۵ درصد رسیده است.
کشورهای حوزه آسیا و اقیانوسیه ۶۰ درصد تقاضای جهانی انرژی را به خود اختصاص دادند که اغلب مربوط به اقتصاد چین، هند، اندونزی، ژاپن و کره جنوبی است. در حالی که آمریکای جنوبی و مرکزی و آسیا و اقیانوسیه نرخ رشد مصرف بالاتر از میانگین جهانی را تجربه کردند.
تقاضا در آفریقا نیز ۰.۴٪ کاهش یافت هچنین در سال ۲۰۲۳ مصرف برق نسب به سال ۲۰۲۲ ثابت بوده است.
تقاضای برق در آمریکای شمالی و اروپا به ترتیب ۱ و ۲ درصد کاهش یافت. در این مناطق، تقاضای برق به طور به طور ویژه و فزایندهای تحت تأثیر مقررات بهرهوری انرژی، مصرف بهیه انرژی در روشنایی، و تغییر عادات مصرفکننده قرار میگیرد.
سال ۲۰۲۳ سال رکوردهای تولید و مصرف در سراسر جهان بود و اکثر بازارها به دلیل کاهش مشکلات زنجیره تامین، حداقل به روندهای بلندمدت قبل از کووید ۲۰۱۹ خود بازگشتند.
اگرچه تقاضا برای گاز در سال ۲۰۲۳ نسبت به سال قبل از آن ثابت ماند، اما مصرف نفت به طور خاص به شدت افزایش یافت که عمدتاً به دلیل کاهش سیاستهای قرنطینه صفر کووید توسط چین بود. مصرف نفت خام برای اولین بار از سطح ۱۰۰ میلیون بشکه در روز عبور کرد و همچنین رکورد تقاضای برای زغال سنگ شکسته شد و از سال ۲۰۲۲ فراتر رفت.
مصرف انرژیهای تجدیدپذیر در سال ۲۰۲۳، شش برابر نرخ رشد کل انرژی رشد کرد و رشد تقاضای برق از این منابع، ۲۵ درصد سریعتر از کل مصرف انرژی بوده است.
مصرف کل انرژی جهانی نسبت به سال ۲۰۲۲، با حدود ۲ درصد افزایش به حدود ۶۲۰ اگزاژول رسید که ۰.۶ درصد بالاتر از میانگین ده ساله خود، و بیش از ۵ درصد بالاتر از سطح قبل از کووید ۲۰۱۹ میباشد.
سهم انرژیهای تجدیدپذیر از کل مصرف انرژی به ۱۴.۶ درصد رسید که نسبت به سال قبل ۰.۴ درصد افزایش داشت. انرژیهای تجدیدپذیر، به همراه انرژی هستهای، بیش از ۱۸ درصد از کل انرژی مصرف شده در سال ۲۰۲۳ را تشکیل دادند. مصرف سوختهای فسیلی با ۰.۴ درصد کاهش به ۸۱.۵ درصد رسیده است.
مصرف انرژی در ایران نیز در سال ۲۰۲۳ با افزایش ۱.۹ درصدی نسبت به سال قبل به ۱۲.۷ اگزاژول رسید که رشد مصرف در سال ۲۰۲۳ نسبت به میانگین ۱۰ ساله خود، حدود ۱ درصد، کاهش در رشد را نشان میدهد، مصرف انرژی در کشور حدود ۲ درصد انرژی جهانی است.
انتشار گازهای گلخانهای ناشی از مصرف انرژی، فرآیندهای صنعتی، مشعل سوزی و متان (بر حسب معادل دی اکسید کربن) ۲.۱ درصد افزایش یافت و از سطح رکورد ثبت شده در سال ۲۰۲۲ فراتر رفت و با ۲.۱ درصد افزایش، برای اولین بار از سطح ۴۰ میلیارد تن گذشت. انتشار دی اکسید کربن ناشی از مشعل سوزی (flaring)، ۷ درصد و انتشار متان و گازهای فرآیندهای صنعتی بیش از ۵ درصد افزایش یافته است.
در ایران نیز مقدار انتشار کربن، در سال ۲۰۲۳ با ۱ درصد رشد، نسبت به سال قبل به ۹۳۷ میلیون تن رسید، که این مقدار ۲.۳ درصد کل انتشار کربن جهانی را تشکیل میدهد.
تولید جهانی نفت در سال ۲۰۲۳ با افزایش ۲ درصدی (افزایش حدود ۱.۸ میلیون بشکه در روز) به سطح ۹۶ میلیون بشکه در روز رسید. ایالات متحده با افزایش تولید بیش از ۸ درصدی، همچنان بزرگترین تولیدکننده نفت است.
اگرچه قیمت نفت خام برنت در سال ۲۰۲۳ با ۱۸ درصد کاهش به میانگین ۸۳ دلار در هر بشکه رسید، اما حدود ۲۹ درصد بالاتر از سطح قبل از کووید ۲۰۱۹ بود.
در سال ۲۰۲۲ مصرف ترکیبی نفت و محصولات سوخت زیستی برای اولین بار از ۱۰۰ میلیون بشکه در روز فراتر رفته بود، اما در سال ۲۰۲۳، مصرف فرآوردههای نفتی به تنهایی از ۱۰۰ میلیون بشکه در روز گذشت.
تولید منطقهای نفت در آمریکای شمالی ۶.۷ درصد، آمریکای مرکزی و جنوبی ۱۱ درصد و آفریقا ۲ درصد افزایش یافته و کشورهای حوزه CIS حدود ۲ درصد، خاورمیانه ۱.۶ درصد کاهش یافته است.
خاورمیانه با تولید ۳۱.۵ درصد نفت تولید شده مهمترین تولیدکننده نفت در سال ۲۰۲۳ بوده و بعد از آن آمریکای شمالی با ۲۸ درصد، کشورهای حوزه CIS با ۱۴ درصد در ردههای بعدی قرار گرفتهاند. روسیه نیز با تولید روزانه ۱۱ میلیون بشکه نفت حدود ۱۱.۵ درصد تولید نفت جهانی را در سال مذکور بر عهده داشته است.
به صورت منطقهای، در آمریکای شمالی، مصرف نفت به طور متوسط حدود ۰.۸ درصد افزایش یافت، اما تقاضا در اروپا نزدیک به ۱ درصد کاهش یافت و به ۱۳.۹ میلیون بشکه در روز رسید در مقابل، در منطقه آسیا و اقیانوسیه با افزایش بیش از ۵ درصدی، مصرف به ۳۸ میلیون بشکه در روز رسیده است.
با پایان دادن به اقدامات قرنطینه صفر کووید در چین، تقاضا برای بنزین و گازوئیل به ۷.۲ میلیون بشکه در روز افزایش یافت که ۱۵ درصد بالاتر از سطح قبل از کووید ۲۰۱۹ بود.
ظرفیت پالایش چین (۱۸.۴۸ میلیون بشکه در روز) برای اولین بار از ایالات متحده (۱۸.۴۲ میلیون بشکه در روز) فراتر رفت و آن را به بزرگترین بازار پالایش نفت از نظر ظرفیت تبدیل کرد، با این حال، توان عملیاتی محصولات پالایش شده چین همچنان از ایالات متحده عقب است.
تولید نفت خام و میعانات ایران نیز در سال ۲۰۲۳ با ۱۹ درصد رشد به حدود ۳.۹ میلیون بشکه در روز رسیده است همچنین مصرف نفت نیز در کشور در سال مذکور حدود ۱.۸ میلیون بشکه در روز بوده است و گرچه اطلاعاتی در خصوص صادرات نفت ایران ارائه نشده است، اما بر اساس دادههای تولید و مصرف، صادرات نفت و میعانات ایران کمتر از ۲ میلیون بشکه در روز خواهد بود.
تولید و تقاضای جهانی گاز با حدود ۴ هزار میلیارد متر مکعب در سال ۲۰۲۳ در مقایسه با سال ۲۰۲۲، رشد انک ۰.۳ درصدی داشته و نسبتاً ثابت باقی ماند. ایالات متحده با ۲۵ درصد تولید، همچنان بزرگترین تولیدکننده گاز جهان است و از دیدگاه عرضه کننده، حدود یک چهارم عرضه جهان را در دست دارد.
از نگاه منطقهای، آمریکای شمالی با ۳۱ درصد، کشورهای حوزه CIS با ۱۹ درصد، خاورمیانه با ۱۷.۶ درصد، حوزه آسیا و اقیانوسیه ۱۷ درصد تولید جهانی گاز را در سال ۲۰۲۳ بر عهده داشتهاند.
از دیگاه مصرف، آمریکای شمالی با ۲۷.۵ درصد مصرف جهانی، کشورهای منظقه CIS، ۱۵درصد، خاورمیانه ۱۴.۵ درصد، اروپا ۱۱ درصد، کشورهای حوزه آسیا و اقیانوسیه ۲۳ درصد و آفریقا و آمریکای مرکزی و لاتین هر کدام با حدود ۴ درصد، مصرف کنندگان گاز در سال ۲۰۲۳ بوده اند.
کشور آمریکا به تنهایی ۲۲ درصد مصرف گاز دنیا را به خود اختصاص داده و بعد از آن چین با ۱۰ درصد مصرف جهانی گاز در رتبه بعدی قرار گرفته است، اما نکته مهم اینکه مصرف گاز چین در سال ۲۰۲۳ حدود ۷.۲ درصد رشد داشته و در ۱۰ ساله اخیر، رشد مصرف گاز، میانگین سالانه حدود ۹ درصدی داشته است.
به طور متوسط قیمت گاز طبیعی در اروپا و آسیا ۳۰ درصد نسبت به بالاترین رکورد ثبت شده در سال ۲۰۲۲ کاهش یافت و به طور متوسط حدود ۱۳ دلار در هر یک میلیون واحد Btu بود. قیمتهای هنری هاب ایالات متحده کاهش۶۰ درصدی را نشان دادند و به میانگین ۲.۵ دلار در هر یک میلیون واحد Btu در طول سال رسیدند و به سطح قبل از کووید ۲۰۱۹ خود بازگشتند.
تولید گاز در اروپا و کشورهای حوزه CIS به ترتیب حدود ۷ درصد و ۴ درصد کاهش یافت. روسیه با افت ۵ درصدی و ۳۲ میلیارد مترمکعب، بیشترین کاهش تولید را تجربه کرد.
در سال ۲۰۲۳ عرضه LNG نزدیک به ۲ درصد (۱۰ میلیارد مترمکعب) رشد کرد و به ۵۴۹ میلیارد مترمکعب رسید.
ایالات متحده با پیشی گرفتن از قطر به عنوان بزرگترین صادرکننده LNG در جهان، شاهد افزایش ۱۰ درصدی در عرضه و در مقابل، صادرات قطر ۲ درصد کاهش یافت. روسیه شاهد کاهش صادرات ۲ درصدی (۰.۸ میلیارد مترمکعب) LNG و نیز افت ۲۴ درصدی (۳۰ میلیارد مترمکعب) صادرات از طریق خط لوله خود بود.
تقاضای جهانی گاز طبیعی در سال ۲۰۲۳ تنها ۱ میلیارد مترمکعب افزایش یافت که فقط ۰.۰۲ درصد افزایش داشت و کمی بالاتر از سطح قبل از کووید ۲۰۱۹ بود و در حالی که سهم آن از مصرف جهانی سوخت فسیلی حدود ۹ درصد باقیمانده است، سهم گاز از کل مصرف انرژی اولیه ۰.۵ درصد از سال ۲۰۱۹ کاهش یافته است.
رشد جهانی تقاضای LNG عمدتاً توسط منطقه آسیا-اقیانوسیه با چین، هند و سایر کشورهای غیر OECD آسیا-اقیانوسیه به ترتیب ۱۱ میلیارد متر مکعب، ۲.۶ میلیارد متر مکعب و ۷.۶ میلیارد متر مکعب افزایش یافته است. واردات LNG در اروپا و کشورهای OECD آسیا و اقیانوسیه به ترتیب ۳ و ۱۱ میلیارد متر مکعب کاهش یافت. چین پس از ژاپن و کره جنوبی جایگاه سومین واردکننده LNG در جهان داراست این سه کشور جمعا، حدود ۴۵ درصد از تجارت جهانی LNG را به خود اختصاص دادند.
مجموع تجارت خالص از طریق خط لوله گاز طبیعی حدود ۸ درصد (یا ۳۵ میلیارد مترمکعب) در سال ۲۰۲۳ کاهش یافت. واردات گاز از طریق خط لوله اروپا ۲۶ درصد (۴۰ میلیارد مترمکعب) کاهش یافت که تقریباً به طور کامل ناشی از عدم عرضه از روسیه است که ۹۱ درصد کاهش را به خود اختصاص داده است.
کشور ایران با تولید ۲۵۲ میلیارد متر مکعب در سال ۲۰۲۳، حدود ۶.۲ درصد تولید جهانی را به خود اختصاص داده است همچنین در همین بازه ۲۴۵ میلیارد متر مکعب گاز در کشور مصرف شده است و بعد از آمریکا و چین با ۶.۱ درصد مصرف جهانی گاز در رتبه سوم کشورهای مصرفکننده گاز است که البته بخش از این موضوع به دلیل نامتوازن بودن سبد تشکیل دهنده انرژی مصرفی کشور در مقایسه با دنیا است.
در سال ۲۰۲۳، تولید جهانی زغال سنگ با رشد ۳.۱ درصدی و با شکست رکورد سال قبل از آن، به بالاترین سطح خود و حدود ۹.۱ میلیارد تن (معادل۱۷۹ اگزا ژول انرژی) رسید. منطقه آسیا و اقیانوسیه تقریباً ۸۰ درصد از تولید جهانی را به خود اختصاص داده است و اکثر تولید زغال سنگ دنیا توسط چهار کشور چین (۵۲ درصد)، استرالیا (۵ درصد)، هند (۱۱ درصد) و اندونزی (۸.۵ درصد) متمرکز شده است.
مصرف جهانی زغال سنگ با افزایش ۱.۶ درصدی نسبت به سال ۲۰۲۲ از ۸.۲ میلیارد تن (معادل ۱۶۴ اگزا ژول انرژی) عبور کرد. این افزایش ۱.۶ درصدی هفت برابر میانگین نرخ رشد ده ساله قبل (۰.۲ درصد) بود.
چین با مصرف حدود ۴.۶ میلیارد تن زغال سنگ (۵۶ درصد مصرف جهانی) بزرگترین مصرفکننده زغال سنگ است، این کشور با رشد مصرف ۴.۶ درصدی در سال ۲۰۲۳ که حدود ۴ برابر میانگین نرخ رشد سالانه خود در بازه ۱۰ ساله اخیر است، رکورد مصرف سال قبل خود را در سال ۲۰۲۲ شکست. هندوستان نیز ۱۳.۵ درصد زغال سنگ جهان را مصرف نموده و برای اولین بار مصرف آن به تنهایی از اروپا و آمریکای شمالی فراتر رفت. رشد مصرف در هند در سال۲۰۲۳، نسبت به سال قبل از آن حدود ۱۰ درصد افزایش داشته و تقریبا دو برابر میانگین سالانه مصرف خود در ۱۰سال اخیر (۴.۳ درصد) بوده است.
به صورت منطقهای، مصرف زغال سنگ هم در اروپا و هم در آمریکای شمالی ۱۶ درصد، در آمریکای مرکزی و لاتین حدود ۲ درصد و در آفریقا ۱ درصد کاهش یافته است است، اما در کشورهای منطقه آسیا- اقیانوسیه (به به طور عمده به دلیل افزایش مصرف چین و هند) ۴.۵ درصد افزایش یافته است.
قیمت زغال سنگ از سطح رکورد ثبت شده در سال ۲۰۲۲، به طور متوسط ۴۶ درصد کاهش یافت و قیمتهای تحویل اروپا در حدود ۱۳۰ دلار در هر تن و قیمتهای تحویل در آسیا به طور متوسط حدود ۱۲۵ دلار در هر تن بود.
در خصوص ایران نیز اطلاعاتی از تولید زغال سنگ در گزارش ذکر نشده است، اما اطلاعات ارائه شده حاکی از مصرف ۴ میلیون تن زغال سنگ در سال ۲۰۲۳ در کشور میباشد.
تولید جهانی برق در سال ۲۰۲۳ با ۲.۵ درصد افزایش به سطح رکورد ۲۹۹۲۵ تراوات ساعت رسید. به صورت منطقهای، ۵۱ درصد برق در کشورهای حوزه آسیا- اقیانوسیه، ۱۸ درصد آمریکای شمالی، ۱۳ درصد در اروپا و نیز در آمریکای مرکزی و لاتین، حوزه CIS، خاورمیانه نیز هر کدام حدود ۵ درصد برق تولیدی جهانی را به خود اختصاص داده اند. از دیدگاه کشورهای تولیدکننده نیز چین ۳۱ درصد، آمریکا ۱۵ درصد، هند ۶.۵ درصد، روسیه ۴ درصد، ژاپن ۳.۵ درصد، بزرگترین تولید کنندگان برق در جهان بوده اند، ایران نیز با رشد ۴.۳ درصدی حدود ۳۸۳ تراوات ساعت برق تولید نموده و ۱.۳ درصد تولید جهانی برق را انجام داده است.
در سال ۲۰۲۳، تقاضای برق در آسیا و اقیانوسیه و خاورمیانه حدود ۵ درصد افزایش و در اروپا و آمریکای شمالی به ترتیب ۲.۴ درصد و ۱ درصد کاهش یافت.
سهم منابع گوناگون انرژی در تولید برق در دنیا بدین صورت بوده است که سهم سوختهای فسیلی شامل زغال سنگ و نفت به ترتیب ۳۵ و ۲ درصد بوده که زغال سنگ جایگاه خود را به عنوان سوخت غالب با ۱ درصد افزایش در تولید برق ارتقا داده است و سهم گاز در تولید برق ۲۲.۳ درصد و سهم انرژیهای تجدیدپذیر خورشیدی و بادی در مجموع ۱۵.۸ درصد، نیروگاههای برق - آبی ۱۴ درصد و سهم انرژی هستهای حدود ۹ درصد بوده است که سهم بخش نیروگاه خورشیدی و بادی حدود ۱ درصد افزایش یافته است.
اما در ایران سهم گاز در تولید برق ۸۵ درصد، نفت ۷ درصد، نیروگاههای برق- آبی ۶ درصد، هستهای ۱.۷ درصد، خورشیدی و بادی ۰.۵ درصد و زغال سنگ ۰.۲ درصد است و بنابراین وابستگی تولید برق ایران به گاز بسیار شدید است. حتی در اروپا و آمریکا حدود ۱۵ درصد تولید برق از طریق زغال سنگ اتنجام میشود، اما کشور ما علیرغم وجود منابع غنی زغال سنگ از منبع برای تولید برق بهرهبرداری ننموده است همچنین، در اروپا ۳۰ درصد و آمریکا ۱۵ درصد برق تولیدی از طریق نیروگاههای تجدیدپذیر خورشیدی و بادی صورت میگیرد که در این زمینه نیز بهرهبرداری نشده است.
سهم انرژی هستهای از تولید برق در حدود ۹ درصد ثابت باقیمانده است بدین صورت که ساخت نیروگاه جدید در چین با اورهال نیروگاهها در فرانسه و ژاپن و بسته شدن کارخانه باقیمانده در آلمان جبران شده است.
تولید برق هستهای عمدتا توسط کشورهای آمریکا ۳۰ درصد، چین ۱۶ درصد، فرانسه ۱۲ درصد، روسیه ۸ درصد و کره جنوبی تولید میگردد که به طور کلی تولید برق هستهای حدود ۲.۲ درصد رشد نموده و به ۲۷۴۰ تراووات ساعت رسیده است، اما به صورت منظقهای شاهد کاهش تولید ۰.۸ درصدی کشورهای اروپایی (عمدتا آلمان و بلژیک) و ۱۱ درصدی آفریقا، و افزایش ۰.۹ درصدی آمریکای شمالی، ۶.۶ درصدی آمریکای مرکزی و لاتین، افزایش ۴۵ درصدی خاورمیانه (به دلیل رشد تولید شیخ نشین عمارات) و ۶ درصدی حوزه آسیا- اقیانوسیه بوده ایم. تولید برق هستهای ایران نیز ۶.۶ تراوات ساعت بوده است و این مقدار برای عمارات ۳۲.۳ تراوات ساعت بوده است.
در سال ۲۰۲۳، ظرفیت سیستم ذخیره سازی برق باتری در مقیاس شبکه (BESS) به ۵۵.۷ گیگاوات رسید که نزدیک به ۵۰ درصد آن در چین نصب شده بود.
ظرفیت تولید انرژی خورشیدی و بادی در سال ۲۰۲۳ به رشد سریع خود ادامه داد و با افزایش ۶۷ درصدی (رشد تولید ۱۸۶ گیگاوات) از ۲۷۶ گیگاوات در سال ۲۰۲۲ به ۴۶۲ گیگاوات در سال ۲۰۲۳ رسید (سهم بخش خورشیدی حدود ۷۵ درصد) و ۲۵ درصد این رشد تولید توسط چین صورت گرفته است.
اروپا نیز بیش از ۵۶ گیگاوات انرژی خورشیدی نصب کرده است که نشان دهنده ۱۶ درصد از کل ظرفیت اضافه شده خورشیدی است.
در بخش انرژی بادی، در طی یک سال، بیش از ۱۱۵ گیگاوات به ظرفیت تولید اضافه شد که نزدیک به ۶۶ درصد از ظرفیتهای اضافه شده توسط چین صورت گرفته است و در مجموع ظرفیت نصب شده نیروگاههای بادی در چین، اکنون برابر با آمریکای شمالی و اروپا است.
تولید سوختهای زیستی جهانی در سال ۲۰۲۳ بیش از ۸ درصد رشد کرد و بیشترین افزایش در ایالات متحده (۷۵ هزار بشکه در روز) و برزیل (۶۵ هزار بشکه در روز) مشاهده شد. اندونزی حدود ۴۶ درصد از تولید ۴۲۲ بشکه در روز در منطقه آسیا و اقیانوسیه را بر عهده دارد. ایالات متحده، برزیل و اروپا حدود ۷۵ درصد سوختهای زیستی مصرف شده در سطح جهان را مصرف میکنند.
قیمت فلزات و مواد کلیدی در مبحث انرژی، در سال ۲۰۲۳ حدود ۲۶ درصد کاهش یافت. بیشترین کاهش در کبالت (۴۷درصد)، نیدل کک سوزنی خالص (۳۶ درصد) و کربنات لیتیوم (۳۲ درصد) اتفاق افتاد و، اما قیمت مس و گرافیت طبیعی به ترتیب تنها ۴ درصد و ۱۵ درصد کاهش یافت.
آفریقا حدود ۷۵ درصد از تولید کبالت در جهان را بر عهده دارد که در این میان، جمهوری دموکراتیک کنگو حدود ۵۶ درصد تولید جهانی کبالت را در اختیار دارد.