اتحاد استراتژیک صادراتی فولاد؛ راهی برای عبور از چالش‌های مهم صنعت فولاد کشور

‌

می‌متالز - یادداشت دکتر «احسان حاتمی» تحلیل‌گر بازار و پژوهشگر صنعت فولاد، در شرایطی که صنعت فولاد ایران با فشار‌های فزاینده‌ی بین‌المللی، چالش‌های لجستیکی، محدودیت‌های مالی و رقابت‌های داخلی روبه‌رو است، شکل‌گیری یک اتحاد استراتژیک صادراتی میان تولیدکنندگان، سیاست‌گذاران و نهاد‌های تخصصی می‌تواند راهی موثر برای گشایش صادرات و کاهش اثر تحریم‌ها باشد. این اتحاد نه‌ تنها می‌تواند صدای واحدی در عرصه جهانی ایجاد کند، بلکه بستر اقدامات عملی، هدفمند و مشترک برای بهره‌گیری از فرصت‌های موجود خواهد بود.

اهمیت و ضرورت تشکیل اتحاد استراتژیک:

۱. چالش‌های تحریمی و نیاز به همگرایی بیشتر

تحریم‌ها باعث شده دسترسی به بازار‌های جهانی برای تولیدکنندگان فولاد سخت‌تر شود. در چنین شرایطی، تنها راه عبور از این محدودیت‌ها، همکاری و حرکت هماهنگ بین بازیگران اصلی این صنعت است. وقتی صدای واحدی داشته باشیم، هم اثرگذاری بیشتری خواهیم داشت، هم احتمال موفقیت در بازکردن مسیر‌های صادراتی بیشتر می‌شود.

۲. توسعه صادرات فولاد

الان صادرات فولاد با پراکندگی زیادی انجام می‌شود و هر شرکت به‌ تنهایی وارد بازار‌ها می‌شود. این اتحاد می‌تواند یک تصویر هماهنگ و قوی از ظرفیت‌های صادراتی کشور ارائه دهد، رقابت‌های بی‌نتیجه را کاهش دهد و کمک کند جایگاه صنعت فولاد ایران در بازار‌های جهانی تثبیت شود.

۳. رقابت و هم‌افزایی در داخل کشور

رقابت بین شرکت‌های فولادی طبیعی و حتی لازم است، چون باعث نوآوری و بهبود عملکرد می‌شود. اما در کنار این رقابت، جا‌هایی هم هست که منافع جمعی صنعت در اولویت قرار می‌گیرد؛ مثل مقابله با تحریم‌ها، حضور منسجم در بازار‌های خارجی، یا کاهش هزینه‌های صادراتی. اتحاد استراتژیک می‌تواند بستری باشد برای همکاری در این حوزه‌های مشترک، بدون اینکه استقلال یا مزیت رقابتی شرکت‌ها خدشه‌دار شود. هدف، ایجاد نوعی هم‌افزایی هوشمندانه است؛ یعنی رقابت در جای خودش، و همکاری در جایی که منافع ملی و صنفی ایجاب می‌کند.

مزایای کلیدی این اتحاد

۱. تجمیع نظام‌مند دانش و تجربه‌های میدانی

اتحاد استراتژیک، زمینه‌ای ایجاد می‌کند تا تجربه‌های موفق داخلی و بین‌المللی به‌صورت ساخت‌یافته بین شرکت‌ها به اشتراک گذاشته شود. این هم‌افزایی دانشی می‌تواند به شناسایی سریع‌تر راه‌حل‌ها، عبور از موانع صادراتی و افزایش تاب‌آوری در برابر چالش‌های محیطی منجر شود.

۲. تسریع در فرآیند صادرات

هماهنگی میان شرکت‌ها باعث می‌شود اقدامات کلیدی مانند اخذ مجوزها، تأمین مالی، حمل‌ونقل و تعامل با نهاد‌های دولتی، به‌ جای انجام جداگانه و زمان‌بر، به‌ صورت منسجم و کم‌هزینه‌تر پیش برود. این اتحاد، روند صادرات را روان‌تر، سریع‌تر و مؤثرتر می‌سازد.

۳. تقویت واکنش جمعی در برابر فشار‌های بیرونی

وقتی شرکت‌ها هماهنگ عمل کنند، می‌توانند در برابر تهدید‌های خارجی مانند تحریم‌ها یا محدودیت‌های تجاری، واکنش‌های مؤثرتری نشان دهند و از منافع کل صنعت به‌ طور قوی‌تری دفاع کنند.

۴. تسهیل مشارکت نهاد‌های حاکمیتی در هدایت صادرات

وقتی شرکت‌های فولادی با یکدیگر هماهنگ و هم‌صدا باشند، نهاد‌های حاکمیتی مثل ایمیدرو، وزارت صمت، اتاق بازرگانی و تشکل‌های تخصصی راحت‌تر می‌توانند وارد عمل شوند و نقش مؤثرتری در هدایت صادرات ایفا کنند. چون به‌ جای درخواست‌های پراکنده، با یک سازوکار منسجم و هدفمند طرف هستند و این باعث می‌شود حمایت‌ها و تصمیم‌گیری‌ها دقیق‌تر و کارآمدتر انجام شود.

نکات کلیدی در طراحی اتحاد استراتژیک صادراتی

اگرچه شکل‌گیری یک اتحاد صادراتی می‌تواند مسیر‌های تازه‌ای برای صنعت فولاد بگشاید، اما موفقیت آن در گرو طراحی دقیق و اصولی است. طراحی این اتحاد باید به‌ گونه‌ای باشد که ضمن رفع دغدغه‌های بنگاه‌ها، منافع آنان را حفظ کند و زمینه‌ای برای مشارکت داوطلبانه و مؤثر فراهم آورد. در ادامه به برخی اصول محوری در طراحی این اتحاد اشاره می‌شود:

۱. حفظ استقلال بنگاه‌ها

نخستین اصل در طراحی اتحاد استراتژیک آن است که استقلال ساختاری و مدیریتی بنگاه‌ها به‌ طور کامل محترم شمرده شود. این اتحاد نباید به معنای ادغام، یکپارچگی عملیاتی یا محدودسازی تصمیم‌گیری‌های مستقل بنگاه‌ها تلقی شود، بلکه هدف آن، ایجاد بستری برای همکاری هدفمند در حوزه‌هایی نظیر صادرات، بازاریابی بین‌المللی و مقابله با محدودیت‌های خارجی است. به‌ عبارتی، هر بنگاه با حفظ مزیت‌ها و هویت خود، در حوزه‌هایی که منافع مشترک ایجاب می‌کند، وارد همکاری می‌شود.

۲. هم‌جهتی در اهداف، نه یکسان‌سازی کامل

یکی دیگر از اصول کلیدی در طراحی این اتحاد، پذیرش تنوع در راهبرد‌ها و مسیرهای اجرایی بنگاه‌هاست. انتظار نمی‌رود همه شرکت‌ها از یک الگوی عملیاتی تبعیت کنند، بلکه آنچه اهمیت دارد، هم‌سویی در اهداف کلان است. اتحاد استراتژیک باید بر ایجاد وحدت در مقصد تمرکز کند، نه یگانگی در مسیر. این رویکرد به شرکت‌ها اجازه می‌دهد ضمن حفظ سبک مدیریتی و بازار هدف خود، در جهت تقویت صادرات کشور هماهنگ عمل کنند.

۳. تعامل سازنده با دولت و نهاد‌های سیاست‌گذار

پایداری و اثربخشی این اتحاد بدون همراهی و حمایت نهاد‌های حاکمیتی ممکن نیست. از این رو، طراحی آن باید به‌ گونه‌ای باشد که تعامل مؤثر میان بخش خصوصی و نهاد‌هایی همچون ایمیدرو، وزارت صمت، سازمان توسعه تجارت و اتاق بازرگانی تسهیل شود. حضور دولت در نقش پشتیبان، تسهیل‌گر و برطرف‌کننده موانع می‌تواند بستر مناسبی برای گسترش این همکاری‌ها فراهم کند.

۴. تعیین چارچوب حقوقی شفاف و قابل اعتماد

برای اطمینان از دوام، کارآمدی و اعتماد متقابل میان اعضای اتحاد، وجود یک ساختار حقوقی روشن و پایدار ضروری است. این چارچوب باید به‌ گونه‌ای تنظیم شود که ضمن جلوگیری از بروز ابهام یا تعارض منافع، حقوق و تعهدات هر یک از طرفین را مشخص کند و امکان تصمیم‌گیری مشترک و اجرای هماهنگ برنامه‌ها را فراهم سازد.

پیشنهادات اجرایی برای پیشبرد اتحاد استراتژیک صادراتی

برای تحقق عملی این ائتلاف، لازم است مجموعه‌ای از اقدامات مشخص، مرحله‌به‌مرحله و مبتنی بر تعامل میان بازیگران اصلی طراحی و اجرا شود. پیشنهادات زیر می‌تواند نقشه‌راه اولیه‌ای برای آغاز این مسیر باشد:

۱. تشکیل یک کمیته مشورتی اولیه

آغاز این پروژه با تشکیل یک کمیته مشورتی متشکل از نمایندگان بخش‌های دولتی و خصوصی، کارشناسان اقتصادی و صنعت‌گران فولاد پیشنهاد می‌شود. این کمیته می‌تواند نقش تسهیل‌گر در ترسیم اهداف اولیه، اولویت‌بندی اقدامات و برقراری گفت‌وگوی مؤثر میان ذی‌نفعان ایفا کند.

۲. بهبود زیرساخت‌های صادراتی

برای تسهیل فرآیند صادرات، لازم است به بهبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل، لجستیک، گمرک، تأمین مالی صادرات و سایر عوامل تأثیرگذار پرداخته شود. تقویت این زیرساخت‌ها، توان رقابتی شرکت‌های عضو در بازار‌های هدف را افزایش خواهد داد.

۳. ایجاد مکانیزم‌های هماهنگی در بازار هدف

تدوین چارچوب‌هایی برای تنظیم حضور رقابتی شرکت‌ها در بازار‌های جهانی، از جمله جلوگیری از تضعیف قیمت‌ها و تداخل‌های تجاری، ضروری است. این هماهنگی باید ضمن حفظ رقابت‌پذیری، زمینه‌ساز رشد پایدار باشد. در این راستا، استفاده از ظرفیت نهاد‌های واسط همچون انجمن‌های تخصصی، اتاق‌های مشترک بازرگانی و کنسرسیوم‌های صادراتی می‌تواند به اجرایی‌شدن این چارچوب‌ها کمک کند.

۴. پذیرش استراتژی‌های متنوع در عین هماهنگی

به اعضای این اتحاد باید اجازه داده شود که در عین پایبندی به اهداف کلان و اصول مشترک، استراتژی‌های متفاوت و متناسب با مزیت‌های خاص خود برای جذب بازار‌های هدف انتخاب کنند. این تنوع می‌تواند به افزایش انعطاف‌پذیری و پوشش گسترده‌تر بازار‌ها منجر شود.

۵. استفاده هدفمند از ظرفیت دیپلماسی اقتصادی کشور

سفارت‌خانه‌ها، رایزنان بازرگانی و نهاد‌های دیپلماتیک می‌توانند در تقویت برند ملی، حل موانع صادراتی و توسعه روابط تجاری نقش کلیدی ایفا کنند. فعال‌سازی این ظرفیت‌ها نیازمند هماهنگی مستمر با بخش خصوصی و تدوین برنامه‌ای مشخص است؛ به‌ ویژه در زمینه مذاکره برای کاهش تعرفه‌ها، تسهیل‌نامه‌های صادراتی و رفع محدودیت‌های قانونی در بازار‌های هدف.

جمع‌بندی

صنعت فولاد ایران برای عبور از تنگنا‌های موجود، نیاز به یک تصمیم جسورانه دارد: عبور از پراکندگی به هم‌افزایی. اتحاد استراتژیک صادراتی، اگر با طراحی دقیق و اراده جمعی همراه شود، می‌تواند پاسخی اقتصادی، سیاسی و صنعتی به تحریم‌ها، فشار‌های داخلی و پیچیدگی‌های بازار جهانی باشد. اکنون زمان آن است که به‌جای رقابت صرف، گامی مشترک در مسیر آینده برداشته شود؛ گامی که می‌تواند مسیر جدیدی برای آینده صادرات کشور بگشاید.