صنعت کک سازی صنعتی طاقت فرساست/ کک نفتی در کشور جدی گرفته نشده است

به گزارش می‌متالز، دکتر علی احمدیان عضو هیات مدیره شرکت سهامی ذوب آهن اصفهان در نشست کلاب هاوس می‌متالز اظهار کرد: در بخشی از استان سمنان و استان گلستان، طبس و ... ساختار‌هایی برای کک سازی شکل گرفت که شاید نقطه شروع آن از استان کرمان بود. در حوزه کک متالورژی، نیاز جدی ذوب آهن اصفهان و هم زمان با اجرای آن که بحث کک سازی مطرح بود، مواجه بودیم. در حوزه کک نفتی متاسفانه چندان سابقه‌ای نداریم و اتفاق مهمی در این سال‌ها رخ نداده به همین دلیل برخی محصولات فرعی مانند الکترود گرافیتی یا کک‌های کربنی در حوزه فولاد، آند و کاتد در حوزه آلومینیوم نیز عمدتا به صورت واردات تامین و در داخل کشور تولیدی نداریم.

وی ادامه داد: ما می‌توانیم چالش‌هایی که در حوزه محصولات کربنی در کشور داریم را به چند گروه تقسیم کنیم. ابتدا هم در حوزه دانشگاه‌ها و هم در واحد‌های فولادسازی اقداماتی به صورت پراکنده در زمینه تامین محصولات کربنی صورت گرفته است، اما اینکه کار منسجم یا یک منبع مطمئن در اختیار داشته باشیم که هم تصویری از گذشته و حال و همچنین نیاز‌های آینده بدهد، در کشور وجود ندارد.

دکتر احمدیان اضافه کرد: در حوزه محصولات کربنی به طور کلی در یک فقر مواد اولیه و فقر کیفی و کمی قرار داریم. ما در حوزه زغال سنگ کار‌های بزرگ و متمرکز کم داریم و عموما ذخایر پراکنده‌ای در کشور وجود دارد که به روش استخراج سنتی انجام شده و همین موضوع منجر به افزایش قیمت تمام شده ما می‌شود. در بخش کیفیت نیز آیتم‌های مهمی مانند پلاستومتری، CSR، و گوگرد نسبت به زغال‌هایی که در کشور‌های دیگر استخراج می‌شود، ما از نظر کیفیت متاسفانه از وضع مناسبی بهره‌مند نیستیم.

وی ادامه داد: در بخش کک نفتی نیز دوستان می‌دانند متاسفانه عمده نفت ما بالای ۹۰ درصد نفت ترش و سنگین با سولفور بسیار بالا است که باعث می‌شود حتی قبل از انقلاب هم در پالایشگاه‌هایی که احداث شده موضوع کک نفتی جدی گرفته نشود. این موضوع در سال‌های پس از انقلاب هم قابل مشاهده است. ما برای کف برج‌های تقطیر مصارف زیادی داریم؛ بنابراین ما در منابع اصلی تولید محصولات کربنی از غنای لازم برخودار نیستیم.

وی اظهار کرد: در حال حاضر کک قابل استفاده در ذوب آهن، در شراط تقریبا اضطراری می‌توان نسبت ۵۰-۵۰ از کنسانتره زغال داخلی استفاده کرد که اگر از این بیشتر باشد عملا کک به دست آمده قابلیت استفاده در کوره بلند را ندارد.

احمدیان همچنین افزود: این موضوع باعث شده علی رغم وجود مزیت‌های نسبی به ویژه در حوزه انرژی، در سال‌های گذشته سرمایه گذاری زیادی در حوزه محصولات کربنی انجام نشود و امروز یکی از وابستگی‌های تولید فولاد و آلومینیوم در کشور به واردات محصولات کربنی است. البته بنده بعید می‌دانم خیلی راحت و سریع بتوان این وابستگی را از بین برد.

وی با اشاره به حوزه الکترود گرافیتی، تصریح کرد: با اینکه عمده سرمایه گذاری ما در حوزه فولاد به شکلی است که امروز ۹۰ درصد تولید با احیای مستقیم انجام می‌شود یعنی به جز ذوب آهن که از گذشته احیای غیر مستقیم است ۹۰ درصد تولید فولاد وابسته به الکترود گرافیتی است که ما در تولید آن توفیق نداشته ایم و ۱۰۰ درصد نیاز به صورت واردات تامین می‌شود. نکته مهم آن است که ما عمدتا متکی به منابع علمی و تکنولوژی هستیم و همین موضوع باعث شده تا کار را سخت ببینیم. به عنوان مثال در حوزه تولید الکترود گرافیتی اولین چالش تولید کک سوزنی است در حالی که در ۹۰ درصد موارد وارداتی به کشور به ویژه در سایز‌های بزرگ بخشی کوچک مربوط به کک سوزنی است. این موضوع یک مانع اساسی شده، زیرا در حال حاضر قیمت کک سوزنی از محصول نهایی الکترود گرافیتی بیشتر است.

دکتر احمدیان اضافه کرد: بدون شک بحث تحریم و مشکلات ناشی از آن مشکل دیگر است که باعث شده اساسا بازاری که حدود ۸۰ هزار تن در سال نیاز دارد با موانعی مواجه باشد که محصول به راحتی به دست ما نمی‌رسد.

وی اظهار کرد: ما پس از مواد آهن دار و فولاد و همچنین پس از آلومینا و بوکسیت بحث محصولات کربنی را داریم و متاسفانه به اندازه اهمیت آن روی این موضوع کار نشده است. باید این موضوع در دانشگاه‌ها و سازمان‌ها مورد بحث قرار بگیرد.

احمدیان درباره ساختار مصرف مواد کربنی در فولاد مبارکه، اظهار کرد: خوشبختانه در بحث مصارف کربن اتفاقات خوبی رخ داده است به طوری که ابتدا همه مصارف متکی به CPC بود و بعد با محدودیت‌هایی که در کک کلسینه و کک نفتی وجود داشت و با توجه به قیمت‌های جهانی، دوستان به فکر محصول جایگزین بودند. بخشی از مصارف الان از حوزه کک نفتی کلسینه به سمت کک‌های معدنی رفته و به صورت کنسانتره یا کلسینه شده استفاده می‌شود. ما در حال حاضر به جز فولاد سازی، مقدار مصرف کک نفتی به حداقل ممکن رسیده است. البته مقدمه یک کار علمی بود و این قابلیت جایگزینی را تایید کردند. حتی مطالعات نشان داد بسیاری ازفولادسازان دنیا بخش عمده‌ای از مصارف کربن خود را به سمت مصارف معدنی برده اند که هم ارزان‌تر است و هم دسترسی به آن آسان است. البته این بخش جای کار بسیار دارد. با توجه به اینکه عمدتا طرح‌های فولادی ما در کشور توسط اروپایی‌ها اجرا شده است، توصیه آن‌ها همیشه بهترین و ساده‌ترین راه حل است. طبعا در دستور العمل‌ها مواردی گفته اند که می‌توان آن را بومی سازی و متناسب با منابع کشور تغییر دهیم.

وی همچنین اضافه کرد: هنوز کار تحقیقی جدی در این زمینه صورت نگرفته است.

احمدیان در ادامه با اشاره به بحث سولفور گفت: این عنصر چالش اصلی زغال سنگ و عنصر آلوده کننده محیط زیست است. متاسفانه مشکل ما در حال حاضر آن طور نیست که بتوان با روش‌هایی این سولفور را جدا کرد. لازمه سولفورزدایی نرم شدن زغال است. می‌توان این عنصر را کاهش داد، اما در حال حاضر امکان جداسازی آن وجود ندارد.

وی همچنین بیان کرد: در حال حاضر ذوب آهن مصارف خود را از واردات تامین می‌کند و یکی از مشکلات ما در زغال PCI قیمت آن با قیمت زغال‌های خارجی است. متاسفانه سیستم فعلی بخش زیادی از زغال‌های حرارتی ایران را به پودر نرمه تبدیل می‌کند که خود به یک مشکل تبدیل شده است. اگر بتوانیم زغال‌های نرم را به شکلی تبدیل کنیم که قابلیت نگه داری داشته باشد، ذوب آهن می‌تواند نیاز خود را از داخل تامین کند.

احمدیان در ادامه این برنامه با اشاره به روند کوره‌های قوس الکتریکی، تصریح کرد: بسیاری از مواردی که به صورت CPC وارد کشور می‌شود به صورت ترکیبی از کک نفتی و معدنی است. گاهی اوقات اگر این دو را جایگزین هم کنید ممکن است مصرف کننده متوجه نشود. اگر به خوبی زغال معدنی را کلسینه کنیم خروجی مشابه کک نفتی خواهد بود.

وی افزود: واژه آنتراسیت غلط است و ما در ایران به ندرت از این زغال داریم. ما در کشور زغال حرارتی داریم که با اصلاحات ساختاری قابل استفاده است.

مهندس علیرضا رضوانیان مدیر سابق واحد کک سازی ذوب آهن اصفهان و رییس فعلی کمیسیون معاملات ذوب آهن نیز در ادامه این نشست با اشاره به اقدامات صورت گرفته برای کاهش گوگرد در این واحد فولادسازی، اظهار کرد: به طور کلی صنعت کک سازی صنعتی سخت و طاقت فرسا است و تحقیقاتی خوبی یا انجام نشده یا اجرایی نشده است. باید در این زمینه تحقیقات بیشتری انجام شود. وقتی زغال سنگ را به کوره‌ها وارد کنیم دیگر نمی‌توانیم برای کاهش گوگرد کاری انجام داد.

وی افزود: درصد کمی از گوگرد با گاز خارج و باقی به کوره رفته و تا پایان مراحل با چدن همراه است. البته در دانشگاه باهنر کرمان تحقیقات خوبی در کاهش زغال سنگ به روش بیوتکنولوژیکی انجام شده، اما یا سرمایه گذاری در این باره نبوده یا معادن چندان تمایلی نداشتند. ما مجبور هستیم زغال سنگ داخلی را با هر شرایطی خرید کنیم و این باعث شده معادن به سراغ افزایش کیفیت نروند.

رضوانیان تصریح کرد:خوب است سرمایه گذاران را برای واردات قطران به کشور تشویق کنیم، زیرا برای صنعت دوده سازی بسیار مفید است.

در حال حاضر برخی شرکت‌های در جهان تولید نیمه کک از پیچ را انجام می‌دهند، رضوانیان درباره اینکه آیا از پالایشگاه قطران درخواست خرید این ماده را داشته یا نه تصریح کرد: پالایشگاه قطران به واسطه فروش خوبی که دارد چندان طالب گسترش محصولات دیگر نبوده است، زیرا ما حداکثر می‌توانیم ۳۰ تا ۴۰ هزار تن قطران در از ذوب آهن اصفهان به پالایشگاه بدهیم و مابقی را باید از پتروشیمی‌ها استفاده کنیم. در نتیجه این باعث می‌شود که به جز نفتالین و پیچ، روغن‌های سبک یا سنگین را عرضه کنیم.

وی با اشاره به PCI نیز بیان کرد: این موضوع به عنوان صنعت جانبی برای کاهش مصرف کک در کوره بلند در ذوب آهن اصفهان تاسیس شده است. ۴۰ تا ۵۰ درصد هزینه تولید فولاد در کوره بلند مربوط به کک است که هر چه آن را کاهش دهیم به مقرون به صرفه شدن تولید کمک می‌کند.

رضوانیان افزود: استفاده از PCI بسیار با تثبیت شرایط مواد اولیه در کوره بلند مرتبط است. اگر شرایط تثبیت شده باشد می‌توان محاسبه کرد PCI با چه رده‌ای می‌تواند استفاده شود، اما متاسفانه ما در کک تثبیت نداریم. البته این صنعت را به تازگی شروع کرده ایم و امیدوار هستیم نتایج به زودی حالصل شود. این صنعت در دور دوم تحریم و بدون حضور کارشناسان خارجی راه اندازی شد.

رضوانیان همچنین گفت: کک تولیدی باتری‌های کک سازی تماما مورد استفاده ذوب آهن است، اما در فرآیند سرند کردن سایز‌های زیر ۲۵ میلی متر برا‌ی واحد آگلومراسیون ارسال می‌شود. در حال حاضر تمام سایز‌های کک مورد استفاده است. میزان گوگرد نیز تابع زغال سنگ استفاده شده در کوره است. ظرفیت داخلی زغال سنگ حدود ۵۰ درصد از کک طبس است. این در حالی است که در سال‌های اخیر با افت تولید زغال سنگ مواجه شده ایم.

سعید صمدی دبیر انجمن زغال سنگ ایران نیز در این نشست بیان کرد: روند تولید در سال‌های اخیر مثبت نبود هرچند قیمت اصلاح و مصرف رو به افزایش است.

وی افزود: مهمترین مساله در حوزه زغال آن است که با قیمت‌های فعلی سرمایه گذاری در این حوزه اقتصادی نیست.

صمدی همچنین اظهار کرد: مشکلات صنایع امروز در حوزه انرژی آن است که صنایع پس از انقلاب عمده تمرکز خود را بر روی مصرف گاز گذاشته اند.

علیرضا توفیق رییس هیات مدیره شرکت زغال سنگ کرمان نیز در ادامه این نشست با اشاره به مصرف کربن در صنعت فولاد، گفت: در حوزه مصرف کربن در صنعت فولاد با توجه به قدمت شرکت زغال سنگ کرمان و ذوب آهن اصفهان که می‌توان گفت خواهر خوانده هم هستند، مصرف زغال سنگ کک شو جهت تولید فولاد باب شد و در دنیا این نیز این روش در بسیاری از کشور‌های استفاده می‌شود.

وی افزود: اما مشکل آن است که به گاز سوبسید تعلق می‌گیرد، اما به شرکت‌هایی همچون ما یارانه‌ای تعلق نمی‌گیرد، به همین دلیل هم ما و هم تولیدکنندگان فولاد به روش کوره بلند با مشکل مواجه هستند. به نظر بنده یا باید هر دو سوبسید دریافت کرده یا از هر دو گرفته شود.

توفیق تصریح کرد: یک نابرابری بین ذوب آهن و شرکت‌هایی که به روش احیای مستقیم استفاده می‌کنند وجود دارد.

به گفته وی، ما در زمینه زغال سنگ چندان کار‌های جدید انجام نداده ایم. یعنی امروز معادنی با کیفیت خوب زغال داریم، اما به دلیل کمبود نقدینگی نتوانستیم با سرعت زغال آن را استحصال کنیم.

توفیق در ادامه با اشاره به میزان گوگرد معادن، گفت: خوشبختانه معادن زغال سنگ کرمان در منطقه‌ای قرار دارد که گوگرد کمتری نسبت به طبس دارد. به همین دلیل فعالیت خاصی در زمینه کاهش گوگرد انجام نشده است.

مسعود صادقی رییس تامین مواد فولاد زرند ایرانیان نیز در این برنامه کلاب هاوسی بیان کرد: ما در بحث PCI همان مشکلات موجود در ذوب آهن را شاهد هستیم. پیش بینی ما این است که تا ۴ ماه آینده به سمت استفاده از این سیستم برویم که عمدتا هم باید به صورت واردات تامین شود.

وی تصریح کرد: شیوه مصرف و کیفیت آن کاملا شبیه ذوب آهن است. اما آن طور که می‌گویند کوره باید ۶ ماه کار کند و سپس سیستم PCI اجرا شود.

محمد مجتهدزاده رییس انجمن زغال سنگ ایران نیز در این برنامه اظهار کرد: زغال سنگ‌های ایران در ۳ حوزه اصلی کرمان، طبس و البرز قرار دارد. ما در حوزه کرمان با زغال‌های متوسط رو به رو هستیم که حدود ۱ تا ۱.۲ درصد گوگرد دارند، در طبس نیز به صورت ساختاری با گوگردی در حدود ۱.۸ تا ۲ درصد مواجه هستیم. در البرز نیز زغال‌هایی با گوگرد کمتر از ۱ درصد رو به رو هستیم.

وی افزود: در انجمن زغال سنگ نیز کمیته‌ای برای بررسی کاهش گوگرد تشکیل داده ایم که در دستور کار انجمن قرار گرفته است.

رییس انجمن زغال سنگ تصریح کرد: متاسفانه دستورات موجود در زمینه واردات زغال بود که می‌تواند بازار ایران را محدود کند.

علی اصغر ابراهیمی کارشناس دفتر فنی کوره‌های قوس فولاد مبارکه نیز در این نشست با اشاره به کوره‌های قوس الکتریکی بیان کرد: ما به سه دلیل از مواد با منشا کربن در کوره‌های قوس استفاده می‌کنیم، ابتدا به دلیل شیمیایی احیای اکسید آهن، همچنین واکنش با اکسیژن و تولید انرژی شیمیایی و دیگری به دلیل سرباره پفکی است.

وی تصریح کرد: ما دو نوع کک مصرف می‌کردیم که امروز به ۳ نوع رسیده است. نوعی پودری، نوع دیگر کک متالورژی و دیگری گرافیت پودری است. در این روش ها از تزریق در DRI استفاده می‌کنیم.

ابراهیمی افزود: فولاد مبارکه به سمت تولید فولاد‌های کیفی در حرکت است. ما وقتی کک متالورژی مصرف می‌کنیم با میزان سولوفور، تقریبا سولفورزدایی در کوره قوس غیر ممکن است و به همین دلیل سعی بر آن است از این مواد استفاده نشود. ماهیت مصرف کک متالورژی با CPC متفاوت است.

وی افزود: می‌توان آنتراسیت را جایگزین CPC کرد. مانعی برای این کار وجود ندارد در صورتی که مشکلی در فرآیند ایجاد نشود. ما از محصولاتی استفاده می‌کنیم که تولیدکنندگان متنوعی داشته باشد.