افزایش بهره وری در معادن با علم ژئومتالورژی

به گزارش می‌متالز، درادامه مشروح این جلسه را خواهید خواند:

از ارتباط صنعت و دانشگاه غافل بوده ایم

عزیز الله عصاری مشاور عالى گروه CPG درباره اهمیت موضوع ژئومتالورژی در این نشست کلاب هاوسی «می متالز» بیان کرد: کشور ما ثروت عظیمی در اختیار دارد که در دل کوه‌ها و زمین‌ها نهفته است. ذخایر معدنی که ۶۸ کانی در اختیار داریم ثروت بزرگی است، اما متاسفانه این ثروت در کشور مغفول مانده است، زیرا این صنعت رقیبی به نام نفت دارد.

وی با بیان اینکه نفت باعث شده تا آن طور که باید به بخش معدن اهمیت داده نشود، اظهار کرد: شاید اصلی‌ترین دلیل آن است که ذخایر نفتی در کشور‌های محدود وجود دارد و ماده‌ای استراتژیک برای قدرت‌های صنعتی است، درنتیجه جذابیت این محصول بازار خوبی را ایجاد کرده و سرمایه گذاران علاقه شدیدی به این حوزه دارند.

عصاری تصریح کرد: این بازار بزرگ و سادگی برداشت در حوزه نفت اجازه نداد نگاه واقعی به معادن معطوف شود. براساس آمار‌های منتشر شده ما حدود ۶۰ میلیارد تن اکتشاف انجام داده و ذخایر قطعی و احتمالی در اختیار داریم که بیش از هزار میلیارد دلار ارزش نهفته این مواد است. حال معادن برعکس نفت در تمام کشور پراکنده است.

به گفته وی، اگر این نگاه به بخش معدن معطوف می‌شد، می‌توانستیم شاهد پویای کل کشور باشیم. امروز تنها ۷ درصد از این ذخایر استفاده می‌کنیم، اما بدلیل عدم استفاده درست بازده کافی از آن نداریم. این موضوع نیز دلایلی همچون تکنولوژی، ماشین آلات و... را به همراه دارد.

عصاری در ادامه افزود: این ثروت می‌تواند زلزله اشتغال را به همراه داشته باشد. این ثروت می‌تواند زنجیره‌هایی را ایجاد کند که رقم انبوهی به همراه خواهد داشت.

وی همچنین بیان کرد: در چند سال اخیر شاید یکی از بحث‌هایی که در تحریم‌ها با آن مواجه بودیم باعث شد به سمت معدن حرکت کنیم و اهمیت بیشتری به آن بدهیم. آمار‌ها نیز حاکی از رشد خوب فعالیت‌ها در این سال‌ها است. به هر حال این رونق قابل رویت است و در صادرات نیز بخش معدن و صنایع معدنی سهم خوبی را به خود اختصاص داده است.

وی افزود: ژئومتالورژی یک نگاه کلان است. اما ما نسبت به این تکنیک نگاه خرد داریم که باید به سمت نگاه کلان برود. هرچند این موضوع بحث جدیدی در دنیا نیست، اما ما امروز به دلایل مختلف از سیستم و تکنولوژی محروم هستیم.

عصاری اضافه کرد: متاسفانه از ارتباط صنعت و دانشگاه غافل بوده ایم. در حالی که دانشجویان ما می‌توانند در این موارد نقش اساسی ایفا کنند. امروز بستر برای شرکت‌های دانش بنیان و پارک‌های علم و فناوری مهیا است. اگر ما از این ظرفیت استفاده می‌کردیم امروز خیلی شرایط بهتری در اختیار بود.

به گفته عصاری، در مدت ۸ ماه پلتفرمی برای هوشمندسازی خطوط تولید با کمک دانشگاه امیر کبیر طراحی و با همکاری چادرملو این پلتفرم فعال شده است. در واقع از ابتدای خط تا انتهای خط بچه‌های دانشگاه به کمک پرسنل چادرملو این کار را انجام می‌دهند. خواهش من این است که ژئومتالورژی را در این پلتفرم با کمک آقای آل طه پیاده کنیم. می‌توان این کار را در محدوده D۱۹ انجام داد. این پلتفرم برای اولین بار در کشور انجام گرفته است و توانستیم شعار همکاری صنعت و دانشگاه را محقق کنیم. حتی مطالعه پروژه ممبران را به دانشگاه امیرکبیر داده ایم.

وی همچنین اظهار کرد: امروز بخش معادن و کارخانه‌های خصولتی دارای نیروی انسانی فراوانی است. اما این در حالی است که کشور دارای پتانسیل بالایی در توسعه است. اگر با نگاهی یکپارچه در حرکت باشیم حتی با تحریم هم می‌توان به این توسعه مغفول مانده دست یافت.

عصاری درمیان صحبت‌های خود با اشاره به مغفول ماندن شایسته سالاری، اضافه کرد: متاسفانه ما مدیران شایسته فراوانی داریم که امروز آن‌ها را کنار گذاشته اند، در حالی که تفکر آن‌ها می‌تواند اتفاقات خوبی را رقم زند. از سویی دیگر جوانانی داریم که اگر در آزمون‌های مدیریت قرار بگیرند به راحتی انتخاب خواهند شد. اما این فرصت‌ها داده نمی‌شود.

وی ادامه داد: امروز تنها راه برای سرعت بخشیدن به شایسته سالاری آن است که بحث سوبسید از کارخانه بزرگ گرفته شود، البته با روشی که به قیمت لطمه وارد نشود. با چنین کاری تنها یک مدیر شایسته می‌تواند بالانس بازار و قیمت را برقرار کند. بحث شایسته سالاری یکی از بحث‌های بسیار مهم در حوزه تولید است.

عصاری تصریح کرد: اگر سیستم مدیریت ما قابلیت این را داشت که در شرایط تحریم مدیریت کند، اطمینان می‌دهم شرایط بازدهی کشور بسیار بیشتر امروز بود و خطوط توسعه منظم‌تر در حرکت بود.

وی همچنین با اشاره به موضوع هوشمند سازی نیز بیان کرد: در هوشمند سازی یک پروژه ۵ ساله تعریف کرده ایم، زیرا برای دیجیتال سازی یک کارخانه با اضافه شدن یک ربات کارگران ساده حذف می‌شوند، اما این موضوع برای کشور ما قابل اجرا نیست. در نتیجه ما به دنبال هوشمند سازی مرحله‌ای هستیم یعنی ابتدا اصلاح فرآیند انجام می‌شود و سپس نیرو‌های ساده کارگری را آموزش داده و تخصصی می‌کنیم تا به نیروی انسانی لطمه وارد نشود.

عصاری همچنین در پاسخ به این سوال که چه موضوعی باعث می‌شود در بخش معدن اتفاقات خوب رخ ندهد، بیان کرد: با وجود کمبود‌ها و مشکلات مدیریتی خوشبختانه اتفاقات خوبی رخ داده است. امروز نگاه‌ها به سمت معادن کوچک معطوف شده و می‌توان شاهد اتفاقات خوب بود در واقع می‌توان از این معادن در بحث توازن زنجیره استفاده کرد.

وی با اشاره به موضوع سرمایه گذاری در بخش معدن بیان کرد: پتانسیل خوبی برای سرمایه گذاری در بخش معدن وجود دارد، اما متاسفانه بدلیل محدودیت‌های ایجاد شده ناشی از تحریم باعث شده این پتانسیل‌ها مغفول مانده باشد. به عنوان مثال چادرملو اخیرا یک قراردادی را با وزیرصمت امضا کرده اند با رقم ۷۵ هزار میلیارد تومان، شاید استنباط بر آن باشد که با ریال داخل قابل جذب است، اما این طور نیست و پروژه‌ها نیازمند سرمایه گذاری هستند در نتیجه باید در پساتحریم برنامه مشخصی در جذب سرمایه‌های خارجی داشته باشیم. بدون شک پس از تحریم هجوم شرکت‌های خارجی به ایران رخ خواهد داد.

ژئومتالورژی یک علم وسیع

بابک آل‌طه عضو هیات علمی مدعو در دانشگاه بریتیش کلمبیا و محقق مرکز تحقیقات معدنی این دانشگاه (MDRU) نیز در این نشست اظهار کرد: بحث ژئومتالورژی یک علم وسیع و دانش تحصیلی است، اما ما امروز به موضوع تاثیر این علم بر روند بهره وری از معادن دارد.

وی ادامه داد: در تعریف ژئومتالورژی آمده است که یک فعالیت بین رشته‌ای با هدف افزایش ارزش اقتصادی در پروژه معدنی و کاهش ریسک در آن است. درنتیجه باید داده‌های مختلف زمین شناسی، معدن کاری، اقتصاد معدن و... را در ژئومتالورژی جمع آوری می‌کنیم. متخصصان مختلفی باید در این پروژه دخیل باشند.

آل طه تصریح کرد: ۲ نقص توجهات را به سمت ژئومتالورژی متمرکز کرد، اول آنکه در فعالیت‌های معدنکاری افرادی که در حوزه‌های مختلف مشغول بکار بودند، زیان مشترکی ندارند و این موضوع بهره وری را کاهش می‌دهد. موضوع بعدی تمرکز بر روی شناخت توده معدنی است که ضعیف بود و باعث شد توجه به متالورژی افزایش یابد.

وی اضافه کرد: مهمترین دلیل شکست فعالیت‌های معدنی کمبود اطلاعات ما از توده معدنی است. درواقع ما به تمام پارامتر‌های مورد نیاز در شناخت توده معدنی توجه نمی‌کنیم همچنین پارامتر‌هایی را که مشاهده می‌کنیم در طراحی‌ها دخیل نمی‌کنیم.

به گفته آل طه، ما از نمونه متوسط گیری انجام می‌دهیم که خود یک ضعف محسوب می‌شود، زیرا باید یک توده معدنی را به صورت دقیق مورد مطالعه قرار دهیم.

وی اظهار کرد: واقعیت آن است تنها خصوصیات توده معدنی حجم و عیار نیست بلکه موارد دیگری مثل مقاوت، کانی شناسی، عیار عناصر مفید، مزاحم و ... باید بررسی شود. در واقع در مطالعات ژئومتالورژی علاوه بر عیار ۵۰ الی ۶۰ پارامتر دیگر را هم بررسی می‌کنیم. فایده این کار کاهش هزینه سرمایه گذاری، ریسک‌های فنی و مهندسی و.. خواهد بود.

به گفته وی، اگر توده معدنی را یکدست در نظر گرفته و طرح آتشباری یکسانی برای آن طراحی کنیم، بدون شک کار بهینه‌ای انجام نخواهیم داد. درنتیجه اگر یک مدل سه بعدی داشته باشیم که RQD را در همه جای آن دیده باشیم می‌توان آتشباری مفیدی انجام داد.

آل طه در ادامه این برنامه تصریح کرد: عیار و کیفیت یک کنسانتره تابعی از اختصاصات کانی شناسی-شیمیایی است. به عنوان مثال در یک کانسار مس پورفیری پارامتر مهم نسبت مینرالوژی سولفید است که در همه جای توده وضعیت یکسان ندارد و این نسبت با شناسایی کانی‌ها میسر خواهد بود. زمانی که تغییرات آن را در همه جای توده شناسایی کنیم می‌توان از کیفیت و عیار کنسانتره مطمئن شد.

وی ادامه داد: درنتیجه اگر با توده معدنی به عنوان مشت نمونه خروار برخورد کنیم میزان بهره وری کاهش پیدا می‌کند.

آل طه با اشاره به اهمیت کانی شناسی اضافه کرد: اگر در سرچشمه علاوه بر ذوب، پالایشگاه هم وجود داشته باشد باید بدانیم ارزش کاتد به عناصر همراه آن بر می‌گردد. اگر این عناصر جزوعناصر مزاحم باشند ارزش کاتد کاهش پیدا می‌کند. درنتیجه شناخت دقیق از توده معدنی می‌تواند بر بهره وری بیفزاید.

وی اضافه کرد: در واقع ژئومتالورژی به پیش بینی فروش کمک خواهد کرد.

آل طه در ادامه با اشاره به نقش انرژی نیز اظهار کرد: در یک پروژه معدنی ۷۰ درصد انرژی در بخش خردایش مصرف می‌شود. امروز که ما شاهد سوبسید انرژی هستیم نقش کاهش انرژی در اقتصادی شدن پروژه‌ها احساس نمی‌شود. اگر زمانی این سوبسید‌ها برداشته و هزینه‌ها افزایش یابند، بسیاری از صنایع اگر از امروز به دنبال بهینه کردن کار خود نباشند شکست خواهند خورد.

وی افزود: ما با مسائلی همچون سوبسید، کاهش ارزش پول ملی و ... مواجه هستیم که به طور ناخواسته به کمک ضعف‌های موجود در صنایع معدنی می‌آیند. به عنوان مثال اگر یک فعالیت معدنی در جایی ضرر و زیان داشته با کاهش ارزش پول ملی و فروش آن محصول به دلار، به طور طبیعی این ضعف پوشش داده می‌شود. درنتیجه نمی‌توان به آسانی عارضه یابی کرد.

آل طه درباره اینکه آیا امروز نیز می‌توان پروژه‌های قدیمی را مورد بازبینی متالورژی قرار داد، بیان کرد: بله می‌توان این کار را انجام داد. ما ۲ نوع متالورژی استراتژیک و تاکتیک را در اختیار داریم. در حوزه استراتژیک از ابتدا برنامه ریزی صورت می‌گیرد، اما در حوزه تاکتیکی می‌توان برروی طراحی‌های گذشته بازبینی انجام داد. یکی از کار‌های متالورژی حل مشکلات موجود است.

وی اظهار کرد: افراد فعال در حوزه معدنی می‌دانند بازیافت‌ها پایین و با موارد نوشته شده در گزارش‌ها متفاوت است. اما اگر در این باره اعتراض شود پاسخ این خواهد بود که نمونه نماینده درست نبوده است.

آل طه درباره تاثیر بازبینی در صورت‌های مالی بنگاه‌های معدنی، تصریح کرد: برای کاهش انرژی حداقل بین ۲۰ تا ۲۵ درصد می‌توان مصرف را کاهش داد. مطالعات ژئومتالورژی میزان بهره وری در معدن را افزایش خواهد داد.

وی در ادامه افزود: گاهی تکنولوژی پس از طراحی خط تولید تغییر می‌کند تا از نظر فنی اقتصادی توجیه بیشتری به همراه داشته باشد. تمامی این اقدامات زمانی است که بر کار مدیریت یک فعالیت معدنی ملاک‌های معمول اقتصادی حاکم باشد. علت اینکه در کشور ما توجه کمتر می‌شود به دلیل اقتصاد دولتی است. درواقع ریشه کار به جای باز می‌گردد که پارامتر‌های اقتصاد جهانی مطرح نیست. اما موضوع دیگر به فرهنگ کار و مدیریت باز می‌گردد. فرهنگ مدیریت در کشور ما کوتاه مدت است. مدیریت کوتاه مدت علاقه‌ای برای رفع برخی مشکلات ایجاد نمی‌کند. البته این موضوع عام نیست، اما به هر حال در بخش دیده می‌شود.

آل طه تصریح کرد: ژئومتالورژی در بخش ابزاری در دنیا جدید است، اما به طور کلی این علم با سابقه همچنان در ایران جدید است.

وی همچنین بیان کرد: باید به این نکته اشاره داشت عمده معادن در دنیا در دست شرکت‌های خصوصی و حتی فراملیتی است که به هیچ دولت و ملتی اختصاص ندارند و تنها سازو کار اقتصادی بر تصمیم گیری آن‌ها دخیل است. تصور من بر آن است در هر جای دنیا که اقتصاد ریشه دولتی داشته باشد بخش خصوصی به دنبال این فعالیت‌ها نخواهد رفت.

نقش ۸ درصدی معدن و صنایع معدنی در اقتصاد

دکتر حسین باستان زاد عضو پژوهشگاه بانک مرکزی نیز در این نشست بیان کرد: سال گذشته حدود ۵۰ میلیون تن کنسانتره در کشور تولید شده است. این درحالی است که بسیاری از سایت‌های معدنی سنگ آهن به دلیل محدودیت در آب از اردیبشهت تا مهرماه کاهش تولید داشته اند. اگر تنها ۱۰ درصد بهره وری را افزایش دهیم، حدود ۵ میلیون تن کنسانتره تولید می‌شود که صرفه اقتصادی حدود ۶۰۰ تا ۷۰۰ میلیون دلاری به همراه دارد.

باستان زاد اضافه کرد: حدود ۴ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تن ذخیره سنگ آهن داریم. حدود ۳.۳ میلیارد تن ذخیره قطعی در این حوزه وجود دارد که حدود ۲ میلیارد تن کنسانتره می‌دهد که به ارزش روز حدود ۳۱۸ میلیارد دلار ذخیره معدنی تبدیل به کنسانتره داریم. حال هرچه در زنجیره پیش رویم این ذخیره حدود ۱ تریلیون دلار شمش به همراه دارد. جالب است بدانید. این رقم با قیمت فوب خلیج فارس در انتهای سال ۱۳۹۹ است.

وی افزود: از ۲۰ شرکت اول بورسی ۸ شرکت معدنی یا سرمایه گذاری معدنی هستند. در سال ۸۹ معدن و صنایع معدنی حدود ۵ درصد در تولید ناخالص ملی نقش داشت که این رقم در سال گذشته به ۸ درصد رسید در حالی که اقتصاد در دوران تحریم بود.

به گفته باستان زاد، صادرات بخش معدن و صنایع فلزی ما از ۶ میلیارد دلار در سال ۸۹ به ۱۰ میلیارد دلار در سال گذشته رسیده است. این رقم در حالی رشد کرده است که هزینه حمل در آب‌های جنوب در اقتصاد ما به جای تنی ۱۲ دلار تنی ۳۰ دلار است. حال اگر از تحریم خارج شویم اثر بزرگی در صورت‌های مالی خواهد داشت.

وی ادامه داد: در صورت رفع تحریم تنها در بخش کنسانتره شاهد ۱۸ دلار کاهش هزینه بین المللی خواهیم بود که در نهایت ۲۳ تا ۲۴ درصد رشد را شاهد هستیم که در صورت‌های مالی تاثیر شدیدی خواهد داشت. فراموش نکنیم خروج از شرایط تحریمی بر حوزه تکنولوژی و تجهیزات نیز تاثیر بسزایی خواهد داشت.

باستان زاد در ادامه اضافه کرد: فضایی که در آن قرار داریم با کمتر از ظرفیت مشغول به فعالیت است و باید در حوزه اکتشافات نیازمند کار بیشتر هستیم. زیرا با رفع تحریم و ورود تکنولوژی شاهد اتفاقات خوبی در حوزه زنجیره فولاد خواهیم بود.

وی همچنین با اشاره به موضوع جذب سرمایه گذاری، گفت: بزرگترین بانک بورسی ما ظرفیت تامین مالی بنگاهی آن ۱۷۰ میلیون دلار است درنتیجه ظرفیت بانکی برای تامین مالی طرح‌های معدنی ممکن است کافی باشد، اما برای پروژه‌های فولادی شبکه مالی توان نخواهد داشت. در حوزه سرمایه گذار خارجی باید گفت که سرمایه گذار خارجی با بانک خارجی می‌آید. حال اگر بانک خارجی بخواهد برای یک پروژه مشترک به عنوان مثال با ریوتینتو وارد شده و تامین مالی انجام دهد اولین نکته آن است که تسهیلات بیمه اعتباری شود، این در حالی است که در جغرافیای کره زمین هیچ موسسه بیمه بین المللی ایران را تحت پوشش بیمه اعتباری قرار نمی‌دهد. نکته دوم رتبه اعتباری ایران است که بین ۶ یا ۷ قرار دارد. این در حالی است که کشور‌های خلیج فارس بین ۱ یا دو هستند. پس هیچ بانکی به رتبه ۶ اعتبار نمی‌دهد. اما مشکل سوم در شرایط تامین مالی است. برای تامین فاینانس حدود ۷ تا ۸ سال زمان نیاز دارد حال کدام بانکی تسهیلات به ایران خواهد داد وقتی در یک سوی دیگر جهان رییس جمهوری روی کار می‌آید و ایران را تحریم می‌کند. به همین دلیل ما با زنجیره‌ای از چالش‌ها مواجه هستیم که باید از سال‌ها قبل برای آن راهکار شناسایی می‌شد. به شخصه خوش بین نخواهم بود که با بازگشت به برجام بتوانیم تامین مالی را انجام دهیم.

بهره وری بیشتر با اطلاعات ژئومتالورژی

مهندس ایرج فاضل بخششی نیز در این نشست بیان کرد: معدن یک موجود زنده است و اگر اطلاعات زمین شناسی و ژئومتالورژی هماهنگ باشد می‌تواند براساس شرایط بازار تغییر کند.

وی اظهار کرد: اطلاعات متالورژی می‌تواند به برداشت هر چه بیشتر از معدن کمک کند.

بخششی با اشاره به مشکلات در بهره وری افزود: شاید مهمترین مشکل آن است که اطلاعات بین واحد‌ها به درستی در چرخش نیست به عنوان مثال بنده خودم به وجود ۱ میلیارد ذخیره سنگ آهن شک دارم از سویی دیگر زیرساخت‌ها مطابق با انتظارات توسعه پیدا نکرده است و برنامه ۱۴۰۴ یک مشکل برای کشور شده است.
وی تصریح کرد: برنامه ریزی‌های کشور در حوزه زیرساخت‌ها و اطلاعات معدنی به درستی پیش نرفته است و در آینده در جا نمایی کارخانه‌ها و تامین مواد اولیه آن‌ها با مشکل همراه خواهیم شد.

به گفته بخششی، باید کارخانه‌های فولادی که با سرمایه بسیار احداث شده اند از ۱۴ سال دیگر باید چه اقدامی انجام دهند و تا چه اندازه وابسته به واردات سنگ آهن خواهند بود. شاید اصلی‌ترین موضوع برای این بحث عدم انتخاب‌ها براساس شایسته سالاری بود.

وی اظهار کرد: از نظر زمین شناسی وضعیت کشور بسیار خوب است و در منطقه خاورمیانه در جایگاه اول قرار داشته باشیم، اما امیدوارم سیاست‌ها به سمتی باشد که از سرمایه گذاری‌های صورت گرفته به درستی بهره برداری شود.

بخششی در ادامه با اشاره به معادن کوچک افزود: هزینه حمل و نقل در معادن کوچک بالا است درنتیجه نمی‌توانند فعالیت اقتصادی درست داشته باشند.

وی درباره سرمایه گذاری نیز بیان کرد: تا زمانی که مسائل ارزی حل نشود نمی‌توان انتظار ورود سرمایه گذار خارجی در بخش معدن را داشت.